النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| محل نشر             =

| نوبت چاپ             =

| شمارگان             =

| شابک                 =

| نوع رسانه           =

| وبسایت ناشر         =

| نام کتاب             = <!-- نام کتاب به زبان فارسی -->

| مترجم               = <!-- مترجم به فارسی --> [[قطب‌الدین راوندی]] یا حسکای رازی و یا حمدانی قزوینی

| مشخصات نشر           = <!-- مشخصات نشر در زبان فارسی --> ۱۳۸۲ق

'''النِهایَة فی مُجَرَّدِ الفِقه و الفَتاوی''' کتاب [[فقه|فقهی]] اثر [[شیخ طوسی]] ([[سال ۳۸۵ هجری قمری|۳۸۵]]-[[سال ۴۶۰ هجری قمری|۴۶۰ق]]) به زبان عربی است. این کتاب همه [[ابواب فقه|ابواب فقهی]] را به صورت خلاصه دربردارد و حاشیه‌ها و شرح‌های مختلفی بر آن نوشته شده است. قلم روان، خارج نشدن از مسائل اصلی و رعایت ترتیب منطقی در تبیین فروعات از ویژگی‌های این اثر دانسته شده است.  

این اثر نسخه‌های خطی متعددی دارد که قدیمی‌ترین آن مربوط به [[سال ۵۰۷ هجری قمری|۵۰۷ق]] است. النهایة به زبان فارسی ترجمه شده است. [[آقابزرگ تهرانی]] احتمال داده، ترجمه کتاب نیز تألیف شیخ طوسی باشد.

محمد بن حسن طوسی (۳۸۵ق-۴۶۰ق) مشهور به [[شیخ طوسی]] از شاگردان [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۵۹.</ref> پس از سید مرتضی زعامت شیعه به او واگذار گردید.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۵۹.</ref> شیخ طوسی [[حوزه علمیه نجف]] را پایه‌گذاری کرد و آنجا را مرکز علوم دینی ساخت.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۶۰؛آ قابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۶۲.</ref>

او در علوم مختلف اسلامی، کتاب‌های متعددی را نگاشته است. [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب]] و [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|استبصار]] در [[حدیث]]، [[التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|التبیان]] در [[تفسیر]]، [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]] در ادعیه، [[العده (کتاب)|العُدّه]] در [[اصول فقه]] و [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط]] در [[فقه]]، از جمله این آثارند.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۶۱.</ref>

النهایة کتاب [[فقه فتوایی]] است که در آن استدلال‌های فقهی بیان نشده است. در این کتاب [[فتوا|فتوای امامیه]] منطبق با عبارت‌های به‌کاررفته در [[حدیث|روایات]]،<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۹ و ۸۰؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۲۲۱.</ref> بدون ذکر [[اسناد|سند]] بیان گردیده و از ذکر استدلال‌ها و سخن مخالفان، خودداری شده است.<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۹ و ۸۰</ref> [[ابن ادریس حلی]] معتقد است شیخ طوسی در این اثر گاهی [[فتوا|فتواهایی]] را که خود به آنها اعتقاد نداشته، ذکر کرده است.<ref>ابن ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۴۲ و ج۲، ص۲۵، ۴۴، ۱۷۲.</ref> این اثر در مجموع ۲۲ کتاب، ۲۱۴ (یا ۲۱۵)<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲، ج۱، ص۱۸۱.</ref> باب و ۳۶ هزار مسئله دارد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۳.</ref>

شیخ طوسی بر آن بود کتابی مختصر در [[فقه]] بنگارد که هم عبارات آن برگرفته از متن روایات باشد و هم تمام ابواب فقهی را در برگیرد تا شایسته حفظ کردن باشد.<ref>شیخ طوسی، استبصار، مشیخه، ۱۳۹۰ق، ص۳۰۵.</ref>

تاریخ دقیق نگارش النهایة مشخص نیست، اما با این حال به عنوان اولین کتاب فقهی شیخ طوسی معرفی شده است؛<ref>بحر العلوم، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ۲۳۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۶ و ۷۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۲۲۲.</ref> چرا که نویسنده در بیشتر کتاب‌های فقهی خود،‌ مانند [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|استبصار]]،<ref>شیخ طوسی، استبصار، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۵.</ref> [[الاقتصاد (کتاب)|الاقتصاد]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۳۷۵ق، ص۲۵۳، ۳۰۲ و ۳۱۶.</ref> [[الجمل و العقود (کتاب)|الجمل و العقود]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الجمل و العقود، ۱۳۸۷ق، ص۵۵، ۱۱۷ و ۱۳۷.</ref> [[الخلاف فی الاحکام (کتاب)|الخلاف]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۳۶۸، ۴۶۱، ۴۷۹ و ج۲، ص۳۹۷٬۳۹۹ و ج۳، ص۴۳۴</ref> [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲، ۴۲ و ۲۳۴.</ref> و [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳ و ۲۲.</ref> به آن ارجاع داده است.

کتاب النهایة تا زمان تألیف کتاب [[شرایع الاسلام]]، همواره متن درسی و محوری [[حوزه علمیه|حوزه]] بوده است از این رو شرح‌های مختلفی بر آن نگاشته شد.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۶۰؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۶۲.</ref> [[آقابزرگ تهرانی]] و [[سید محسن امین]]، کتاب النهایة را از برجسته‌ترین [[فهرست آثار شیخ طوسی|آثار نویسنده]] به‌شمار آورده‌اند.<ref>شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۲۹؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۶۶.</ref> مطابق برخی از تحقیقات، شیخ طوسی در تنظیم و دسته‌بندی فروع فقهی این کتاب موفق بوده است.<ref>طباطبایی، «پژوهشی در فقه شیخ طوسی قدس سره»، ص۲۲۶.</ref>{{ابهام}}

از ویژگی‌های النهایة به موارد ذیل اشاره کرده‌اند:  

* تبیین فروعات فقهی مورد ابتلای [[امامیه]] (و در بعضی از موارد فروعات [[اهل سنت و جماعت|اهل تسنن]]) با عبارت‌های ساده.<ref>طباطبایی، «پژوهشی در فقه شیخ طوسی قدس سره»، ص۲۲۶.</ref>

* پرهیز از خلاصه‌گویی و یا تفصیل‌های بی‌مورد.<ref>طباطبایی، «پژوهشی در فقه شیخ طوسی قدس سره»، ص۲۲۶.</ref>

* ذکر [[اسناد|سند]] بعضی از [[حدیث|روایات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۱۰۸، ۳۵۰ و ۳۵۱.</ref> و یا استدلال<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۶۷۷، ۶۷۸، ۲۹۸ و ۵۲۱.</ref> و یا مناقشه در آنها علی رغم فتوایی بودن کتاب.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۶۶۷.</ref>