مدرسه فیضیه (قم): تفاوت میان نسخه‌ها

'''مدرسه فِیضیّه'''، از مدارس مشهور [[حوزه علمیه قم]] که در کنار [[حرم حضرت معصومه]] قرار دارد. قبل از توسعه حوزه علمیه قم و در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۶۰ش این مدرسه کانون اجتماع طلاب و استادان حوزه قم به شمار می‌آمد. عالمان و [[اجتهاد|مجتهدان]] بسیاری ساکن این مدرسه بوده و در آن تحصیل و یا تدریس داشتند.این مدرسه یکبار در سال ۱۳۴۲ ش از سوی ماموران امنیتی [[نظام سلطنتی پهلوی]] مورد حمله قرار گرفت. سخنرانی معروف [[آیت الله خمینی]] در [[۱۳ خرداد]] سال ۱۳۴۲ش که منجر به [[قیام ۱۵ خرداد]] شد در همین مدرسه بود. بعد از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] نیز برخی از دیدارها و سخنرانی‌های ایشان در حیاط این مدرسه برگزار می‌شد.

مدرسه فیضیه در شمال صحن عتیق [[حرم حضرت معصومه]] قرار دارد و با توجه به کتیبه سردر ایوان جنوبی آن، به [[شاه طهماسب صفوی]] منسوب است. بنای فعلی آن در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ق.، توسط [[فتحعلی شاه]] ساخته شد. در سال‌های دهه ۱۳۷۰ش، زیرزمینی در وسط این مدرسه ساخته و کتابخانه آن نیز به صورت کلی تجدید بنا شد و توسعه یافت. این مدرسه به دلیل هم‌جواری با [[مسجد اعظم قم|مسجد اعظم]] و [[مدرسه دارالشفاء قم|مدرسه دارالشفاء]] به نوعی، کانون مرکزی [[حوزه علمیه قم]] به شمار می‌رود و بخشی از مهم‌ترین درس‌های حوزه قم و نیز اجتماعات حوزوی در این مدرسه برقرار می‌شود.

سردر ورودی این مدرسه دارای طاقی جناغی شکل است. صحن اصلی آن با ابعاد ۵۰ در ۸۹ متر، دارای چهار ایوان در دو طبقه است. در طبقه اول، ۴۰ حجره و در طبقه دوم نیز ۴۰ حجره قرار گرفته است. سردر، ایوانها و پیشانی حجره‌ها با کاشی‌هایی تزئین شده است.<ref>دانشنامه تاریخ معماری ایران شهر، مدخل مدرسه فیضیه</ref>

مدرسه فیضیه و [[مدرسه دارالشفاء]] از جمله مدارس مهم علمی شهر قم است که در دوره [[صفویه]] تاسیس شد. البته تاسیس مدرسه فیضیه، قبل از مدرسه دارالشفا بوده است و به واسطه مجاورت با [[حرم حضرت معصومه]]، مزیت خاصی یافته است.

چنانکه از کتیبه سردر ایوان جنوبی مدرسه که به طرف صحن باز می‌شود نمایان می‌شود، این مدرسه از بناهای شاه طهماسب اول است. در این کتیبه آمده است:

: «‌قد اتفق بناء هذه العماره الشریفه والعتبه السنیه والسده العلیه الفاطمیه فی زمان دولة سلطان اعاظم السلاطین برهان اکارم خلف الخواقین خلیفة الانبیاء والمرسلین والائمه الطاهرین المعصومین شید مبانی الشریعه المصطفویه مؤسس اساس المله المرتضویه رافع الویه العدل والاحسان ابوالمظفر شاه طهماسب بهادر خان... بسعایة تعاوة اکابر السادات والنقباء الاشراف الامیر شرف الدین اسحق تاج الشرف الموسوی فی سنة «‌۹۳۴ ». <ref>محمد حسین ناصر الشریعه، ص۱۵۵</ref>

 

بنای فعلی مدرسه، مربوط به دوره [[فتحعلی شاه]] است که در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ هجری بنیاد شده و بنای سابق را خراب کرده و مدرسه را توسعه داد.

 

این بنا، ۷۵ ذرع <ref>هر ذرع معادل ۱۰۴ سانتی متر است </ref> طول و ۵۰ ذرع عرض داشته و دارای چهل اتاق در طبقه پائین و چهار ایوان بلند و ۱۲ غرفه سپهرنشان و حوض مربع به اندازه دوازده ذرع در دوازده ذرع بوده است. <ref>همان، ص۱۵۶</ref>

بنای اولیه مدرسه مربوط به دوران صفوی است. در این زمان مدرسه از صحن عتیق [[آستانه حضرت معصومه]] جدا بود و یک گذر بین آنها وجود داشت که در نقشه‌های جهانگردان آن عصر مانند شاردن و اولئاریوس دیده می‌شود. در زمان حکومت فتحعلی شاه قسمت‌های مختلف مدرسه بازسازی شد و توسعه یافت. در این زمان ابتدا سدی بر رودخانۀ مجاور مدرسه احداث گردید و قسمتی از زمین‌های به دست آمده از این طریق به مدرسه و بقیه به سه ساختمان شاهی تخصیص داده شد. در این توسعه، صحن تا ورودی صحن عتیق آستانۀ حضرت معصومه (س) گسترش یافت و سردر ورودی آن به صورت ایوان جنوبی مدرسه درآمد. این سردر توسط سیدتاج الدین ­الشرف موسوی در سال ۹۳۹ق بنا شده بود.

مدرسه یک بار در سال ۱۲۵۵ق توسط حاجی علی محمد، عموی میرزا علی اکبر فیض مؤلف تاریخ [[قم]] مرمت شد. بنا به نقل این مؤلف در زمان این تعمیر، حجره‌ها و صحن مدرسه تا سال ۱۳۴۱ق یک طبقه بود و تنها در دو طرف هر یک از سه ایوان شرقی، غربی، و شمالی، چهار حجره در طبقۀ دوم وجود داشت.

پس از آن توسط آیت الله [[میرزا محمد فیض]] در طبقۀ دوم قسمت‌های شمالی و شرقی مدرسه حجره سازی شد و در سال ۱۳۰۱ش [[آیت الله]] [[عبد الکریم حائری]] حجره‌های دیگر قسمت‌ها را کامل کرد. در پشت ایوان غربی، شاه نشینِ پُر تزیینی قرار داشت که محل قرار گرفتن و جلوس پادشاهان [[قاجاریه|قاجار]] بود.

 

در سال ۱۳۷۰ق آیت الله [[حسین بروجردی|بروجردی]] در کمرگاه ایوان غربی یک طبقۀ دوم ایجاد کرد که به مخزن کتابخانه اختصاص داده شد و دو سالن بزرگ مطالعه به جای آشپزخانه شاهی ایجاد شد. <ref>گنجینۀ آثار قم، نقل از دانشنامه تاریخ معماری ایران شهر، مدخل مدرسه فیضیه</ref>

گفته شده نام‌گذاری این مدرسه به نام فیضیه به جهت این بوده که [[فیض کاشانی]] که از علمای بزرگ دوره [[صفویه]] و داماد [[ملا صدرا|ملاصدرای شیرازی]] بود <ref> خوانساری، ص۱۸</ref> مدتی در این مدرسه تدریس می‌کرده و این مدرسه، محل تدریس یا محل اقامت دائمی وی در مدت اقامتش در شهر قم بوده است. به همین جهت، این مدرسه در بین مردم به نام مدرسه فیض معروف شد.{{مدرک}}

 

برخی نیز معتقدند که این نام از زمان تجدید بنای مدرسه در دوره [[قاجار]] و به پیشنهاد علمای این دوره رایج شد. این احتمال با توجه به اینکه خاندان فیض در دوره قاجار ریاست شرعی شهر قم را برعهده داشتند؛ <ref>احمد باقری، م ص۲۲ ـ ۱۳؛ محمد شریف رازی، ج۱، ص۳۹</ref> برجسته‌تر می‌شود.

این اثر در [[۹ بهمن]] ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۷۱۵ به عنوان یکی از آثار ملی [[ایران]] به ثبت رسیده است. <ref>سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران</ref>

این مدرسه دارای کتابخانه نسبتا مهمی بوده است. در این کتابخانه، غیر از کتاب‌هایی که [[شاه عباس صفوی]] وقف کرده، کتاب‌هایی نیز [[شیخ بهایی]] [[وقف]] و تولیت آنرا به برادر زاده‌اش، [[حسین بن عبدالصمد عاملی|حسین بن عبدالصمد]] واگذار نمود.<ref>مدرسی طباطبایی، ص۱۲۹</ref>

 

در سال ۱۳۷۴ش، به دستور رهبر انقلاب، [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت الله خامنه‌‌ای]] ساختمان جدیدی برای این کتابخانه در قسمت شمال شرقی مدرسه فیضیه در نظر گرفته شد که در تیر ۱۳۸۱ش افتتاح شد. در حال حاضر، این کتابخانه به نام [[کتابخانه آیت الله حائری]] شناخته می‌شود.<ref>[http://howzehlib.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=15&Itemid=22 سایت اداره امور کتابخانه های معاونت پژوهش حوزه های علمیه.]</ref>

به دنبال اعتراض [[امام خمینی]] به تصویب [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] و نیز لوایح ششگانه و [[انقلاب سفید]] [[محمد رضا پهلوی]] و اعلام عزای عمومی در [[عید نوروز|نوروز]] ۱۳۴۲ش.، در [[۲ فروردین]] همان سال که همزمان با روز [[۲۵ شوال|شهادت امام جعفر صادق(ع)]] بود، ماموران حکومت با همراهی عده‌ای اوباش به این مدرسه حمله و پس از مقاومت طلاب و روحانیون، به آنان شلیک و شماری را [[شهید]] یا مجروح کردند. در این حمله، تعدادی از طلاب از بالای پشت بام مدرسه به پائین انداخته و کشته شدند.

<ref>[http://www.irdc.ir/fa/calendar/7/default.aspx مرکز اسناد انقلاب اسلامی]</ref>

در [[روز عاشورا]] سال ۱۳۸۳ق برابر با [[۱۳ خرداد]] ۱۳۴۲ ش [[امام خمینی]] در مدرسه فیضیه، سخنرانی کرد و از حکومت پهلوی و نیز دولتمردان آمریکا و اسرائیل که نفوذ زیادی بر محمدرضا پهلوی داشتند، انتقاد نمود.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c75_20702/ پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.]</ref> صحن مدرسه فیضیه، [[مدرسه دارالشفاء|دارالشفاء]]، صحن [[حرم حضرت معصومه]]، میدان آستانه و اطراف مللو از جمعیت بود. در پی سخنرانی امام، در صبح [[۱۵ خرداد]] سال ۱۳۴۲، ماموران [[حکومت پهلوی|پهلوی]] به خانه ایشان حمله و وی را دستگیر و به زندانی در [[تهران]] انتقال دادند. به دنبال این واقعه، [[قیام ۱۵ خرداد]] مردم [[قم]] شکل گرفت.{{مدرک}}

*عبدالرحیم غنیمه، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه کسائی، چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۲.

*محمد محمدی، زندگینامه حضرت معصومه ـ علیها السلام ـ چاپ چهارم، قم، انتشارات علامه، ۱۳۵۱.

*محمد حسین ناصر الشریعه، تاریخ قم، چاپ سوم، تهران دارالفکر، ۱۳۵۰.

*حسن زنده دل و دستیاران، استان قم، جاول، انتشارات جهانگردان و ایرانگردان، ۱۳۷۹.

*خوانساری، [[روضات الجنات]]، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۰ ه.

*احمد باقری، خاندان فیض در مقالات و بررسی‎ها، دفتر ۶۷ تهران، دانشگاه ۷۹، سال سی دوم.

*محمد شریف رازی، گنجینه دانشمندان، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۲.

*مدرسی طباطبایی، سید حسین، "مدرسه آستانه مقدسی (فیضیه) "، مجله وحید، فروردین ۱۳۵۰، شماره ۸۸.