تجرید الاعتقاد (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

:«همتهای عالی برای تحصیل حق از طریق تحقیق رویگردان شده و دیگر کتابی قابل اعتماد و مشتمل بر اصول متقن اندیشه وجود ندارد و اینکه کسانی می پندارند کتاب المحصل [[فخررازی]] این خلا را پر کرده، چنین نیست و آن کتاب مملو از اندیشه های باطل و غیرقابل اعتماد است.»<ref>نصیرالدین طوسی، 1359 ش، ص 1ـ2</ref>  

:«خواجه نصیرالدین طوسی كه خود حكیم و فیلسوفی متبحّراست، با تألیف كتاب تجرید الاعتقاد، محكمترین متن كلامی را آفرید. پس از تجرید هر متكلمی اعم از [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]] كه آمده است به این متن توجه داشته است. خواجه نصیرالدین تا حد زیادی كلام را از سبك حكمت جدلی به سبك حكمت برهانی نزدیك كرد».<ref> مطهری، ج 2، ص 68</ref> ... [وقتی] كه خواجه نصیرالدین طوسى ظهور كرد و كتاب تجرید الاعتقاد را نوشت، كلام بیش از نود درصد رنگ فلسفى به خود گرفت. پس از تجرید همه متكلمین اعم از [[اشعری|اشعرى]] و [[معتزله|معتزلى]] از همان راهى رفتند كه این فیلسوف و متكلم بزرگ شیعى رفت .مثلا كتابهاى مواقف و مقاصد و شروح آنها همه رنگ تجرید را به خود گرفته اند».<ref>همو، ص 57</ref>

تجرید الاعتقاد، دارای شش «مقصد» (بخش) است که بترتیب عبارت اند از: امور عامه، جواهر و اعراض، اثبات صانع و صفات او، نبوت، امامت، معاد.

همچنین در افکار فلسفی نباید خواجه را تابع محض [[ابن سینا]] دانست، زیرا آرای او در کتاب تجرید در موارد متعددی با آرای ابن سینا سازگار نیست، از جمله آنکه وی مکان را بُعد می داند نه سطح؛<ref>نصیرالدین طوسی، 1407، ص 152</ref> به حدوث عالم اجسام معتقد است نه قدم آن؛<ref>همان، ص 170</ref> ادله اثبات وجود عقل مفارق را ناکافی و قابل ایراد می داند؛<ref>همان، ص 176</ref> و معتقد است که ماده المواد، جسم مطلق است نه هیولا، و برهان اثبات هیولا قابل نقد است.<ref>همان، ص 150</ref> همچنین خواجه در مباحث توبه و وجوب اسقاط عقاب به واسطه آن نیز با بسیاری از متکلمان [[معتزله|معتزلی]] مخالفت کرده است.<ref>همان، ص 422ـ424</ref>

* آشکار ترین ویژگی این کتاب، اختصار فوق العاده آن است. خواجه نصیر در بسیاری از کتابهای خود، از جمله قواعد العقائد و اوصاف الاشراف و حتی شرح الاشارات و اساس الاقتباس، بنا را بر اختصار گذاشته بوده، ولی این خصوصیت در تجرید به حدی است که شمس الدین محمود اصفهانی آن را از «اَلغاز» (چیستانها) به حساب آورده است.<ref>قوشچی، ص 3؛ حاجی خلیفه، همانجا</ref>

اگر چه ورود به قلمرو مباحث كلامي از طريق طرح بحثهاي منطق و فلسفه قبل ازمحقق طوسي نيز متداول بوده است، چنانكه در كتاب«ياقوت» تأليف ابواسحاق اسماعيل بن نوبخت(قرن چهارم هجري) همين روش بكاررفته است، ولي روش محقق از نظر گستردگي و جامعيت كاملاً بي‌ سابقه و نوين است.

ظاهراً اولین شرح تجرید را معروفترین شاگرد خواجه، [[علامه حلّی]]، تدوین کرد، این شرح، [[کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد]] نام دارد و برخی معتقدند که اگر علامه آن را نمی نوشت، شاید مقصود دقیق خواجه از مباحث این اثر هیچگاه روشن نمی شد.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج 3، ص 353؛ علامه حلّی، مقدمه حسن زاده آملی، ص 3</ref> آقابزرگ طهرانی<ref>ج 3، ص 352ـ354، ج 6، ص 64ـ70</ref> و حاجی خلیفه<ref>ج 1، ستون 346ـ351</ref> و دیگران<ref>مثلاً رجوع کنید به انوار، ج 7، ص 357، ج 8 ، ص 360ـ361، ج 9، ص 308، ج 10، ص 290ـ291، 297ـ 298؛ فاضل ، ج 2، ص 571، 618ـ619، ج 3، ص 767، 774، 807 ـ 808، 815، 864 ـ 866، 872، 895؛ نسخه های خطی، ج 5، ص 3، 22، 37، 211، 213، 299، 594 ـ 595؛ منزوی و دانش پژوه، ج 4، ص 175ـ 185</ref> شمار زیادی از شروح و تعلیقات و حواشی تجرید را معرفی کرده اند. در برخی از این شروح و حواشی به بررسی نقادانه نظریات خواجه پرداخته شده است. از جمله معروفترین و قدیمترین شروح این اثر عبارت اند از:

تجریدالاعتقاد برای اولین بار همراه با شرح [[علامه حلّی]] در 1311 چاپ شد<ref>ون دایک، ص 197</ref> از این کتاب چاپهای مختلفی موجود است که از میان چاپهای منقح آن می توان به تصحیح محمدجواد حسینی جلالی که در 1407 در قم منتشر شد اشاره کرد. از میان چاپهای مختلف کشف المراد نیز می توان چاپ حسن [[حسن زاده آملی]] را که در همان سال در قم، به چاپ رسید ذکر نمود. این کتاب به قلم [[ابوالحسن شعرانی]] به فارسی ترجمه و شرح شده است.