خاتمیت: تفاوت میان نسخه‌ها

خاتمیت، از ریشه ختم است. خَتَم به‌معنای رسیدن به پایان چیزی است.<ref>ابن‌فارس، معجم مقائیس اللغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۴۵.</ref> خاتَم‌النببین یعنی کسی که [[نبوت]] با او پایان یافته است.<ref>مطهری، خاتمیت، ۱۳۸۰ش، ص۲۶.</ref> خاتمیت در اصطلاح به این معنا است که [[پیامبر اسلام(ص)]] آخرین پیامبر الهی است و پس از او پیامبری نخواهد آمد.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲۵.</ref> خاتم‌بودن  حضرت محمد، به معنای این است که دین او، آخرین دین است.<ref> مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.</ref>

مسئله خاتمیت در [[قرآن|قرآن کریم]] و [[احادیث]] مطرح شده است. عالمان مسلمان آن را از [[ضروری دین|ضروریات دین اسلام]] دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، واجب‌الاعتقاد، ۱۳۷۴ش، ص۵۲؛ سبحانی، «خاتمیت و مرجعیت علمی امامان معصوم»، ص۵۹؛  مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.</ref>

به‌گفته برخی محققان مسئله خاتمیت از اواخر قرن بیستم مطرح شده و تا پیش از آن در منابع اسلامی به‌صورت گسترده و مستقل مطرح نبوده است. آنان ظهور فرقه‌هایی مانند [[بابیت]] و [[بهائیت]] و ادعای ایجاد شریعت جدید از سوی آنان و نیز بروز رویکردی متمایز از نگاه سنتی به [[دین]] را که به تفسیر خاصی از [[نبوت]]، [[وحی]] و خاتمیت منجر شد، از عوامل مطرح‌شدن خاتمیت در این دوره دانسته‌اند.<ref>رضانژاد، «خاتمیت، نفی بابیت»، ص۳۹۷.</ref>

برخی گفته‌اند نگرش جدید به خاتمیت، با سخنان [[اقبال لاهوری]] آغاز و با نقد و بررسی آنها ادامه یافت.<ref>عباسی، «خاتمیت از دیدگاه استاد مطهری و اقبال لاهوری»، ص۷.</ref> درباره اندیشه‌های وی کتاب‌ها و رساله‌هایی نوشته شد. [[مرتضی مطهری]]، از اولین کسانی بود که آرای اقبال لاهوری نقد کرد.<ref>عباسی، «خاتمیت از دیدگاه استاد مطهری و اقبال لاهوری»، ص۹.</ref>

در آموزه‌های [[مسیحیت]] خاتمیت مطرح نبوده است؛ اما می‌گویند برخی از عالمان مسیحی، در بحث‌های کلامی با مسلمانان، به‌ویژه در قرن دوم قمری، می‌گفتند [[عیسی]] خاتم‌الانبیا است.<ref>پاکتچی، «خاتمیت»، ص۵۸۴. </ref>

از دلایل قرآنی این آموزه، که متکلمان به آن استناد می‌کنند، آیه چهلم سوره احزاب است:

{{عربی|ما کانَ مُحَمدٌ أبا أَحَدٍ مِنْ رجالِکمْ وَلکنْ رسولَ اللّهِ و خاتمَ النبیینَ؛ محمد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست، بلکه او فرستاده خدا و خاتم پیامبران است.<ref>سوره احزاب، آیه۴۰.</ref>}}.

در این آیه کلمه خاتم به دو صورت خاتَم و خاتِم قرائت شده است: در قرائت [[عاصم بن ابی النجود کوفی|عاصم]]، خاتم به فتح «تاء» خوانده شده است که یا فعل ماضیِ باب مفاعله به معنای ختم‌کردن است یا اسم و به‌معنای مُهر و آخر پیامبران.<ref>مطهری، خاتمیت، ۱۳۸۰ش، ص۱۴.</ref> در قرائت‌ دیگر به کسر «تاء»، خاتِم اسم فاعل و به‌معنای ختم‌کننده پیامبری است.<ref> میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۶۲.</ref>

برای اثبات خاتمیت به آیات دیگری هم استناد شده است؛ مثلاً گفته‌اند: در آیاتی که رسالت پیامبر اسلام را از نظر مکانی و زمانی، عام و گسترده معرفی می‌کند، عمومیت زمانی، بیانگر خاتمیت است.<ref>نگاه کنید به مطهری، خاتمیت، ۱۳۸۰ش، ص۱۷.</ref> آیات {{عربی|وَ ما أَرْسَلْناک إِلاَّ کافَّهً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً}}،<ref>سوره سباء، آیه ۲۸</ref> {{عربی|تَبارَک الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ لِیکونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً}}»<ref>سوره فرقان، آیه۱</ref> و «{{عربی|و ما اَرسلناک اِلّا رحمةً لِلعالمین}}»<ref>سوره انبیاء، آیه۱۰۷</ref> از این دسته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۴۱-۳۴۲.</ref>

در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت، احادیثی درباره خاتمیت نقل شده است. برای نمونه پیامبر اکرم(ص)در [[حدیث منزلت]]، نسبتِ [[علی(ع)]] به خود را همانند نسبت [[حضرت هارون|هارون]] به [[حضرت موسی|موسی]] دانسته است، با این تفاوت که پس از او پیامبری نخواهد آمد.<ref>[http://lib.efatwa.ir/42175/4/1870/%D8%A7%D9%86%D8%AA_%D9%85%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84%D9%87 مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، باب من فضائل علی بن ابی‌طالب، ص۱۸۷۰.]</ref>

همچنین از او نقل شده است که اگر کسی پس از من ادعای نبوت کرد، دروغگو است.<ref>شیخ صدوق، مَن لایحضُرُه الفقیه، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۶۳.</ref>

متفکران مسلمان به‌ویژه در دوران معاصر، حکمت‌هایی را درباره خاتمیت مطرح کرده‌اند که تحریف‌ناپذیری قرآن، جامع‌بودن اسلام و بی‌نیازی به پیامبران تبلیغی از آن جمله است:  

آمدن دین الاهی نو، به‌علت آن بوده است که در ادیان پیامبر پیشین تحریف ب‌وجود می‌آمد؛ اما این مسئله درخصوص اسلام صدق نمی‌ند؛ چراکه خداوند ضمانت کرده است که قرآن تحریف نمی‌شود. بنابراین پس از اسلام، به دین دیگری نیاز نیست.<ref> مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۴-۱۸۵.</ref>

برخی با استناد  به آیه اکمال دین که در آن آمده است: «امروز دین شما را برایتان كامل کردم»، گفته‌اند اسلام دینی جامع است و هم نیازهای آیندگان را هم دربر گرفته است. درنتیجه وجود دین دیگری لازم نیست.<ref>مصباح یزدی، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref>

یکی از علت‌های ظهور پیامبر جدید، بیان جزئیات شریعت و استمرار ارتباط بین خدا و مردم است؛ این مسئله در اسلام، از سوی پیامبر(ص) و [[امامان معصوم(ع)]] تأمین می‌گردد و در دوره [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] امام دوازدهم نیز، تبیین دین، به [[مجتهدان]] واجد شرایط سپرده شده است.<ref>مصباح یزدی، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref>

علمای مسلمان اعتقاد به خاتمیت را از [[ضروری دین|ضروریات دین اسلام]] می‌دانند.<ref> برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، واجب‌الاعتقاد، ۱۳۷۴ش، ص۵۲.</ref> بااین‌همه برخی به آن اشکالاتی وارد کرده‌اند.<ref>میرزا حسین علی بها، ابقان، ص۱۳۶؛ به‌نقل از عارفی، خاتمیت، ۱۳۸۶ش، ص۶۵.</ref>

ازجمله گفته‌اند: در آیه ۴۰ [[سوره احزاب]]، «خاتم» به‌معنای انگشتر است و منظور از آن این است که پیامبر اسلام، زینت پیامبران است نه آخرین آنان.<ref>حسینی طباطبایی، ماجرای باب و بها، ص۱۶۳: به نقل از عارفی، خاتمیت، ۱۳۸۶ش، ص۶۲.</ref> همچنین به خاتمیت اشکال کرده‌اند که قرآن از پیامبر با تعبیر خاتم‌النببین یاد کرده نه خاتم‌المرسلین، از این رو پیامبر آخرین نبی است نه آخرین رسول و ممکن است بعد از او رسول دیگری مبعوث شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۳۸.</ref>

در پاسخ گفته‌اند: که خاتم در اصل به‌معنای وسیله ختم‌كردن است و انگشتر را هم به این دلیل خاتم نامیده‌اند که در گذشته ختم‌کردن و مُهرکردن نامه‌ها با حکاکی روی انگشتر، زیاد انجام می‌شده است. بنابراین استفاده از لفظ  «خاتم» به‌معنای «زینت» برخلاف ظاهر آیه است.<ref>مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۰.</ref>  همچنین گفته‌اند: مرتبه رسالت فراتر از نبوت است. درنتیجه وقتی نبوت پایان یابد، به‌طریق اولیٰ رسالت نیز پایان می‌یابد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۳۸.</ref>

درباره خاتمیت کتاب‌هایی نوشته شده است: برخی از آنها عبارتند از:

* الخاتمیة فی الکتاب و السنة و العقل الصریح، نوشته [[جعفر سبحانی]]. این کتاب به زبان عربی نوشته شده است. در آن خاتمیت بررسی لغوی شده، دلایل قرآنی، روایی و عقلی آن مطرح و به اشکالات آن پاسخ داده شده است. [[رضا استادی]] این کتاب را به فارسی ترجمه کرده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1641169 سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]</ref>