|
|
| خط ۱۲۰: |
خط ۱۲۰: |
|
| |
|
| ==دلایل اثبات امامت== | | ==دلایل اثبات امامت== |
| عالمان شیعه برای اثبات وجود امام در عصر حاضر از دلایل عقلی و نقلی مختلفی استفاده کرده‌اند. | | عالمان شیعه برای اثبات امامت حضرت مهدی در عصر حاضر دلایلی ارائه کرده‌اند که مهمترین آن برهان‌های نقلی و درون دینی است؛ یعنی پس از اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) و آسمانی بودن قرآن کریم، از احادیث پیامبر و آیات قرآن برای اثبات [[امامت]] امامان از حضرت علی تا امام مهدی استفاده کرده‌اند. برخی از این دلایل عام و کلی هستند و ضرورت امام در هر زمانی را اثبات می‌کنند و برخی خاص هستند و امامت ۱۲ فرد مشخص را اثبات می‌کنند. |
|
| |
|
| ===دلایل عقلی===
| | [[علامه مجلسی]] در جلد ۵۱ [[بحارالانوار]]، دلایل خاص اثبات امامت امام مهدی را در فصل «أبواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» ذکر کرده که شامل ۱۵۳ حدیث از پیامبر و ائمه است؛ از جمله [[ابن‌عباس]] از [[پیامبر(ص)]] نقل کرده است: «جانشینان و اوصیای من و حجت‌های خدا پس از من دوازده نفر هستند: اولین آنها برادرم است و آخرین‌شان فرزندم. گفتند ای رسول خدا برادرت کیست؟ فرمود: [[علی بن ابی‌طالب]]. پرسیدند فرزندت کیست؟ فرمود: مهدی که زمین را پر از عدل و داد می‌کند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۷۱، ح۱۲.</ref> |
| مهمترین برهان‌های عقلی ارائه شده عبارتند از: [[برهان فطرت]]، [[برهان لطف]]، برهان امکان اشرف،برهان مَظهر جامع، برهان [[واسطه فیض]] و برهان علت غایی. علاوه بر اینکه بر بیشتر این دلایل خدشه وارد شده است، از آنجایی که همه برهان‌های عقلی کلی هستند، تنها می‌توانند ضرورت وجود امام را ثابت می‌کنند و درباره شخصی که در زمان حاضر امام است کمکی نمی‌کنند.<ref>دانشنامه امام مهدی(عج)، محمدی ری‌شهری، ج۱، ص۱۸۲-۱۹۳.</ref>
| |
| | |
| ===دلایل نقلی===
| |
| مهمترین برهان‌هایی که عالمان شیعه برای اثبات امامت حضرت مهدی(عج) ارائه کرده‌اند برهان‌های نقلی و درون دینی هستند، یعنی پس از اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) و آسمانی بودن قرآن کریم، از احادیث پیامبر و آیات قرآن برای اثبات [[امامت]] امامان از حضرت علی تا امام مهدی استفاده کرده‌اند. برخی از این دلایل عام و کلی هستند و ضرورت امام در هر زمانی را اثبات می‌کنند و برخی خاص هستند و امامت ۱۲ فرد مشخص را اثبات می‌کنند.
| |
|
| |
|
| مهمترین دلایل عام عبارتند از: | | مهمترین دلایل عام عبارتند از: |
| * احادیث استمرار امامت،{{یادداشت|مانند روایات متعددی که در تفسیر برخی آیات قرآن از جمله آیه ۷ [[سوره رعد]] {{عربی|إنَّما أنتَ مُنْذِرٌ و لِكُلِّ قَومٍ هادٍ}}، و ۲۴ [[سوره فاطر|فاطر]] {{عربی| إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ}} رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ كُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه. (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال [[امام صادق|الامام الصادق]](ع): لَو لَم‌یكُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما. (کافی، ج۱، ص۱۸۰)}} | | * احادیث استمرار امامت.{{یادداشت|مانند روایات متعددی که در تفسیر برخی آیات قرآن از جمله آیه ۷ [[سوره رعد]] {{عربی|إنَّما أنتَ مُنْذِرٌ و لِكُلِّ قَومٍ هادٍ}}، و ۲۴ [[سوره فاطر|فاطر]] {{عربی| إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ}} رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ كُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال [[امام صادق|الامام الصادق]](ع): لَو لَم‌یكُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما (کافی، ج۱، ص۱۸۰).}} |
| * [[حدیث ثقلین]] مورد قبول شیعه و [[اهل سنت]]؛ اگر [[اهل بیت]] پیامبر تا [[قیامت]] باقی نباشند، توصیه به تمسک به آنها تا قیامت بی‌معنا خواهد بود.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۲۳.</ref> | | * [[حدیث ثقلین]]، مورد قبول شیعه و [[اهل سنت]]: به باور شیعیان، اگر [[اهل بیت]] پیامبر تا [[قیامت]] باقی نباشند، توصیه به تمسک به آنها تا قیامت بی‌معنا خواهد بود.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۲۳.</ref> |
| * [[حدیث دوازده خلیفه]] مورد قبول شیعه و اهل سنت.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۳۲-۳۸۴.</ref> | | * [[حدیث دوازده خلیفه]]، مورد قبول شیعه و اهل سنت.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۳۲-۳۸۴.</ref> |
| * حدیث مرگ جاهلیت{{یادداشت|{{عربی|قال رسول الله(ص): مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً}}. بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۳۲، ص۳۳۱}} مورد قبول شیعه و اهل سنت، و ۳۶ حدیث هم‌مضمون با آن<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۲، ص۷-۳۵.</ref> | | * حدیث مرگ جاهلیت،{{یادداشت|{{عربی|قال رسول الله(ص): مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً}}. بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۳۲، ص۳۳۱}} مورد قبول شیعه و اهل سنت، و ۳۶ حدیث هم‌مضمون با آن.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۲، ص۷-۳۵.</ref> |
|
| |
|
| در مورد دلایل خاص [[علامه مجلسی]] در جلد ۵۱ [[بحارالانوار]]، فصل «أبواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» ۱۵۳ حدیث از پیامبر و امامان قبلی برای اثبات امامت حضرت مهدی گردآوری کرده است. از جمله [[ابن‌عباس]] از [[پیامبر(ص)]] نقل کرده است:
| | ==دوران امامت== |
| ::جانشینان و اوصیای من و حجت‌های خدا پس از من دوازده نفر هستند: اولین آنها برادرم است و آخرین‌شان فرزندم. گفتند ای رسول خدا برادرت کیست؟ فرمود: [[علی بن ابی‌طالب]]. پرسیدند فرزندت کیست؟ فرمود: مهدی که زمین را پر از عدل و داد می‌کند..<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۷۱، ح۱۲.</ref>
| | امامت حضرت مهدی(عج) پس از شهادت پدرش [[امام عسکری(ع)]] در سال [[سال ۲۶۰ قمری|۲۶۰ هجری]] آغاز شد<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹.</ref> و تا پس از [[ظهور]] او در [[آخرالزمان]] ادامه خواهد داشت.{{مدرک}} |
| | |
| ====دلایل قرآنی====
| |
| {{اصلی|آیات مهدویت}}
| |
| در قرآن به نام اهل بیت و از جمله امام زمان تصریح نشده است ولی برخی از آیات بشارت‌هایی دارند که آنها را مربوط به عصر ظهور و امام آخرین می‌کند. علامه مجلسی در جلد ۵۱ بحارالانوار، در فصل «باب الآیات المُؤَوَّلَةِ بقیامِ القائم» ۷۷ آیه را در ضمن ۶۶ حدیث درباره حکومت امام مهدی گردآوری کرده است. این آیات را می‌توان در پنج دسته طبقه‌بندی کرد:<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۲، ص۱۰۱-۱۱۴.</ref>
| |
| * آیاتی که جهانی شدن دین حق را پیش گویی می‌کند: {{عربی|هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ كُلِّه|ترجمه= او كسی است كه پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند...}}<ref>توبه ۳۳، فتح ۲۸، صف ۹.</ref>
| |
| * آیه حکومت صالحین بر زمین: {{عربی| وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ|ترجمه= و در حقیقت، در [[زبور]] پس از تورات نوشتیم كه زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.}}<ref>سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.</ref>
| |
| * [[آیه حکومت مستضعفین|آیه امامت و وراثت مستضعفان]]: {{عربی|وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ |ترجمه=و خواستیم بر كسانی كه در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] كنیم.}}<ref>سوره قصص، آیه ۵.</ref>
| |
| * آیه خلافت اهل ایمان و عمل صالح{{یادداشت|{{عربی|وَعَدَ اللَّـهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَیٰ لَهُمْ وَلَیبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا|ترجمه=خدا به كسانی از شما كه ایمان آورده و كارهای شایسته كرده‌اند، وعده داده است كه حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همان گونه كه كسانی را كه پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را كه برایشان پسندیده است به سودشان مستقر كند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند...}} سوره نور، آیه ۵۵}}
| |
| * پیروزی حق و نابودی باطل: {{عربی|وَ قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ، إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا|ترجمه= و بگو: «حق آمد و باطل نابود شد. آری، باطل همواره نابودشدنی است.»}}<ref>سوره إسراء، آیه ۸۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==دوران امامت==
| |
| امامت حضرت مهدی(عج) پس از شهادت پدرش [[امام عسکری(ع)]] در سال [[سال ۲۶۰ قمری|۲۶۰ هجری]] آغاز شد<ref>شیخ مفید الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹.</ref> و تا پس از [[ظهور]] او در [[آخرالزمان]] ادامه خواهد داشت.{{مدرک}}
| |
| ===وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)=== | | ===وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)=== |
| '''ابهام در وجود فرزند امام عسکری'''
| | شیعیان پس از وفات امام یازدهم به‌دلیل ناآشنایی با امام زمان خود، در وضعیت نابسامانی قرار گرفتند و بنابر گزارش‌ها، بسیاری از شیعیان [[عراق]] و [[بین‌النهرین]] سردرگم شدند.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۲۶ و ۴۲۹ و ۴۸۷.</ref> برای نمونه، شیعیان فردی را به [[مدینه]] فرستادند تا درباره وجود فرزند امام یازدهم تحقیق کند؛ چرا که شنیده بودند فرزند امام حسن عسکری(ع) توسط پدرش به مدینه فرستاده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۲۸.</ref> همچنین نقل شده است که [[احمد بن سهل بلخی]]، از عالمان دوره [[غیبت صغری]] در جستجوی امام خود، از [[خراسان بزرگ|خراسان]] به [[عراق]] رفت و چند سالی در آنجا در جستجوی امام بود.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۷۳-۷۴.</ref> |
| در زمان [[امام حسن عسکری(ع)]] مشهور شده بود که [[شیعیان]] در انتظار قیام فرزند او هستند<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> از طرفی دستگاه [[عباسیان|عباسی]] در جستجوی آن فرزند بود و به هر نحو می‌کوشید او را دستگیر کند.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۶؛ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۳.</ref> از این رو امام عسکری در طول زندگی خود، آشکارا پسر خویش را به کسی نشان نداد و حتی او را به بسیاری از پیروان خود -جز چند تن از خواص اصحاب و خویشان نزدیک- معرفی نکرد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۰۲، با اندکی تلخیص.</ref> در نتیجه، هنگام شهادت امام، کسی جز همان عده از وجود فرزند آن حضرت خبر نداشت.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۴۲۲.</ref> اطلاعات بیشتر در بخش '''ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان''' آمده است.) | |
| | |
| همچنین امام حسن عسکری(ع) به سبب شرایط سیاسی، در وصیت‌نامه خود فقط از مادرش [[مادر امام حسن عسکری|حُدَیث]] نام برد. از این رو در یکی دو سال اول پس از رحلت امام، برخی شیعیان معتقد بودند در زمان [[غیبت امام زمان]]، حُدَیث به نیابت عهده‌دار مقام [[امامت]] است.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۰۷.</ref>
| |
| | |
| بلافاصله پس از شهادت امام عسکری، اصحاب خاص به ریاست [[عثمان بن سعید عمری]]<small>(درگذشت ۲۶۵ یا ۲۸۰ق)</small> به جامعه شیعه اعلام کردند که امام عسکری فرزندی از خود به جای نهاده که اکنون جانشین او و متصدی مقام امامت است،{{مدرک}} ولی در عین حال جزئیات، پنهان نگه داشته میشد. [[عبدالله بن جعفر حمیری]] می‌گوید: از [[عثمان بن سعید عمری]] درباره نام جانشین امام عسکری(ع) پرسیدم. عمری پاسـخ داد: شما از اینکه نام او را بپرسید، نهی شده‌اید، چرا که سلطان (خلیفه وقت) چنین می‌پندارد که امام عسکری هیچ پسری از خود بر جا نگذاشته و میراث او نیز (بین مادر و برادر و خواهرش) تقسیم شده است. اگر اسم او برده شود، آنها در صدد یافتن او برمی‌آیند. پس از نام او نپرسید.<ref>طوسی، الغیبه، ص۳۵۹-۳۶۱.</ref>
| |
| | |
| '''سرگردانی در تشخیص امام'''
| |
|
| |
|
| با وجود روشنگری [[اصحاب امام عسکری]]، جامعه شیعه عملا در وضعیت نابسامان قرار گرفته بود و بسیاری از شیعیان [[عراق]] و [[بین‌النهرین]]، با پیشامد وضع جدید، سردرگم شده بودند.<ref>رجوع کنید به: صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۲۶ و ۴۲۹ و ۴۸۷.</ref> برای نمونه، شیعیان پس از شهادت امام عسکری فردی را به [[مدینه]] فرستادند تا درباره وجود فرزند او تحقیق کند، چرا که شنیده بودند فرزند امام حسن عسکری(ع)، توسط پدرش به مدینه فرستاده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۲۸.</ref> همچنین نقل شده است که [[احمد بن سهل بلخی]]، از دانشمندان دوره [[غیبت صغری]]، در جستجوی امام خود، از [[خراسان بزرگ|خراسان]] به [[عراق]] رفت و چند سالی در آنجا در جستجوی امام بود.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۷۳ـ۷۴.</ref>
| | در خانه امام عسکری(ع) هم دودستگی افتاده بود؛ چرا که [[حدیث مادر امام عسکری|حُدیث]] مادر امام عسکری و [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه]] عمه وی، از امامت فرزند امام عسکری هواداری می‌کردند، ولی تنها خواهر امام عسکری از جعفر پشتیبانی می‌کرد.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرایند تکامل، ص۱۶۱-۱۶۲.</ref> بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای از شیعیان امامی، از مذهب خود دست برداشته و به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعه]] و غیرشیعه پیوستند؛<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و او را [[مهدی]] دانستند و گروهی امامت [[محمد بن علی الهادی|سید محمد]] فرزند [[امام هادی(ع)]] را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref> و گروهی بزرگ [[جعفر کذاب|جعفر]] را امام دانستند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۷-۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۰ـ۱۱۴؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> |
|
| |
|
| در خانه امام عسکری(ع) هم دودستگی افتاده بود. [[حدیث مادر امام عسکری|حُدیث]] مادر امام عسکری و [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه]] عمه امام، از امامت فرزند امام عسکری هواداری می‌کردند، ولی تنها خواهر امام عسکری، که شاید خواهر تنی جعفر بود، از جعفر پشتیبانی می‌کرد.<ref>مدرسی طباطبایی،، مکتب در فرایند تکامل، ص۱۶۱-۱۶۲.</ref>
| | علیرغم اختلافات مذکور، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت فرزند امام حسن عسکری(ع) گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>طوسی، الغیبه،....</ref> [[شیخ مفید]] پس از نقل خبری از [[حسن بن موسی نوبختی]]، نویسنده کتاب [[فرق الشیعه]]، درباره فرقه‌های چهارده‌گانه‌ای که پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می‌گوید: «از این فرقه‌هایی که از آنها یاد کردیم، در زمان ما، یعنی در سال ۳۷۳ق، هیچ فرقه‌ای غیر از [[امامیه]] [[دوازده امامی]] باقی نمانده است؛ یعنی کسانی که [[امامت]] فرزند حسن [عسکری] را که به نام [[رسول خدا(ص)]] نامیده می‌شود، پذیرفته و به حیات و بقای او تا روزی که با شمشیر قیام کند، یقین دارند.<ref>سید مرتضی، الفصول المختاره، ج۲، ص۳۲۱.</ref> |
| | |
| شیعیانی که در مقامات عالی دولتی و متصدی مشاغل مهم بودند نیز در این ماجرا دو دسته شده بودند. برای نمونه [[خاندان نوبخت]] از وجود و امامت فرزند امام عسکری(ع) پشتیبانی می‌کردند و [[عثمان بن سعید عمری|عثمان بن سعید]] و پسرش را در مقام نیابت امام زمان به رسمیت می‌شناختند.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرایند تکامل، ص۱۶۲.</ref>
| |
| | |
| '''انشعابات در جامعه شیعه'''
| |
| بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای از شیعیان امامی، از مذهب خود دست برداشته و به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعی]] و غیرشیعی پیوستند؛<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و او را [[مهدی]] دانستند و گروهی امامت [[محمد بن علی الهادی|سید محمد]] فرزند [[امام هادی(ع)]] را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند.،<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref>
| |
| | |
| در این میان گروهی بزرگ، [[جعفر کذاب|جعفر]] را امام دانستند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۷-۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۰ـ۱۱۴؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> جعفر برای به‌دست آوردن امامت تلاش زیادی کرد. وی پس از شهادت [[امام حسن عسکری(ع)]]، به‌رغم زنده بودن مادر امام، مدعی میراث وی شد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۲۰۵، ۲۲۳؛ ذهبی، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> وی همچنین زمامداران وقت را تحریک کرد که خانه امام را برای یافتن فرزند او جستجو کنند و با همکاری جعفر، یکی از کنیزان امام حسن عسکری(ع) زندانی شد و به شدت تحت نظر قرار گرفت.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۳۶۰؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۲۰۵.</ref> به‌علاوه، جعفر به یکی از کارگزاران دولت عباسی پیشنهاد پرداخت سالانه بیست هزار دینار کرد، در برابر آنکه از سوی خلیفه عباسی به جایگاه برادرش امام حسن عسکری برسد، گرچه به خواسته خود نرسید.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲۴-۳۲۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۱۹۹، ۲۰۵.</ref>
| |
| | |
| علیرغم این اختلافات، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت فرزند امام حسن عسکری(ع) گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>طوسی، الغیبه،....</ref> [[شیخ مفید]] پس از نقل خبری از [[حسن بن موسی نوبختی]]، نویسنده کتاب [[فرق الشیعه]]، درباره فرقه‌های چهارده‌گانه‌ای که پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می‌گوید: | |
| :::از این فرقه‌هایی که از آنها یاد کردیم، در زمان ما؛ یعنی در سال ۳۷۳ق هیچ فرقه‌ای غیر از [[امامیه]] [[دوازده امامی]] باقی نمانده است؛ یعنی کسانی که [[امامت]] فرزند حسن [عسکری] را که به نام [[رسول خدا(ص)]] نامیده می‌شود، پذیرفته و به حیات و بقای او تا روزی که با شمشیر قیام کند، یقین دارند.<ref>سید مرتضی، الفصول المختاره، ج۲، ص۳۲۱.</ref>
| |
| | |
| '''نقش توقیعات در تثبیت تشیع'''
| |
|
| |
|
| | ===نقش توقیعات در تثبیت تشیع=== |
| {{اصلی|توقیعات امام زمان (عج)}} | | {{اصلی|توقیعات امام زمان (عج)}} |
| در این دوره [[توقیعات امام زمان (عج)|توقیعاتی]] از سوی [[امام زمان(عج)]] صادر شد که برخی از آنها به اثبات امامت خویش مربوط میشد. استدلالی که امام زمان(عج) در این توقیعات، برای اثبات امامت خویش مطرح کرده، تأکید بر استمرار راه هدایت الهی از زمان [[حضرت آدم]] تا زمان امام حسن عسکری(ع) و خالی نبودن زمین از حجت الهی است.<ref>طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref> وی همچنین سه معیار برای تشخیص امام از مدعیان امامت معرفی کرده است: [[عصمت]]، علم و تأیید الهی.{{مدرک}}
| | پس از وفات امام حسن عسکری و آغاز امامت امام دوازدهم، [[توقیعات امام زمان (عج)|توقیعاتی]] از سوی [[امام زمان(عج)]] صادر شد که برخی از آنها به اثبات امامت خود مربوط میشد؛ استدلالی که امام زمان(عج) در این توقیعات، برای اثبات امامت خویش مطرح کرده، تأکید بر استمرار راه هدایت الهی از زمان [[حضرت آدم]] تا زمان امام حسن عسکری(ع) و خالی نبودن زمین از حجت الهی است.<ref>طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref> وی همچنین سه معیار برای تشخیص امام از مدعیان امامت معرفی کرده است: [[عصمت]]، علم و تأیید الهی.<ref>طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref> |
|
| |
|
| دو نمونه از این توقیعات:
| | توقیع امام دوازدهم در پاسخ به سؤال ابن‌ابی‌غانم قزوینی و گروهی از شیعیان در مورد جانشین [[امام حسن عسکری(ع)]]،<ref>طوسی، الغیبه، ص۲۸۶.</ref> و توقیع دیگری خطاب به [[محمد بن ابراهیم بن مهزیار]]<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۸۷.</ref> از این موارد است. |
| *ابن‌ابی‌غانم قزوینی و گروهی از شیعیان در مورد جانشین [[امام حسن عسکری(ع)]] اختلاف کردند. ابن‌ابی‌غانم گفت ابومحمد(ع) درگذشته و جانشینی ندارد. شیعیان در این‌باره نامه‌ای نوشتند و به [[ناحیه مقدسه|ناحیه]] (امام زمان(عج)) فرستادند و اختلاف پیش آمده را به اطلاع وی رساندند. جواب نامه با خط امام زمان چنین آمد:
| |
| :::بسم الله الرحمن الرحیم... به من خبر رسیده است که گروهی از شما در دین اختلاف کرده و در مورد سرپرستان امور (امامان) خود به شک و سرگردانی افتاده‌اند... آیا ندیدید چگونه خداوند از زمان آدم علیه‌السلام تا زمان امام پیشین برای شما پناهگاه‌هایی قرار داد تا به آنها پناه ببرید و پرچم‌هایی برافراشت تا به واسطه آنها هدایت شوید. هر گاه پرچمی ناپدید شد پرچمی دیگر پدیدار گردید و هر گاه ستاره‌ای غروب کرد ستاره‌ای دیگر دمید. وقتی خداوند، او [امام پیشین] را به سوی خود برد گمان کردید که خداوند متعال دین خود را باطل ساخته و سبب میان خود و خلق خود را قطع کرده است. هرگز چنین نبوده و تا زمانی که [[قیامت]] برپا شود و امر خداوند سبحان آشکار گردد نیز این گونه نخواهد شد. '''امام پیشین علیه‌السلام درگذشت... و وصیت او و دانش او و جانشین او در ماست و کسی جز ستمگر گنهکار بر سر مقام او با ما نزاع نمی‌کند.'''<ref>طوسی، الغیبه، ص۲۸۶.</ref>
| |
| | |
| *[[محمد بن ابراهیم بن مهزیار]] که پدرش ([[ابراهیم بن مهزیار]]) وکیل امام عسکری(ع) بود و خودش نیز پس از وفات پدر، جایگزین او شد،<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۱۸.</ref> ابتدا نسبت به وجود امام زمان(عج) تردید داشت. وقتی وارد [[عراق]] شد، توقیعی از سوی امام زمان(عج) برای او صادر شد. در این توقیع آمده است:
| |
| :::به مهزیاری بگو آنچه درباره شیعیان ما در منطقه خودتان گفتی دریافتیم. به آنان بگو آیا نشنیده‌اید که خداوند عزوجل فرموده است: «یاأَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّـهَ وَأَطِیعُوا الرَّ‌سُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنكُمْ» (نساء، ۵۹)؛ مگر نه اینکه خدا به چیزی که تا روز قیامت وجود دارد فرمان داده است؟ آیا ندیده‌اید که خداوند عزوجل از زمان آدم تا زمان ابومحمد امام پیشین برای شما پناهگاه‌هایی قرار داد تا به آنها پناه برید و پرچم‌هایی که به وسیله آنها هدایت شوید؟ و هر گاه پرچمی پنهان شد پرچمی دیگر آشکار گردید و هر گاه ستاره‌ای غروب کرد ستاره‌ای دیگر دمید. وقتی خداوند او [امام پیشین] را نزد خود برد گمان کردید که خداوند عزوجل سبب میان خود و آفریدگانش را قطع کرده است. هرگز چنین نبوده و تا روز قیامت چنین نخواهد بود. '''ای محمد بن ابراهیم نسبت به امری که بخاطر آن (به عراق) آمده‌‌ای دچار شک نشو که خداوند عزوجل زمین را از حجت خالی نمی‌گذارد'''...<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۸۷.</ref>
| |
|
| |
|
| ===غیبت صغری=== | | ===غیبت صغری=== |
| {{اصلی|غیبت صغرا|نواب اربعه}} | | {{اصلی|غیبت صغرا|نواب اربعه}} |
| در اینکه غیبت صغری از چه زمانی آغاز شده، اختلافاتی وجود دارد؛ برخی همچون [[شیخ مفید]] (متوفای ۴۱۳ق) در کتاب [[الارشاد]]،<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴۰.</ref> و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] (متوفای ۵۴۸ق) در کتاب [[اعلام الوری]]<ref>طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۵۹.</ref> معتقدند این غیبت با تولد امام زمان در [[سال ۲۵۵ هجری قمری]] شروع شده که بر این اساس مدت آن ۷۴ سال بوده است. برخی دیگر بر این عقیده‌اند که آغاز آن از روز شهادت امام حسن عسکری در [[سال ۲۶۰ قمری]] بوده که در این صورت طول آن ۶۹ سال می‌شود.<ref>صدر، تاریخ الغیبة الصغری، ۱۳۹۲ق، ص۳۴۱ به بعد.</ref>
| | به‌گفته [[شیخ مفید]] (متوفای ۴۱۳ق) در کتاب [[الارشاد]]،<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴۰.</ref> و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] (متوفای ۵۴۸ق) در کتاب [[اعلام الوری]]<ref>طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۵۹.</ref> غیبت صغری با تولد امام زمان در [[سال ۲۵۵ هجری قمری]] شروع شده و بر این اساس مدت آن ۷۴ سال بوده است، اما سید محمد صدر در [[تاریخ الغیبة الصغری|کتاب تاریخ الغیبة الصغری]]، آغاز غیبت را از وفات امام حسن عسکری در [[سال ۲۶۰ قمری]] خوانده که در این صورت طول آن ۶۹ سال می‌شود.<ref>صدر، تاریخ الغیبة الصغری، ۱۳۹۲ق، ص۳۴۱.</ref> |
|
| |
|
| در طول غیبت صغری، امام مهدی(عج) از طریق [[نواب اربعه|چهار نایب خاص]] خود <small>([[عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح نوبختى]]، [[علی بن محمد سمری]])</small> با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حلّ و فصل می‌کرد. این امور، علاوه بر مسائل عقیدتی و فقهی، شامل مسائل مالی نیز میشد.<ref>غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، ۱۳۷۹ش، ص۸۶و۸۷؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۸.</ref> | | امام مهدی در طول غیبت صغری از طریق [[نواب اربعه|چهار نایب خاص]] خود، [[عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح نوبختى]] و [[علی بن محمد سمری]]، با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حل و فصل می‌کرد. این امور علاوه بر مسائل عقیدتی و فقهی، شامل مسائل مالی نیز میشد.<ref>غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، ۱۳۷۹ش، ص۸۶و۸۷؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۸.</ref> |
|
| |
|
| ===غیبت کبری=== | | ===غیبت کبری=== |
| {{اصلی|غیبت کبرا}} | | {{اصلی|غیبت کبری}} |
| دوره غیبت کبرا از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]] آغاز شد.<ref>جاسم حسين، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(عج)، ۱۳۸۵ش، ص۱۹ و ۲۴؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۷۹.</ref> آخرین [[نیابت خاصه|نائب خاص]] امام مهدی(ع) در دوره غیبت صغرا، [[علی بن محمد سمری]] بود که در پانزدهم [[شعبان]] ۳۲۹ق درگذشت. | | دوره غیبت کبری از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]] آغاز شد.<ref>جاسم حسين، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(عج)، ۱۳۸۵ش، ص۱۹ و ۲۴؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۷۹.</ref> آخرین [[نیابت خاصه|نائب خاص]] امام مهدی(ع) در دوره غیبت صغری، [[علی بن محمد سمری]] بود که در پانزدهم [[شعبان]] ۳۲۹ق درگذشت،{{مدرک}} در حالی که یک هفته قبل از درگذشت او، [[توقیع|توقیعی]] از سوی امام خطاب به وی صادر شد که در آن ضمن اعلام روزِ درگذشت علی بن محمد سمری به او، از انتخاب جانشین منع شده بود؛ چرا که -بنابر آنچه در توقیع آمده- [[غیبت کبری|غیبت دوم]] آغاز شده و تا زمانی که خداوند اجازه ندهد ظهوری نخواهد بود.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۱۶؛ کشف الغمه، ج۲، ص۵۳۰؛ احتجاج، ج۲، صص۵۵۵-۵۵۶.</ref> اکثر منابع شیعه سال وفات [[نایب چهارم امام زمان|نایب چهارم]] را سال ۳۲۹ق می‌دانند، ولی [[شیخ صدوق]] و [[فضل بن حسن طبرسی]] آن را در سال ۳۱۸ق ثبت کرده‌اند.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۰۳، روایة ۳۲. طبرسی، اعلام الوری، ص۴۱۷.</ref> |
| یک هفته قبل از درگذشت او، [[توقیع|توقیعی]] از سوی امام خطاب به وی صادر شد: | |
| :::«ای علی بن محمد سمری!... تو تا شش روز دیگر وفات خواهی کرد. پس کارهایت را تمام کن و به هیچ‌کس به عنوان جانشین خویش وصیت نکن '''زیرا اکنون [[غیبت کبری|غیبت دوم]] آغاز شده است،''' و ظهوری نخواهد بود تا زمانی که خداوند اجازه فرماید...<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۱۶؛ کشف الغمه، ج۲، ص۵۳۰؛ احتجاج، ج۲، صص۵۵۵-۵۵۶.</ref>
| |
| | |
| پس از درگذشت سمری، ارتباط از طریق [[نواب خاصه]] نیز خاتمه یافت و غیبت وارد مرحله‌ای جدید شد. این دوره از غیبت در منابع متأخر، [[غیبت کبری]] نامیده شده است.
| |
| اکثر منابع شیعی سال وفات [[نایب چهارم امام زمان|نایب چهارم]] را سال ۳۲۹ق می‌دانند، ولی [[شیخ صدوق]] و [[فضل بن حسن طبرسی]] آن را در سال ۳۱۸ق ثبت کرده‌اند.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۰۳، روایة ۳۲. طبرسی، اعلام الوری، ص۴۱۷.</ref> | |
|
| |
|
| ==ظهور و قیام امام زمان== | | ==ظهور و قیام امام زمان== |
| {{اصلی|ظهور امام زمان|علائم ظهور|قیام امام زمان}} | | {{اصلی|ظهور امام زمان|علائم ظهور|قیام امام زمان}} |
| بر اساس آموزه‌های شیعی، حضرت مهدی(ع) پس از غیبتی طولانی، در [[آخرالزمان]] ظهور می‌نماید و با همراهی یارانش قیام می‌کند و با برپایی حکومتی جهانی، عدالت و صلح را در جهان برقرار می‌سازد.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۸۴ و ۱۹۹- ۲۰۲.</ref> در منابع اسلامی [[علائم ظهور|نشانه‌هایی]] برای ظهور امام زمان ذکر شده است از جمله [[خروج سفیانی]]، [[صیحه آسمانی]]، [[قتل نفس زکیه]].<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰.</ref> | | بر اساس آموزه‌های شیعه، حضرت مهدی(ع) پس از غیبتی طولانی در [[آخرالزمان]] با همراهی یارانش قیام می‌کند و با برپایی حکومتی جهانی، عدالت و صلح را در جهان برقرار می‌سازد.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۸۴ و ۱۹۹- ۲۰۲.</ref> در منابع اسلامی [[علائم ظهور|نشانه‌هایی]] برای ظهور امام زمان ذکر شده است از جمله [[خروج سفیانی]]، [[صیحه آسمانی]]، [[قتل نفس زکیه]].<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰.</ref> |
| | |
| علاوه بر احادیث فراوانی که درباره ظهور مهدی سخن گفته‌اند،<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۸۱.</ref> [[تفسیر|مفسران]] شیعه با استناد به سخنان اهل‌بیت معتقدند، تعدادی از [[آیات مهدویت|آیات قرآن]] نیز درباره ظهور سخن گفته است.<ref>جمعی از محققین، معجم احادیث امام مهدی، جلد ۵.</ref>
| |
|
| |
|
| بنابر روایات شیعه، جهان در آستانه ظهور دارای سه ویژگی عمده است: | | بنابر روایات شیعه، جهان در آستانه ظهور دارای سه ویژگی عمده است: ظلم و ستم فراگیر و فتنه‌ای که بر هر خانه‌ای وارد می‌شود،<ref>سید بن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج۱، ص۱۷۷.</ref> وجود دشمنانی مانند [[خروج سفیانی|سفیانی]] و [[ناصبی|نواصب]] و دیگرانی که در [[عراق]] و دیگر سرزمین‌های اسلامی مشغول فعالیت علیه شیعه هستند و سپس [[سوریه]] را تصرف می‌کنند،<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۸۶.</ref> و در نهایت یاران امام زمان که در سرزمین‌های اسلامی یاد و نام امام دوازدهم را در عالم پراکنده می‌کنند.<ref>شیخ صدوق، كمال الدین، ج۱، باب ۳۱، ح۲.</ref> |
| #ظلم و ستم فراگیر و فتنه‌ای که بر هر خانه‌ای وارد می‌شود.<ref>سید بن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج۱، ص۱۷۷.</ref>
| |
| #وجود دشمنانی مانند [[خروج سفیانی|سفیانی]] و [[ناصبی|نواصب]] و دیگرانی که در [[عراق]] و دیگر سرزمین‌های اسلامی مشغول فعالیت علیه شیعه هستند و سپس [[سوریه]] را تصرّف کرده و حکومت آنجا را می‌گیرند.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۸۶.</ref>
| |
| #جریان یاران امام زمان که در سرزمین‌های اسلامی در تلاش هستند و یاد و نام او را در عالم پراکنده می‌کنند.<ref>شیخ صدوق، كمال الدین، ج۱، باب ۳۱، ح۲.</ref>
| |
|
| |
|
| بر اساس روایات، امام مهدی(ع) قیام خود را از [[مسجد الحرام]] در [[مکه]] آغاز می‌کند و به همراه [[یاران امام زمان|یارانش]] به سمت [[کوفه]] حرکت می‌کند و این شهر را به عنوان مرکز حکومت خود برمی‌گزید.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۲۰۱؛ صدر، تاریخ مابعد الظهور، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> | | بر اساس روایات، امام مهدی(ع) قیام خود را از [[مسجد الحرام]] در [[مکه]] آغاز می‌کند و به همراه [[یاران امام زمان|یارانش]] به سمت [[کوفه]] حرکت می‌کند و این شهر را به‌عنوان مرکز حکومت خود برمی‌گزیند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۲۰۱؛ صدر، تاریخ مابعد الظهور، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> |
|
| |
|
| ==سخنان و مکتوبات== | | ==سخنان و مکتوبات== |
| {{اصلی|توقیعات امام زمان (عج)}} | | {{اصلی|توقیعات امام زمان (عج)}} |
| سخنان و مکتوبات امام مهدی(ع) که اصطلاحا [[توقیع]] نامیده می‌شود، در بسیاری از منابع شیعی، و به طور خاص در دو کتاب [[کمال الدین|کمال الدین و تمام النعمة]] اثر [[شیخ صدوق]] و کتاب [[کتاب الغیبة (شیخ طوسی)|الغیبة]] اثر [[شیخ طوسی]] نقل شده و همه آنها در کتاب «معجم احادیث الامام المهدی» گردآوری شده است. | | سخنان و مکتوبات امام مهدی(ع) که [[توقیع]] نامیده می‌شود، در بسیاری از منابع شیعه، و به‌طور خاص در دو کتاب [[کمال الدین|کمال الدین و تمام النعمة]] اثر [[شیخ صدوق]] و کتاب [[کتاب الغیبة (شیخ طوسی)|الغیبة]] اثر [[شیخ طوسی]] نقل شده و همه آنها در کتاب «معجم احادیث الامام المهدی» گردآوری شده است. این توقیعات که در حدود ۸۰ مورد است، غالباً در دوره [[غیبت صغرا]] در موضوعات گوناگون اعتقادی، [[فقه|فقهی]]، مالی و... صادر شده است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4227/5736/57088/ «توقیعات امام غایب(ع)»]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> |
| توقیعات امام زمان که در حدود ۸۰ مورد است، غالبا در دوره [[غیبت صغرا]] در موضوعات گوناگون اعتقادی، [[فقه|فقهی]]، مالی و... صادر شده است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4227/5736/57088/%D8%AA%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%BA%D8%A7%DB%8C%D8%A8%28%D8%B9%29 توقیعات امام غایب(ع)]T پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> | |
|
| |
|
| همچنین چندین [[دعا]] و [[زیارت]] از امام زمان(ع)صادر شده است؛ مانند [[دعای فرج]](اَللّهُمَّ عَظُمَ البَلاء)، دعای «یا مَن أظهَرَ الجَمیلَ»، دعای «اَللّهمّ رَبَّ النّورِ العَظیم»، دعای «اَللهُمّ ارزُقنا تَوفیقَ الطاعَةِ»، [[دعای سهم اللیل]]، دعای هر روز [[ماه رجب]]، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِالمَولودَینِ فی رَجَب»، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِمَعانی جَمیعِ ما یدعوكَ بِهِ وُلاةُ أمرِكَ»، [[زیارت ناحیه مقدسه]] و [[زیارت الشهداء]].<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۶، صص۲۹۵-۳۲۷.</ref> | | همچنین چندین [[دعا]] و [[زیارت]] از امام زمان(ع) صادر شده است؛ مانند [[دعای فرج]] (اَللّهُمَّ عَظُمَ البَلاء)، دعای «یا مَن أظهَرَ الجَمیلَ»، دعای «اَللّهمّ رَبَّ النّورِ العَظیم»، دعای «اَللهُمّ ارزُقنا تَوفیقَ الطاعَةِ»، [[دعای سهم اللیل]]، دعای هر روز [[ماه رجب]]، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِالمَولودَینِ فی رَجَب»، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِمَعانی جَمیعِ ما یدعوكَ بِهِ وُلاةُ أمرِكَ»، [[زیارت ناحیه مقدسه]] و [[زیارت الشهداء]].<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۶، ص۲۹۵-۳۲۷.</ref> |
|
| |
|
| ==جایگاه امام زمان در قرآن و روایات== | | ==جایگاه امام زمان در قرآن و روایات== |
