|
|
| خط ۷۰: |
خط ۷۰: |
|
| |
|
| برخی عالمان [[اخباری]] به استناد سخن شیخ طوسی در [[العدة فی اصول الفقه|العُدّة فی اصول الفقه]]<ref>شیخ طوسی، العدة فی اصول الفقه، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۳۷.</ref> صحت احادیث تهذیب (مانند دیگر [[کتب اربعه|کتب چهارگانه]] حدیث) را مورد تایید قرار داده‌اند<ref>فیض کاشانی، کتاب الوافی، ۱۳۶۵-۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۳-۲۴.</ref>. با این حال آیت الله خویی با استناد به تصریح شیخ طوسی درباره ضعف بسیاری از احادیث متعارض، نظر عالمان اخباری مذکور را زیر سؤال برده است.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۵-۹۷.</ref> | | برخی عالمان [[اخباری]] به استناد سخن شیخ طوسی در [[العدة فی اصول الفقه|العُدّة فی اصول الفقه]]<ref>شیخ طوسی، العدة فی اصول الفقه، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۳۷.</ref> صحت احادیث تهذیب (مانند دیگر [[کتب اربعه|کتب چهارگانه]] حدیث) را مورد تایید قرار داده‌اند<ref>فیض کاشانی، کتاب الوافی، ۱۳۶۵-۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۳-۲۴.</ref>. با این حال آیت الله خویی با استناد به تصریح شیخ طوسی درباره ضعف بسیاری از احادیث متعارض، نظر عالمان اخباری مذکور را زیر سؤال برده است.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۵-۹۷.</ref> |
|
| |
| ==عوامل ضعف روایت در تهذیب الاحکام==
| |
| *مخالفت حدیث با ظاهر [[قرآن]] و [[حدیث متواتر|احادیث متواتر]]<ref>ج ۴، ص۱۷۶ـ۱۷۷</ref>
| |
| *''[[اجماع]]'' [[امامیه]] بر عمل نکردن به حدیث<ref>ج ۱، ص۱۵۷، ۲۱۹</ref>
| |
| *تعارض خبر یک یا چند نفر با اخبار افراد بیشتر<ref>ج ۱، ص۲۴۲، ج۲، ص۱۷۸</ref>
| |
| *مخالفت حدیث با دیدگاه قطعی شرع و [[ائمه اطهار|ائمه اطهار(ع)]]<ref>ج ۱، ص۹۳ـ۹۴، ج۴، ص۱۷۶</ref>
| |
| *اضطراب حدیث یعنی راوی یک حدیث، آن را به دو یا چند شکل نقل کند<ref>ج ۱، ص۲۰۱، ج۲، ص۲۱۳</ref>
| |
| *مخالفت نقل یک راوی با نقل دیگران<ref>ج ۲، ص۷۵، ج۷، ص۲۷۸</ref>
| |
|
| |
| ==روایات ضعیف در تهذیب الاحکام==
| |
| *مُضْمَر<ref>ج ۱، ص۱۶</ref>
| |
| *موقوف<ref>ج ۸، ص۴، ۳۱</ref>
| |
| *مرسل<ref>ج ۱، ص۳۵</ref>
| |
| *روایاتی که راوی آنها دقیقاً معلوم نیست<ref>ج ۱، ص۱۹۶</ref>
| |
| *روایات شاذ یا نادر<ref>ج ۱، ص۱۸</ref>
| |
| *روایاتی که راوی آنها ضعیف یا از [[غالی|غالیان]] یا [[اهل سنت|عامه]] یا [[زیدیه]] باشد<ref>ج ۴، ص۳۱۶ و ج۷، ص۱۰۱ و ج۹، ص۲۰۴</ref>
| |
|
| |
| ==اسناد روایات تهذیب الاحکام==
| |
| شیخ طوسی پس از تغییر شیوه تألیف خود، اسناد را در کتاب با نام مؤلف مأخذ حدیث آغاز کرده و برای اتصال سند خود به این مؤلفان، تکمله‌ای با عنوان [[مشیخه]] در پایان کتاب افزوده و برای تفصیل بیشتر به کتاب [[الفهرست شیخ طوسی|الفهرست]]، ارجاع داده است.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱۰، مشیخه، ص۸۸</ref> در نگاه نخست به نظر می‌رسد که وی مستقیماً از کتاب یک راوی که در آغاز سند ذکر کرده، احادیث را گرفته است، ولی قرائن بسیاری نشان می‌دهد که او، چه بسا با واسطه، احادیثی را از مآخذ پیشین نقل کرده بدون آنکه به نام مصادر واسطه، به سبب شهرت آنها، اشاره نماید.
| |
|
| |
| ==منابع تهذیب الاحکام==
| |
| مهمترین مأخذ موجود تهذیب، کتاب ''[[کافی]]'' [[کلینی]] است. علاوه بر مواردی که نام کلینی(محمدبن یعقوب) در آغاز سند ذکر شده، بسیاری از احادیثی که سند آنها با نام مشایخ بی‌واسطه یا با واسطه کلینی یا افراد موجود در اِسناد کافی آغاز می‌شود، از کافی گرفته شده است.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱۰، ص۲ـ۳</ref>
| |
|
| |
| مصدر دیگر تهذیب، ''[[کتاب من لایحضره الفقیه]]'' [[شیخ صدوق]] است.<ref>طوسی، تهذیب الاحکم، ج۱، ص۴۵۹ـ۴۶۰، ج۲، ص۱۱۳ـ ۱۱۴، ۱۹۵، ۳۶۴، ج۴، ص۱۷۱، ج۵، ص۴۴۰ـ۴۴۱، ج۷، ص۱۵۵</ref>
| |
|
| |
| ==مقایسه دو کتاب مؤلف==
| |
| شیخ طوسی پس از تألیف تهذیب، کتاب [[استبصار]] را در خصوص احادیثِ بظاهر متعارض نگاشته، که ابوابِ(کتبِ) اصلی آن تفاوت چندانی با تهذیب ندارد. تمام احادیث استبصار به گونه‌ای در تهذیب آمده است، ولی اسناد دو کتاب تفاوتهایی دارند، از جمله در جلد نخست استبصار بیش از دویست روایت دیده می‌شود که در تهذیب اسناد آنها کامل است، ولی در استبصار آغاز سند نیامده است. برعکس، در هشتاد مورد فقط سند استبصار کامل است.<ref>طوسی، استبصار، ج۱، ص۱۶، حدیث ۱، ص۱۷</ref>
| |
|
| |
| در جلد نخست تهذیب غالباً روایات از طریق [[شیخ مفید]] نقل شده، ولی در استبصار، طرق مشایخ متعدد مؤلف ذکر گردیده و بویژه اگر طریق غیر شیخ مفید، به سببی، مانند کمی واسطه یا تعدد راویان، بر طریق شیخ مفید ترجیح داشته باشد، آن طریق انتخاب شده است.<ref>استبصار، ج۱، ص۷۳</ref>
| |
|
| |
| بیشتر مآخذ احادیث استبصار همان مآخذ تهذیب است و تنها در موارد اندکی مأخذ حدیث در استبصار تغییر یافته است.<ref>طوسی، استبصار، ج۳، ص۱۳</ref>
| |
|
| |
| تفاسیر و توضیحات مؤلف در استبصار درباره احادیث و شیوه رفع تعارض میان آنها، بیشتر از تهذیب گرفته شده، هرچند در تعابیر و الفاظ دو کتاب تفاوتهایی وجود دارد.<ref>طوسی، استبصار، ج۱، ص۱۴ـ۱۶</ref>
| |
|
| |
|
| ==شروح و حواشی== | | ==شروح و حواشی== |
| [[آقا بزرگ طهرانی]] شانزده شرح و بیست حاشیه بر تهذیب معرفی کرده<ref>ج ۱، ص۳۰۷، ج۴، ص۵۰۵ ـ۵۰۷، ج۶، ص۵۱ـ۵۳، ۲۵۷، ج۱۳، ص۱۵۶ـ۱۵۹، ج۱۶، ص۱۸</ref> و نام چهار کتاب را به عنوان حاشیه بر [[کتب اربعه|کتابهای چهارگانه]] آورده است.<ref>ج ۷، ص۱۰۳</ref> | | [[آقا بزرگ طهرانی]] در کتاب خود الذریعة، ۱۶ شرح و بیست حاشیه بر تهذیب معرفی کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۰۷، ج۴، ص۵۰۵-۵۰۷، ج۶، ص۵۱-۵۳و۲۵۷، ج۱۳، ص۱۵۶-۱۵۹، ج۱۶، ص۱۸.</ref> |
|
| |
|
| در منابع دیگر، از حواشی دیگری هم بر این کتاب نام برده شده است، مانند حواشی [[شیخ احمد احسایی|شیخ احمد احسائی]]<ref>بحرانی، علی ص۴۱۲</ref> حواشی [[میرداماد]] بر [[کتب اربعه]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱۰، ص۴</ref> و ''جامع الحواشی''.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۵۱</ref> | | در منابع دیگر، از حواشی دیگری هم بر این کتاب نام برده شده است، مانند حواشی [[شیخ احمد احسایی|شیخ احمد احسائی]]<ref>بحرانی، علی ص۴۱۲</ref> حواشی [[میرداماد]] بر [[کتب اربعه]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱۰، ص۴</ref> و ''جامع الحواشی''.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۵۱</ref> |
