امام مهدی عجل الله تعالی فرجه: تفاوت میان نسخه‌ها

نام و القاب امام دوازدهم شیعیان در منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز آمده است؛ هرچند در این منابع، بیشتر از عنوان «مهدی» استفاده شده و القاب و ویژگی‌های دیگر كمتر ذکر شده و لقب «قائم» در منابع اهل‌سنت به‌ندرت یافت می‌شود.<ref group="یادداشت">برخی از القابی که در منابع اهل سنت آمده عبارتند از: مهدّی هذه الامّة، المهدی فی الأرض والمهدی فی السّماء، مهدی الخیر، مهدی عبداللّه، الإمام، آخر الأئمّة، خلیفة اللّه، خلیفة بنی هاشم، خلیفة، ولی اللّه، الأمیر، أمیر الطائفة، امیر النّاس، خیرة اللّه فی خلقه، خیر امّة محمّد، خیر النّاس، خیر أهل الأرض، ذخیرة الأنبیاء، یعسوب الامّة، الرّجل الصالح، صالح من مضی، العدل المبارک الزکی، المنصور، الهاشمی، العائذ بالبیت و السفاح.</ref><ref>طبسی، ۱۳۸۸ش، تا ظهور، ج۲، ص۴۹۲.</ref>

[[نرجس|مادر امام زمان(عج)]] به نام‌های متعددی از جمله نرجس، سوسن، صقیل یا صیقل، حدیثه و حکیمه<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۱.</ref> خوانده شده و چهار گونه روایت درباره سرگذشت و ویژگی‌های وی نقل شده است؛ بر اساس روایتی که شیخ صدوق در [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال‌الدین و تمام النعمة]] نقل کرده،<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۱۷.</ref> شاهزاده‌ای رومی بوده و در روایت‌هایی دیگر، بدون اشاره به سرگذشت او، تنها به تربیت مادر امام زمان در خانه [[حکیمه دختر امام جواد(ع)]] اشاره شده است.<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۲۴.</ref> بنابر روایاتی که [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در [[اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب (مسعودی)|اثبات الوصیة]] نقل کرده<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۷۲.</ref> مادر امام زمان علاوه بر تربیت در خانه عمه امام یازدهم، در همان خانه هم به دنیا آمده است. در روایات دیگری مادر امام زمان(عج)، کنیزی سیاه‌پوست معرفی شده است.<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۶۳.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] می‌گوید روایات اخیر با روایات دیگر در این زمینه اختلاف دارد، مگر آنکه آنها را درباره مادر با واسطه یا مربی امام زمان تلقی کنیم.<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۲۱۹.</ref>  

درباره سال ولادت امام دوازدهم شیعیان اختلافاتی وجود دارد؛ بخشی از منابع کهن به تاریخ تولد او نپرداخته و آن را مخفی دانسته‌اند،<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵؛ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۳؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۸-۱۱۲؛ ابن‌خشاب، تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم، ۱۴۰۶ق، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref> اما روایات بسیاری از [[شیعه]] و برخی از [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، سال ولادت امام دوازدهم شیعیان را ۲۵۵ق<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۲؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹.</ref> یا ۲۵۶ق<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵-۵۶۹؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹، ح۵ و ص۵۱۴، ح۱؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۳۰، ص۴۳۲.</ref> دانسته‌اند. این ابهام درباره ماه تولد نیز وجود دارد، اما نظر مشهور [[شعبان|ماه شعبان]] است و بسیاری از منابع کهن شیعه نیز همین ماه را بیان کرده‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۳؛ رجوع کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۴، ۴۳۰ و ۴۳۲؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۶۸ش، ص۲۶۶.</ref> در عین حال برخی از منابع شیعه و سنی، ماه‌های دیگری از جمله رمضان،<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸؛ ابن‌طلحه شافعی، مطالب السؤول، باب ۱۲، به نقل از اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> ربیع‌الاول یا ربیع‌الثانی را ماه تولد امام زمان دانسته‌اند.<ref>ابن‌خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref>

منابع تاریخی درباره روز تولد امام دوازدهم، گزارش‌های مختلفی دارند که در میان آنها، روز [[نیمه شعبان|نیمه‌ شعبان]] گزارش معروف و مشهور است<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۷.</ref> که در میان عالمان شیعه، [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]]، [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]]، [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ طوسی]]، [[فضل بن حسن طبرسی|امین‌الاسلام طبرسی]]، [[سید ابن طاووس|ابن‌طاووس]]، [[علامه حلی]]، [[شهید اول]]، [[شیخ بهائی|شیخ بهایی]]، و در میان دانشمندان اهل‌سنت ابن‌خلکان، ابن‌صباغ مالکی، شعرانی حنفی، و ابن‌طولون، این قول را گزارش کرده‌اند.{{مدرک}}

به گفته [[شیخ مفید]]، امام عسکری(ع) به دلیل شرایط دشوار آن زمان و جستجوی شدید خلیفه عباسی، و به سبب آنکه مشهور شده بود شیعیان منتظر آمدن مهدی(عج) هستند، ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت.<ref>جعفریان، حیات سیاسی و فکری امامان شیعه(ع)، ص۵۶۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> بنابر روایاتی که شیخ طوسی و شیخ مفید نقل کرده‌اند، [[حکیمه دختر امام جواد(ع)]] و دو تن از کنیزان امام حسن عسکری، شاهد ولادت امام زمان بوده‌اند.<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۴، ح۲۱۱؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، باب ۴۲، ح۵؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۷۵، ح۲.</ref> بنابر گفته شیخ مفید، برخی از شیعیان خاص و مورد اعتماد امام حسن عسکری(ع) نیز امام زمان(عج) را در کودکی دیده‌اند؛ از جمله [[عثمان بن سعید عمری|عثمان بن سعید]] و پسرش [[محمد بن عثمان عمری|محمد بن عثمان]].<ref>مفید، الفصول العشرة، (کتابخانه اهل بیت، ص۸۰.</ref>  

روایات ولادت فرزند امام حسن عسکری(ع) در پاره‌ای از آثار اهل‌سنت نیز آمده است: تاریخ ابن‌اثیر (درگذشته ۶۳۰ق)،<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۷۴.</ref> وفیات الاعیان ابن‌خلکان (درگذشته ۶۸۱ق).<ref>ابن‌خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref> همچنین ابن‌طلحه شافعی (درگذشته ۶۵۲ق) در [[مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول (کتاب)|مطالب السؤول]]<ref>شافعی، مطالب السؤول، ج۲، ص۷۹، باب ۱۲.</ref> و ابن‌صباغ مالکی (درگذشته ۸۵۵ق) در [[الفصول المهمة فی معرفة الائمة (کتاب)|الفصول المهمه]]، روایاتی درباره موعود بودن فرزند امام حسن عسکری(ع) نقل کرده‌اند.<ref>مالکی، الفصول المهمه، ص۴۵۱.</ref>

شیعیان روز [[نیمه شعبان]] را، که بنابر قول مشهور روز ولادت امام زمان است،<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۷.</ref> یکی از مهمترین اعیاد می‌دانند و در شب و روز آن به برگزاری جشن، چراغانی‌های گسترده، مولودی‌خوانی، [[قربانی]] کردن و غذا دادن به [[فقیر|فقرا]] اقدام می‌کنند.<ref>[https://nehzat.ir/?id=250302 اجرای ۴ هزار ویژه برنامه اعیاد شعبانیه در مساجد]، وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی.</ref> این جشن‌ها در [[ایران]] پررنگ‌تر و در قالب دهه مهدویت، در چند روز برگزار می‌گردد و بخش مهمی از آنها در مکان‌های مذهبی، محله‌ها و بازارها برپا می‌شود. [[مسجد جمکران]] یکی از میزبانان اصلی برگزاری جشن‌های [[مهدویت]] است. این روز در ایران تعطیل و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است.<ref>[https://nehzat.ir/?id=250302 اجرای ۴ هزار ویژه برنامه اعیاد شعبانیه در مساجد]، وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی.</ref> در [[عراق]]، شیعیان ضمن برگزاری جشن نیمه شعبان، به زیارت [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] می‌روند. شیعیان در [[بحرین]]، [[یمن]]، [[مصر]]، [[لبنان]]، [[سوریه]]، [[هند]]، [[افغانستان]] و [[پاکستان]] نیز در نیمه شعبان جشن برگزار می‌کنند.<ref>[https://nehzat.ir/?id=250302 اجرای ۴ هزار ویژه برنامه اعیاد شعبانیه در مساجد]، وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی.</ref>

[[شیخ صدوق]]، محدث و فقیه شیعه، در کتاب [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین]] فصلی را به ذکر کسانی اختصاص داده است که عمر طولانی داشته‌اند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۵۲-۵۷۶.</ref> همچنین [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]، از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]]، در این باره به گفته‌های زیست‌شناسان استناد کرده که معتقدند انسان از نظر زیستی می‌تواند هشتصد یا هزار سال عمر کند.<ref>صافی گلپایگانی، نوید امن و امان، ص۱۶۷-۲۰۵.</ref>

در قرآن و روایات نیز مواردی از عمر طولانی ذکر شده است؛ از جمله آنکه [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی]] ۹۵۰ سال مردم را به دین خود دعوت نمود،<ref>سوره عنکبوت، آیه ۱۴.</ref> یا در روایتی از [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] نقل شده است که یکی از سنت‌هایی که امام زمان از [[پیامبران]] دارد، طول عمر [[آدم (پیامبر)|آدم]] و [[نوح (پیامبر)|نوح]] است.<ref>صدوق، کمال الدین (۱۳۹۵)، ج۱، ص۳۲۲.</ref> درباره چگونگی وفات یا شهادت امام زمان(عج) روایتی نقل نشده است.<ref>قزوینی، سیدمحمدکاظم، الامام المهدی من المهد الی اللحد، ص۶۳۸.</ref>

امام مهدی(عج) از هنگام تولد تا آغاز [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] در زادگاهش [[سامرا]] زندگی می‌کرد. در این دوران [[سرداب مقدس|سردابِ]] خانه امام عسکری(ع)، محل زندگی و عبادت وی بوده و بنابر گزارش‌هایی، بارها در زمان حیات پدرش در این مکان دیده شده است.<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۴۰۷.</ref> جاسم حسین معتقد است او در سال‌های پایانی عمر پدرش به همراه او در مراسم [[حج]] شرکت کرد و سپس در [[مدینه]] مخفی شد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی امام دوازدهم، تهران، ۱۳۸۶، ص۱۲۴.</ref> این نظریه با منابع تاریخی شیعه چندان سازگار نیست.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۵-۱۴۶.</ref>  

برخی روایات به نامعلوم بودن محل زندگی امام زمان(عج) در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوران غیبت]] اشاره دارند. با این حال در روایات دیگر از مکان‌هایی مانند [[ذی‌طوی|ذی طوی]]<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> [[کوه رضوی|کوه رَضْویٰ]]،<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> و طیبه ([[مدینه]])<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref> به عنوان محل زندگی امام زمان(ع) در دوران غیبت یاد شده است. برخی منابع بر اساس داستانی، [[جزیره خضراء]] را محل زندگی امام زمان در دوران غیبت کبری معرفی کرده‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> که از سوی برخی عالمان شیعی مورد تردید جدی قرار گرفته و آثاری در نقد آن نگاشته شده است.<ref>برای نمونه: جعفر مرتضی عاملی، جزیره خضراء در ترازوی نقد، ترجمه محمد سپهری؛ مجتبی کلباسی، بررسی افسانه جزیره خضراء؛ غلامرضا نظری، جزیره خضراء تحریفی در تاریخ شیعه.</ref>  

درباره محل ظهور امام زمان(عج) اطلاع دقیقی در دست نیست؛ وی بر پایه روایتی، در منطقه [[ذی‌طوی]] ظهور می‌کند، سپس با ۳۱۳ نفر از یارانش به [[مکه]] می‌رود، به [[حجرالاسود]] تکیه می‌دهد و پرچم خود را به اهتزاز درمی‌آورد.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۵.</ref> بر اساس این روایت و روایات دیگر<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۳.</ref> آغاز قیام امام زمان(ع) از [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] است و یاران او بین [[رکن حجرالاسود]] و [[مقام ابراهیم]] با او [[بیعت]] می‌کنند.<ref>صدر، تاریخ مابعد الظهور، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> در برخی روایات از [[تهامه]] (منطقه‌ای در غرب [[عربستان سعودی|شبه جزیره عربستان]]) به عنوان نقطه آغاز [[قیام امام مهدی(عج)|قیام امام زمان(ع)]] یاد شده است.<ref>صدوق، عیون اخبار عن الرضا، ج۱، ص۶۳.</ref> به مکه که جزئی از این سرزمین است نیز تهامه گفته می‌شود.

برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، تهران، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> پس از قیام ذکر کرده‌اند.

* [[مسجد سهله]]: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(عج) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کرده‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref>  

* [[مقام امام زمان (کربلا)|مقام امام زمان در کربلا]]، زیارتگاهی است که در نزدیکی [[حرم امام حسین(ع)]] و در کنار [[نهر علقمه]] واقع شده و منسوب به حضرت مهدی(ع) است و مردم در آن به [[نماز]] و [[دعا]] می‌پردازند.<ref>قمی، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ص۵۱.</ref>

همچنین برای اثبات امامت امام مهدی(ع) به احادیث استمرار امامت،{{یادداشت|مانند روایات متعددی که در تفسیر برخی آیات [[قرآن]] از جمله [[آیه]] ۷ [[سوره رعد]] {{عربی|إنَّما أنتَ مُنْذِرٌ و لِكُلِّ قَومٍ هادٍ}}، و ۲۴ [[سوره فاطر|فاطر]] {{عربی| إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ}} رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ كُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال [[امام صادق|الامام الصادق]](ع): لَو لَم‌یكُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما (کافی، ج۱، ص۱۸۰).}} [[حدیث ثقلین]]،<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۲۳.</ref> [[حدیث دوازده خلیفه]]<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۳۲-۳۸۴.</ref>حدیث مرگ [[جاهلیت]]،{{یادداشت|{{عربی|قال رسول الله(ص): مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً}}. بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۳۲، ص۳۳۱}} و ۳۶ حدیث هم‌مضمون با آن<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۲، ص۷-۳۵.</ref> نیز استناد شده است.  

توقیع امام دوازدهم در پاسخ به سؤال ابن‌ابی‌غانم قزوینی و گروهی از شیعیان در مورد جانشین [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]]،<ref>طوسی، الغیبه، ص۲۸۶.</ref> و توقیع دیگری خطاب به [[محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی|محمد بن ابراهیم بن مهزیار]]<ref>صدوق، کمال الدین، ج‌۲، ص۴۸۷.</ref> از این موارد است.

امام مهدی در طول غیبت صغری از طریق [[نواب اربعه|چهار نایب خاص]] خود، [[عثمان بن سعید عمری|عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان عمری|محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح نوبختی|حسین بن روح نوبختى]] و [[علی بن محمد سمری]]، با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حل و فصل می‌کرد. این امور علاوه بر مسائل عقیدتی و فقهی، شامل مسائل مالی نیز می‌‌شد.<ref>غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، ۱۳۷۹ش، ص۸۶و۸۷؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۸.</ref>

دوره غیبت کبری از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]] آغاز شد.<ref>جاسم حسين، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(عج)، ۱۳۸۵ش، ص۱۹ و ۲۴؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۷۹.</ref> آخرین [[نیابت خاصه|نائب خاص]] امام مهدی(ع) در دوره غیبت صغری، [[علی بن محمد سمری]] بود که در پانزدهم [[شعبان]] ۳۲۹ق درگذشت، <ref>صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۵۰۳.

*ملاقات پیش از [[غیبت کبرا|غیبت کبری]]: بنابر گزارش‌های تاریخی و روایی، در طول ۶۹ سال [[غیبت صغرا|غیبت صغری]]، علاوه بر [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]]، افراد متعددی امام دوازدهم شیعیان را زیارت کرده‌اند؛ از جمله [[ابراهیم بن ادریس]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۲۶۸؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹.</ref> [[ابراهیم بن عبده نیشابوری]] و خادم او،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۲۹.</ref> ابوالادیان، خادم امام حسن عسکری(ع)،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۵۷؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۳۰.</ref> [[ابو سعید غانم هندی|ابوسعید غانم هندی]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۵۱۵؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۳۳.</ref> و [[ابوعبدالله بن صالح]]<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۳۷.</ref> و ده‌ها نفر دیگر.<ref>رجوع کنید به: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹-۹۷.</ref>  

*ملاقات در غیبت کبری: درباره [[ملاقات با امام زمان|دیدن امام زمان]] در دوره غیبت کبری، دو دیدگاه در میان شیعیان وجود دارد: برخی آن را انکار کرده‌اند و برخی دیگر بر امکان و وقوع آن، شواهد و دلایلی اقامه نموده‌اند. انکار در این باره گاه مستند به احادیثی شده است که بر اساس آنها، هر گونه ادعای مشاهده در روزگار غیبت کبری دروغ است.<ref group="یادداشت">این حدیث بخشی از آخرین توقیع امام زمان(عج) به نایب چهارم خویش است: {{عربی| وَ سَیأْتِی إِلَی شِیعَتِی مَنْ یدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةِ فَهُوَ كَذَّابٌ مُفْتَر |ترجمه=و به زودی برخی نزد شیعیان من ادعای مشاهده مرا خواهند داشت، بدانید هر كه پیش از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] ادّعای مشاهده كند دروغگویی است که به ما افترا بسته است.}}</ref> همچنین انکار ملاقات با امام زمان در عصر غیبت، در موارد دیگری حاصل تردید در صدق مدعای کسی بوده است که از دیدار خود با امام زمان خبر می‌داده است. علاوه بر این، برخی دیگر با هدف جلوگیری از سودجویی فرصت‌طلبان، هر گونه رؤیت را انکار می‌کنند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۷۹.</ref>  

از سوی دیگر در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای دیدار با امام زمان(عج) توصیه شده است،<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۸۰ و ۱۸۱. رجوع کنید به: طبرسی، مکارم الاخلاق، ج۲، ص۳۵، ح۷۶.</ref> و دست‌کم دو حدیث معتبر، دسترسی و دیدار با امام را برای پیروان ویژه او، امری ممکن دانسته است.<ref group="یادداشت">از امام صادق(ع) نقل شده است:{{عربی| لِلْقَائِمِ غَیبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیبَةُ الْأُولَی لایعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لایعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ. (کلینی، الكافی، إسلامیة، ج‌۱، ص۳۴۰)|ترجمه=برای قائم دو غیبت است: یکی کوتاه است و دیگری طولانی. در غیبت اول جز شیعیان خاص او کسی از جای او با خبر نیست و در غیبت دیگر جز دوستان خاص او کسی از جای او با خبر نیست.}} همچنین در روایت دیگری از [[امام صادق(ع)]] آمده است:{{عربی|إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیبَتَینِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّی لایبْقَی عَلَی أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یسِیرٌ لایطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لاغَیرِهِ إِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یلِی أَمْرَهُ (طوسی، کتاب الغیبة، ص۱۶۱) |ترجمه=برای صاحب این امر، دو غیبت است که یکی از آن‌ها، به اندازه‌ای طولانی می‌شود که برخی از مردم گویند: از دنیا رفته است، برخی گویند: کشته شده و برخی گویند: رفته است. جز اندکی از یاران او، بر باور خود استوار نماند. کسی از فرزندانش و غیر آنان از اقامتگاه او آگاه نمی‌شود، جز کسی که متصدی امور او است.}}</ref> عالمان بزرگ شیعه مانند [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]] و [[شیخ طوسی]] در کتاب‌های خود فصلی را برای نام بردن از دیدارکنندگان با امام دوازدهم گشوده و به ممکن بودن آن تصریح کرده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۸۰.</ref>

بنابر روایات شیعه، جهان در آستانه ظهور دارای سه ویژگی عمده است: ظلم و ستم فراگیر و فتنه‌ای که بر هر خانه‌ای وارد می‌شود،<ref>سید بن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج۱، ص۱۷۷.</ref> وجود دشمنانی مانند [[خروج سفیانی|سفیانی]] و [[ناصبی|نواصب]] و دیگرانی که در [[عراق]] و دیگر سرزمین‌های اسلامی مشغول فعالیت علیه شیعه هستند و سپس [[سوریه]] را تصرف می‌کنند،<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۸۶.</ref> و در نهایت یاران امام زمان که در سرزمین‌های اسلامی یاد و نام امام دوازدهم را در عالم پراکنده می‌کنند.<ref>شیخ صدوق، كمال الدین، ج۱، باب ۳۱، ح۲.</ref>

بر اساس روایات، امام مهدی(ع) قیام خود را از [[مسجد الحرام]] در [[مکه]] آغاز می‌کند و به همراه [[اصحاب امام مهدی عجل الله فرجه الشریف|یارانش]] به سمت [[کوفه]] حرکت می‌کند و این شهر را به‌عنوان مرکز حکومت خود برمی‌گزیند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۲۰۱؛ صدر، تاریخ مابعد الظهور، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref>

چندین [[دعا]] و [[زیارت]] از امام زمان(ع) صادر شده است؛ مانند [[دعای فرج]] (اَللّهُمَّ عَظُمَ البَلاء)، دعای «یا مَن أظهَرَ الجَمیلَ»، دعای «اَللّهمّ رَبَّ النّورِ العَظیم»، دعای «اَللهُمّ ارزُقنا تَوفیقَ الطاعَةِ»، [[دعای سهم اللیل]]، دعای هر روز [[رجب|ماه رجب]]، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِالمَولودَینِ فی رَجَب»، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِمَعانی جَمیعِ ما یدعوكَ بِهِ وُلاةُ أمرِكَ»، [[زیارت ناحیه مقدسه]] و [[زیارت الشهدا|زیارت الشهداء]].<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۶، ص۲۹۵-۳۲۷.</ref>

با این وجود، اشتراک‌هایی میان باورهای اهل سنت و شیعیان درباره منجی آخرالزمان وجود دارد؛ از جمله آنکه وی از نسل و همنام [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]]، و ملقب به «مهدی» است، [[قیام امام مهدی(عج)|قیامی]] حتمی در [[آخرالزمان]] خواهد داشت که بر همه ظالمان پیروز شده و عدل و داد را در سراسر جهان برقرار می‌کند و [[عیسی(ع)]] همراه با او به زمین بازمی‌گردد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۸۶-۸۸.</ref>{{یادداشت|أنّ أبا هريرة قال: قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه‌[و آله‌]و سلّم: كيف أنتم إذا نزل ابن مريم فيكم و إمامكم منكم؟ صافی، لطف الله،منتخب الاثر فی الامام الثاني عشر علیه‌السلام، ج۲۷ ص۶۱.  به نقل از صحیح بخاری ج۲}}

در برخی نقل‌های روایی، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]]، امام مهدی را از نظر خصوصیات جسمی، شبیه‌ترین فرد به خود توصیف کرده<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ۱۴۰۵ق٬ ج۱، باب۲۵، ص۵۳۴و۵۳۵،ح۱؛ شافعی، عقدالدرر، ص۴۵و۵۵.</ref> و چنین توصیفی در حدیثی از [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] نیز وجود دارد.<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ۱۴۰۵ق٬ ج۲، باب۳۸، ص۱۱۸، ح۷.</ref> در روایتی از امام علی(ع)، امام مهدی در هنگام قیام خود بین سی تا چهل سال دارد.<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ق، ج‌۱۹، ص۶۵۴.</ref> [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نیز او را در چهره جوانی كامل و معتدل توصیف کرده است که به‌باور [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، چنین توصیفی به‌معنای آن است که امام زمان در میانه یا اواخر جوانی است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج‌۵۲، ص۲۸۷.</ref>

بر اساس پاره‌ای از روایات، امام مهدی از نظر اخلاقی شبیه‌ترین فرد به پیامبر اسلام دانسته شده و با توجه به خصوصیاتی که برای پیامبر(ص) در آیات و روایات ذکر شده، می‌توان خصوصیات اخلاقی و دینی امام مهدی را با آن توصیف کرد.{{مدرک}}دسته‌ای دیگر از روایات به‌طور مستقل به بیان ویژگی‌های اخلاقی امام مهدی پرداخته است؛ برای نمونه از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] نقل شده است که او به مردم از خودشان سزاوارتر و از پدران و مادران‌شان برای آنها دلسوزتر است. همچنین از همه مردم در برابر خدا متواضع‌‌تر و در عمل به آنچه خود بدان فرمان می‌‌دهد سختكوش‌تر و در دوری گزیدن از آنچه خود از آن نهی می‌‌كند خوددارتر است.<ref>یزدی حائری، الزام الناصب فی اثبات الحجّة الغایب، ۱۴۲۲ق، ص۲۴.</ref>  

بر اساس روایتی از [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]، امام زمان را باید از روی آرامش و وقاری که دارد و همچنین دانش او به حلال و حرام و نیازمندی مردم به او و بی‌نیازی او از مردم شناخت.<ref>کامل سلیمان، یوم الخلاص، ۱۹۹۱م، ص۵۲.</ref> در نقلی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] گفته شده است که امام مهدی فردی در نهایت [[زهد]] است که پوشاک زمخت و خشن می‌پوشد، نان جو می‌خورد،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج‌۴۱، ص۱۵۹، و ج‌۴۷، ص۵۵.</ref> بر كارگزاران دولت خود سختگیر، با مردم بسیار بخشنده، و با مستمندان مهربان است.<ref>معجم أحادیث امام مهدی، مؤسسه معارف الاسلامی، ج۱، ص۲۴۲، ح ۱۵۲.</ref>

*‌ [[منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (کتاب)|مُنتَخبُ الاَثَر فی الامام الثّانی عَشَر(عج)]] کتابی حاوی روایات مرتبط با امام زمان به زبان عربی، اثر [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]] (۱۲۹۷-۱۴۰۰ش) است.  

* اربلی‌، علی بن عیسی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، چاپ هاشم رسولی محلاتی‌، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.

* صافی گلپایگانی، لطف‌ الله، منتخب الاثر، تهران، مکتبة الصدر، [بی‌تا].

* صافی گلپایگانی، لطف‌ الله، نوید امن و امان، تهران، دفتر تنظیم نشرو آثار آیت الله صافی گلپایگانی، ۱۳۸۶ش.

* صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الصغری، بیروت،‌ دار التعارف، ۱۳۹۲ق.

* صدوق، محمد بن علی،‌ عیون اخبار الرضا، تحقیق مهدی لاجوردی زاده، تهران، نشر جهان، بی تا.

* طبرسی‌، فضل بن حسن‌، اعلام الوری بأعلام الهدی، چاپ علی‌اکبر غفاری‌، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.

* طوسی، كتاب الغیبة للحجة، تحقیق عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم،‌ دارالمعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.

* کلینی، محمد بن یعقوب، کافی،‌ دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۸۹ق.

* مالکی، ابن‌صباغ، الفصول المهمه، محقق جعفر حسینی، بیروت، المجمع العالمی لاهل البیت،‌ ۱۴۳۲ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، چ۲، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

*[https://nehzat.ir/?id=250302 اجرای ۴ هزار ویژه برنامه اعیاد شعبانیه در مساجد]، وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی.

*‌ ابن‌خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ چهارم، بی‌تا.

*‌ طبرسی نوری، میرزا حسین، نجم الثاقب، ترجمه و تحقیق یاسین موسوی، کربلا، عتبة الحسینیة المقدسة، ۱۴۳۰ق.