۱۶٬۱۰۰
ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (تمیزکاری) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (افزایش منبع) |
||
خط ۶: | خط ۶: | ||
توکل، منافاتی با کار و تلاش و استفاده از اسباب مادی و ظاهری ندارد. | توکل، منافاتی با کار و تلاش و استفاده از اسباب مادی و ظاهری ندارد. | ||
== مفهوم== | == مفهوم== | ||
توکل در لغت به معنای «اظهار ناتوانی در کاری و اعتماد کردن به دیگری» است.<ref>ابن فارس، معجم مقائیس اللغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۳۶.</ref> در اصطلاح، به معنای آن است که انسان معتقد باشد که جز خداوند مؤثری وجود ندارد<ref> غزالی، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۷۷. </ref> و تنها به او اعتماد کند<ref> اخلاق در قرآن، ج۲، ص۲۴۷.</ref> و از غیر او قطع امید نماید.<ref> نراقی، ج۲، ص۳۸۴.</ref> | توکل در لغت به معنای «اظهار ناتوانی در کاری و اعتماد کردن به دیگری» است.<ref>ابن فارس، معجم مقائیس اللغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۳۶.</ref> در اصطلاح، به معنای آن است که انسان معتقد باشد که جز خداوند مؤثری وجود ندارد<ref> غزالی، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۷۷. </ref> و تنها به او اعتماد کند<ref> اخلاق در قرآن، ج۲، ص۲۴۷.</ref> و از غیر او قطع امید نماید.<ref> نراقی، ج۲، ص۳۸۴.</ref> و امور خود را به او واگذارد.<ref>کاشانی، شرح منازل السائرین، ۱۳۷۹ش، ص۹۴.</ref> | ||
[[سیدمحمدحسین طباطبایی|علامه طباطبایی]] توکل را به معنای ارجاع دادن تأثیر امور به خداوند و تنها او را مؤثر دانستن دانسته است.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۷۸.</ref> همچنین بر پایه روایتی از [[پیامبر اکرم]]، معنای توکل آن است که انسان بداند آفریدگان هیچ سود و زیانی برای او ندارند و فقط به خداوند امیدوار باشد و از غیر او نترسد و تنها برای او کار کند. <ref>شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۲۶۱.</ref> | [[سیدمحمدحسین طباطبایی|علامه طباطبایی]] توکل را به معنای ارجاع دادن تأثیر امور به خداوند و تنها او را مؤثر دانستن دانسته است.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۷۸.</ref> همچنین بر پایه روایتی از [[پیامبر اکرم]]، معنای توکل آن است که انسان بداند آفریدگان هیچ سود و زیانی برای او ندارند و فقط به خداوند امیدوار باشد و از غیر او نترسد و تنها برای او کار کند. <ref>شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۲۶۱.</ref> | ||
=== رابطه توکل با تفویض، رضا و تسلیم === | === رابطه توکل با تفویض، رضا و تسلیم === | ||
توکل با [[تفویض]] ارتباط نزدیکی دارد، کلینی احادیث مربوط به تفویض و توکل را در یک باب به نام «بَابُ التَّفْوِيضِ إِلَى اللَّهِ وَ التَّوَكُّلِ عَلَيْه» آورده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳.</ref> و برخی تفویض را همان توکل معنا کردهاند.<ref>سلطان علیشاه، ج۱، ص۱۰.</ref> اما | توکل با [[تفویض]] ارتباط نزدیکی دارد، کلینی احادیث مربوط به تفویض و توکل را در یک باب به نام «بَابُ التَّفْوِيضِ إِلَى اللَّهِ وَ التَّوَكُّلِ عَلَيْه» آورده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳.</ref> و برخی تفویض را همان توکل معنا کردهاند.<ref>سلطان علیشاه، ج۱، ص۱۰.</ref> اما برخی توکل را یکی از فروع تفویض دانستهاند؛<ref>کاشانی، شرح منازل السائرین، ۱۳۷۹ش، ص۹۸.</ref> و در تفاوت آن دو آوردهاند که در تفویض، بنده خود را بدون قدرت میبیند و تنها خدا را متصرف در امور میداند، اما در توکل بنده، خدا را وکیل خود در جلب خیر و منفعت میکند.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۱۳۸۸ش، ص۲۱۷.</ref> | ||
توکل با فضایل اخلاقی دیگری همچون رضا و تسلیم نیز مرتبط است؛ از نظر عرفا، مقام رضا و تسلیم برتر از مقام توکل است | توکل با فضایل اخلاقی دیگری همچون رضا و تسلیم نیز مرتبط است؛ از نظر عرفا، مقام رضا و تسلیم برتر از مقام توکل است.<ref>نگاه کنید به:کاشانی، شرح منازل السائرین، ۱۳۷۹ش، ص۹۴-۹۸.</ref> در مقام توکل، بنده، خدا را وکیل خود قرار میدهد اما تعلق به امور دنیوی را کنار نمیگذارد ولی در مرتبه رضا، سالک به آنچه خداوند مقرر کرده رضایت میدهد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۱۳۸۸ش، ص۲۱۷.</ref> مقام تسلیم، رضایت دادن به کاری که خدا تعلق دارد، هر چند که موافق طبع او نباشد.<ref>طوسی، اخلاق ناصری، علمیه اسلامیه، ص۸۰.</ref> | ||
== اهمیت و جایگاه== | == اهمیت و جایگاه== | ||
توکل و مشتقات آن ۷۰ بار در قرآن به کار رفته است.<ref>ماهروزاده، رابطه توکل و توسل به اسباب، ص۶۴.</ref> قرآن در موارد متعددی از [[ایمان]] و توکل در کنار یکدیگر سخن به میان آورده<ref>سوره ملک، آیه۲۹؛ سوره یونس، آیه۸۴؛ سوره مائده، آیه۲۳؛ سوره شوری، آیه۳۶؛ سوره نحل، آیه۹۹؛ سوره انفال، آیه۲.</ref> و توکل را لازمه [[ایمان]] دانسته است.<ref> سوره آل عمران، آیه۱۲۲؛ سوره مائده، آیه۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۱۸۸.</ref> به عنوان نمونه در آیه «مؤمنان کسانی هستند که ... و تنها بر پروردگارشان توکل دارند.»<ref>سوره انفال، آیه۲.</ref>{{یادداشت|اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ اِذا ذُکرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ اذا تُلِیتْ عَلَیهِمْ ایاتُهُ زادَتْهُمْ ایمانَاً وَ عَلی رَبِّهِمْ یتَوَکلُونَ}} توکل از ویژگیهای مؤمنان معرفی شده و در آیات متعدد دیگری نیز تعبیر «و عَلی اللّهِ فَلْیتَوَکَلِ المُؤمنون» به کار رفته است.<ref>سوره آل عمران، آیات ۱۲۲،۱۶۰؛ سوره مائده، آیه ۱۱؛ سوره توبه، آیه ۵۱؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۱؛ سوره تغابن، آیه۱۳؛ سوره مجادله ،آيه۱۰.</ref> همچنین | توکل و مشتقات آن ۷۰ بار در قرآن به کار رفته است.<ref>ماهروزاده، رابطه توکل و توسل به اسباب، ص۶۴.</ref> قرآن در موارد متعددی از [[ایمان]] و توکل در کنار یکدیگر سخن به میان آورده<ref>سوره ملک، آیه۲۹؛ سوره یونس، آیه۸۴؛ سوره مائده، آیه۲۳؛ سوره شوری، آیه۳۶؛ سوره نحل، آیه۹۹؛ سوره انفال، آیه۲.</ref> و توکل را لازمه [[ایمان]] دانسته است.<ref> سوره آل عمران، آیه۱۲۲؛ سوره مائده، آیه۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۱۸۸.</ref> به عنوان نمونه در آیه «مؤمنان کسانی هستند که ... و تنها بر پروردگارشان توکل دارند.»<ref>سوره انفال، آیه۲.</ref>{{یادداشت|اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ اِذا ذُکرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ اذا تُلِیتْ عَلَیهِمْ ایاتُهُ زادَتْهُمْ ایمانَاً وَ عَلی رَبِّهِمْ یتَوَکلُونَ}} توکل از ویژگیهای مؤمنان معرفی شده و در آیات متعدد دیگری نیز تعبیر «و عَلی اللّهِ فَلْیتَوَکَلِ المُؤمنون» به کار رفته است.<ref>سوره آل عمران، آیات ۱۲۲،۱۶۰؛ سوره مائده، آیه ۱۱؛ سوره توبه، آیه ۵۱؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۱؛ سوره تغابن، آیه۱۳؛ سوره مجادله ،آيه۱۰.</ref> همچنین بنابر آیات قرآن خدا متوکلان را دوست دارد<ref>سوره آل عمران، آیه۱۵۹.</ref>و کسی که بر خدا توکل کند خدا او را کفایت میکند.<ref>سوره طلاق، آیه۳.</ref> | ||
در احادیث نیز توکل تبیین و بر آن سفارش شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳-۶۵؛ مجلسی، ج ۶۸، ص۱۳۵، ۱۳۸، ۱۴۳، ۱۴۷، ۱۵۳.</ref> بر پایه روایتی، از [[امام علی(ع)]]، توکل در کنار تفویض، رضا به قضای الهی و تسلیم در برابر اوامر او، یکی از ارکان چهارگانه [[ایمان]] شمرده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۷.</ref>همچنین بنا بر حدیثی از [[امام رضا(ع)]] توکل بر خدا یکی از اجزای [[یقین]] است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲.</ref> در [[حدیث جنود عقل و جهل]] از [[امام صادق(ع)]]، توکل از جنود عقل و ضد [[حرص]] معرفی شده است.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۱.</ref> | در احادیث نیز توکل تبیین و بر آن سفارش شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳-۶۵؛ مجلسی، ج ۶۸، ص۱۳۵، ۱۳۸، ۱۴۳، ۱۴۷، ۱۵۳.</ref> بر پایه روایتی، از [[امام علی(ع)]]، توکل در کنار تفویض، رضا به قضای الهی و تسلیم در برابر اوامر او، یکی از ارکان چهارگانه [[ایمان]] شمرده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۷.</ref>همچنین بنا بر حدیثی از [[امام رضا(ع)]] توکل بر خدا یکی از اجزای [[یقین]] است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲.</ref> در [[حدیث جنود عقل و جهل]] از [[امام صادق(ع)]]، توکل از جنود عقل و ضد [[حرص]] معرفی شده است.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۱.</ref> | ||
توکل را یکی از منازل [[سیر و سلوک]]<ref> | توکل را یکی از منازل [[سیر و سلوک]]<ref>کاشانی، شرح منازل السائرین، ۱۳۷۹ش، ص۹۴.</ref> و از فضایل اخلاقی<ref>نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۳ق، ج۳، ص۲۲۰.</ref> به شمار آوردهاند. | ||
==مراتب و درجات== | ==مراتب و درجات== | ||
خط ۳۷: | خط ۳۶: | ||
* '''کفایت رزق'''؛ در احادیث آمده هرکس بر خدا توکل نماید خداوند امور او را کفایت کرده و برای روزی رساندن او کافی است. در برخی از احادیث به [[آیه]] «و مَنْ یتوکّل علی اللّه فهو حَسبُهُ» <ref>سوره طلاق، آیه۳.</ref> استشهاد شده است.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳-۶۵.</ref> | * '''کفایت رزق'''؛ در احادیث آمده هرکس بر خدا توکل نماید خداوند امور او را کفایت کرده و برای روزی رساندن او کافی است. در برخی از احادیث به [[آیه]] «و مَنْ یتوکّل علی اللّه فهو حَسبُهُ» <ref>سوره طلاق، آیه۳.</ref> استشهاد شده است.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳-۶۵.</ref> | ||
* '''آسان شدن کارها؛''' هر کس به خدا توکل کند سختیها برایش آسان و اسباب برایش فراهم میگردد.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶ش، ص۱۹۷.</ref> | * '''آسان شدن کارها؛''' هر کس به خدا توکل کند سختیها برایش آسان و اسباب برایش فراهم میگردد.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶ش، ص۱۹۷.</ref> | ||
* '''عزت در برابر غیر خدا''': علمای اخلاق با استناد به آیه «و من یتوکل علی الله فان الله عزیز حکیم» <ref>سوره انفال، آیه۴۲.</ref> بر این باورند که انسان متوکل در برابر دیگران احساس ذلت نمیکند.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۶۰.</ref> | * '''عزت در برابر غیر خدا''': علمای اخلاق با استناد به آیه «و من یتوکل علی الله فان الله عزیز حکیم» <ref>سوره انفال، آیه۴۲.</ref> بر این باورند که انسان متوکل در برابر دیگران احساس ذلت نمیکند.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۲۶۰.</ref> | ||
* هر کس بر خدا توکل کند شبهات برایش روشن میشود.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶ش، ص۱۹۷.</ref> | * هر کس بر خدا توکل کند شبهات برایش روشن میشود.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶ش، ص۱۹۷.</ref> | ||
* بر پایه روایتی از [[امام رضا(ع)]] هر کس که میخواهد قویترین مردم باشد باید به خداوند توکل کند.<ref>فقه الرضا، ۱۴۰۶ق، ج۱، ۳۵۸.</ref> | * بر پایه روایتی از [[امام رضا(ع)]] هر کس که میخواهد قویترین مردم باشد باید به خداوند توکل کند.<ref>فقه الرضا، ۱۴۰۶ق، ج۱، ۳۵۸.</ref> | ||
خط ۶۸: | خط ۶۷: | ||
* طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م/۱۳۴۴ش. | * طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م/۱۳۴۴ش. | ||
*مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب. | *مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب. | ||
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1119814 ماهروزاده، طاهره، رابطه توکل و توسل به اسباب، نامه | * [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1119814 ماهروزاده، طاهره، رابطه توکل و توسل به اسباب، نامه جامعه، سال سیزدهم، ش ۱۱۵، پاییز ۱۳۹۴ش.] | ||
* کاشانی، ملاعبدالرزاق، شرح منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، تصحیح:علی شیروانی، تهران، الزهراء، ۱۳۷۹ش. | |||
*امام خمینی، سید روح الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸ش. | |||
* خواجه نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد، تهران، علمیه اسلامیه، بیتا. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* [http://www.mesbahyazdi.org/lib/rahiyan/ch02.htm mesbahyazdi.org مقام رضا و توکل] | * [http://www.mesbahyazdi.org/lib/rahiyan/ch02.htm mesbahyazdi.org مقام رضا و توکل] | ||
* [http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=255975 tebyan.net مصاحبه با آیت الله سید رضی شیرازی] | * [http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=255975 tebyan.net مصاحبه با آیت الله سید رضی شیرازی] |
ویرایش