مالک اشتر: تفاوت میان نسخه‌ها

تاریخ و مکان ولادت مالک اشتر، نامشخص است؛ اما شکی نیست که وی در سرزمین [[یمن]] بزرگ شده است و سپس در [[سال ۱۱ قمری]] یا [[سال ۱۲ قمری]] (۶۳۲ یا ۶۳۳م) از آنجا مهاجرت کرده است.<ref>المهاجر، مالک الاشتر سیرته و مقامه فی بعلبک، ۱۴۳۲ق، ص۳۳.</ref> وی از دلیران بزرگ و رئیس قومش بود و جاهلیت را درک کرد. در [[کوفه]] ساکن شد و از پشت او نسلی در کوفه زیستند. وقتی در [[جنگ یرموک]] از ناحیه چشم آسیب دید به وی لقب اشتر دادند.<ref>شهیدی، علی از زبان علی، ۱۳۷۷ش، ص۱۵۳.(اَشْتَر به کسی گفته می‌شود که پلک چشمش باز گردیده باشد.دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «اشتر»).</ref>

== پیامبر اکرم و مالک اشتر==

مالک اشتر در یمن اسلام آورد. او هیچ وقت به محضر پیامبر نرسید. اما گفته شده است روزی در حضور پیامبر از او سخن به میان آمد٬ پیامبر فرمود: او حقیقتا مومن است.<ref>امین٬ اعیان الشیعه٬ ۱۴۰۳ق٬ ج۹ ٬ ص۴۱ </ref>[[ابن ابی الحدید]] حدیثی از [[پیامبر(ص)]] نقل می‌کند که در آن آمده است گروهی از '''مؤمنان''' بر جنازه [[ابوذر غفاری]] حاضر می‌شوند. از آنجا که مالک اشتر در میان گروهی بود که بر جنازه ابوذر در تبعیدگاه [[ربذه]] حاضر شدند و به [[غسل میت|غُسل]] و [[کفن]] و [[دفن]] ابوذر پرداختند، ابن ابی الحدید این [[حدیث]] را شهادت قطعی از پیامبر(ص) بر مؤمن‌بودن مالک اشتر می‌داند و نتیجه می‌گیرد مالک اشتر، طبق آنچه پیامبر(ص) فرموده است '''مؤمن''' است.<ref>ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۹۵۹ق، ج ۱۵، ص ۹۹-۱۰۰.</ref> در دفن ابوذر، گروهی که حاضر بودند در [[نماز میت|نماز]] بر ابوذر، مالک اشتر را امام قرار داده و به وی اقتدا کردند.<ref>روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة)، ج۲، ص۲۸۴</ref>

[[سعید بن عاص اموی]]، والی [[عثمان]] در [[کوفه]]، در بزمی شبانه گفته بود که [[سواد]] (منطقه‌ای در [[عراق]] که باغ‌ها و بستان‌های فراوان دارد) بستان [[قریش]] و [[بنی امیه]] است. مالک اشتر و برخی دیگر در مقابل این سخن، واکنشی شدید نشان دادند و با رئیس شرطه کوفه درگیر شدند. پس از این عمل، سعید بن عاص به دستور عثمان، مالک و ۹ نفر دیگر را  به [[شام]] تبعید کرد.<ref>الامین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۰.</ref>

مالک اشتر در [[جنگ جمل]]، فرمانده جناح راست لشکر امیرالمؤمنین(ع) بود.<ref>مهاجر، مالک الاشتر سیرته و مقامه فی بعلبک، ص ۸۳.</ref> در این جنگ، مالک اشتر با [[عبدالله بن زبیر]] که افسار شتر [[عایشه]] را به دست داشت، تن به تن جنگید؛ به‌طوری که هر دو به زمین افتادند و اشتر روی عبدالله قرار گرفت و عبدالله فریاد می‌زد مالک را با من بکشید<ref>«اقتلونی و مالکا» یا «اقتلوا مالکاً معی»</ref> که یاران هر یک به کمکشان آمدند و یار خود را نجات دادند.<ref>مهاجر، مالک الاشتر سیرته و مقامه فی بعلبک، ص ۸۴.</ref>  

چون جنگ ئایان یافت عایشه از او پرسید تو بودی که می‌خواستی خواهرم اسماء را عزادار فرزندش [یعنی عبدالله بن زبیر] کنی؟

:مالک گفت: با معذرت از خدا و سپس از تو، به خدا سوگند! اگر گرسنگی سه روزم نبود تو را از او آسوده می‌کردم.<ref>المفید، الجمل، ص۳۷۰؛ نیز رجوع کنید به: دوانی، اصحاب امام علی(ع)، ص۵۰۹.</ref>

مالک اشتر در [[جنگ صفین]] از فرماندهان لشکر [[امیرالمؤمنین(ع)]] بود. در این جنگ که یاران امام علی(ع) در حال پیروزی بودند و هنگامی که مالک به قلب لشکر [[معاویه]] رسیده بود، یاران معاویه به نیرنگ، [[قرآن|قرآن‌ها]] را بر سرِ نیزه کردند و یاران امام(ع) را به [[حکمیت]] قرآن فراخواندند. عده‌ای از لشکریان امام علی(ع) که شمارشان را بیست هزار نفر نوشته‌اند، فریب آنان را خوردند و دور امام علی(ع) حلقه زدند و از او خواستند که از اشتر بخواهد برگردد وگرنه امام را خواهند کشت. هرچه امام علی(ع) آنان را نصیحت کرد که اینها نیرنگ و فریب است و اندکی مهلت دهید که پیروزی نزدیک است نپذیرفتند و اصرار کردند که بگو مالک اشتر برگردد. بدین طریق امام(ع) ناچار شد قاصدی نزد مالک بفرستد و از او بخواهد که برگردد.

 

 

یزید بن هانی نزد امام(ع) برگشت و پیغام را رساند. در این هنگام معترضان به امام(ع) بدبین شدند و [[سوگند]] خوردند که تو پیغام داده‌ای که مالک به جنگ ادامه دهد. حضرت بدان‌ها گفت: شما دیدید در حضور خود شما آشکارا به او گفتم به مالک چه بگوید و شما شنیدید. گفتند: پس باز به مالک پیغام بده که برگردد و گرنه تو را عزل می‌کنیم. در اینجا امام(ع) به یزید بن هانی گفت که به مالک بگو برگردد که فتنه شده است. پس او نزد مالک آمد و او را خبر داد. مالک از او پرسید: به‌سبب بلند شدن این [[مصحف|مصحفها]]؟ گفت: بله. مالک گفت: به خدا سوگند هنگامی که بلند شدند دانستم که مایه اختلاف و تفرقه می‌شوند؛ ولی رواست که این موقعیت نزدیک پیروزی را رها کنیم؟ یزید گفت: آیا دوست داری در اینجا پیروز شوی و امیرالمؤمنین در آنجا به دشمن تسلیم شود؟ مالک گفت: سبحان الله، به خدا سوگند دوست ندارم چنین شود. یزید گفت: آنها به او گفته‌اند که یا مالک برمی‌گردد یا اینکه تو را می‌کشیم همچنانکه عثمان را کشتیم یا اینکه تو را به دشمنت تحویل می‌دهیم.

 

به این ترتیب اشتر از میدان جنگ برگشت. پس از بازگشت، با مخالفان گفتگو و آنها را سرزنش کرد و با یکدیگر درگیر شدند؛ به طوری که امام(ع) بر سر آنان فریاد کشید و آنها از درگیری دست کشیدند. وی از مخالفان [[حکمیت]] بود؛ اما چون امام(ع) پذیرفته بود از وی پیروی کرد.<ref>الامین، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۹.</ref>

مالک اشتر پس از بازگشت از جنگ صفین به [[جزیره]] برگشت و چون اوضاع [[مصر]] آشفته شد، امیرالمؤمنین(ع) اشتر را که آن روز در [[نصیبین]] بود فراخواند و او را به حکومت مصر منصوب کرد.<ref>الامین، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۸.</ref>

چون جاسوس‌های معاویه خبر والی مصر شدن اشتر را به وی رساندند، دانست که اگر پای اشتر به مصر برسد فتح مصر -که آن هنگام، [[محمد بن ابی بکر]] والی‌اش بود- دشوارتر می‌شود. لذا وی برای یکی از خراج دهندگان پیغام فرستاد که اشتر فرماندار مصر شده است و اگر او را بکشی تا زنده‌ام و زنده‌ای از تو خراج نمی‌گیرم. وقتی مالک اشتر به [[قلزم]] رسید آن مرد که آنجا منطقه‌اش بود، به استقبال اشتر آمد و خوش و بش کرد و اشتر را دعوت به اقامت و استراحت در آنجا کرد و غذایی برایش آورد. چون اشتر غذا خورد، شربت عسلی را که در آن زهر ریخته بود به او نوشاند و به این ترتیب مالک اشتر درگذشت.<ref>الامین، اعیان الشیعه، ج ۹، صص ۳۸-۳۹.</ref>

ابن ابی الحدید می‌گوید: مالک در سال ۳۹ق هنگام سفر به مصر برای اداره آنجا از طرف علی علیه‌السلام، درگذشت. او درباره درگذشت مالک می‌نویسد: گفته شده است که سم داده شد و گفته شده است که این درست نیست؛ بلکه مرگش طبیعی بود.<ref>ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۹۵۹ق، ج ۱۵، ص ۱۰۱.</ref> نویسنده [[الغارات]] (متوفای ۲۸۳ه‍.ق.) روایاتی گوناگون را از نحوه مسموم شدن مالک توسط معاویه نقل کرده است.<ref>الثقفی، الغارات، ج ۱، صص ۲۶۳-۲۶۴.</ref>

اربلی٬ علی بن عیسی٬ كشف الغمة فی معرفة الائمة٬ تبریز٬ بنی هاشمی٬ ۱۳۸۱ش٬