قرن اول هجری قمری: تفاوت میان نسخه‌ها

هجرت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد(ص)]] پیامبر اکرم از [[مکه]] به شهر [[مدینه|یثرب]] و شکل‌گیری حکومتی با نام اسلام <ref>نصیری، تاریخ تحلیلی اسلام، ویراست دوم، ص۱۶۰.</ref>  و با فرمان‌روایی پیامبر اسلام،<ref>فیرحی، دولت مدنی پیامبر، ص۳۲.</ref> و پس از آن غلبه اسلام بر  [[جزیرة العرب|شبه‌جزیره عربستان]] و پذیرش حاکمیت مدینه از سوی اعراب منطقه، <ref>سلیمانی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص۶۵.</ref> حکومت مسلمانان را به عنوان یک رقیب بزرگ در کنار [[ایران]] و روم مطرح کرد. چنا‌ن‌که آخرین سپاهی که پیامبر تجهیز کرد [[سپاه اسامه]] برای جنگ با روم بود. <ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، جاپ چهارم، ج۳، ص۶۷۶.</ref>   

آغاز دوره‌ [[فتوحات اسلامی]] با فتح [[شام]] و [[عراق عرب]]،<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۵۴-۵۵</ref> گسترش اسلام به گستره بسیار وسیع‌تری را آسان کرد <ref>حسنی، تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام، ج۱، ص۳۶۸ و ۳۷۰.</ref> و در آینده جهان تأثیری غیر قابل انکار گذاشت.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۱۸۸.</ref>

[[ماجرای قتل عثمان|کشته شدن خلیفه سوم]] در سال [[سال ۳۵ هجری قمری|۳۵ق]]، اختلافی جدی بین مسلمانان ایجاد کرد و آن‌ها را به دو گروه علوی و عثمانی تفکیک کرد. <ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۱۱۹.</ref> [[بیعت]] مردم مدینه با امام علی(ع) پس از [[عثمان بن عفان|عثمان]] و عدم تمکین سرزمین [[شام]] به سرکردگی [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] و برخی از اختلافات دیگر به وقوع سه جنگ‌ داخلی بین مسلمانان ختم شد<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۹۰.</ref> و در این بین [[ماجرای حکمیت]] به شکل‌گیری [[خوارج|فرقه خوارج]] انجامید.<ref>الزین، الشیعه فی التاریخ، چاپ دوم، ص۴۱؛ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref>

[[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|واقعه سقیفه]] پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] یکی از مهم‌ترین اتفاقات قرن اول هجری است.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۴۱.</ref> در این واقعه که بلافاصله پس از درگذشت رسول خدا(ص) اتفاق افتاد، تنی چند از [[مهاجرین|صحابه مهاجر]] و تعدادی از [[انصار|صحابه انصار]] در محلی به نام [[سقیفه بنی‌ساعده]] با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]] به عنوان خلیفه پس از پیامبر بیعت کردند. <ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۸۴.</ref> در حالی که عدّه‌ای از مردم و خاندان پیامبر(ص) و امام علی(ع) در منزل پیامبر بودند و آماده تکفین و تدفین ایشان می‌شدند.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۴، ص۳۱.</ref> این انتخاب که با مخالفت تعداد زیادی از صحابه روبه‌رو شد و به درگیری‌هایی در مدینه منتهی شد.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۸۶-۸۷.</ref> برخی از تحلیل‌گران این اختلاف را زمینه‌ساز شکل‌گیری دو مذهب بزرگ [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] دانسته‌اند. <ref>جلالی، تاریخ تشیع، چاپ چهارم، ج۱، ص۷۹-۸۰.</ref>

در [[سال ۴۰ هجری قمری|سال چهلم]] از این قرن امام علی(ع) [[شب ضربت‌خوردن|شب نوزدهم رمضان]] به دست یکی از بازماندگان [[جنگ نهروان]] در [[مسجد کوفه]] [[ترور]] شد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص ۲۵-۲۸.</ref>و در [[۲۱ رمضان]] به [[شهادت]] رسید و مردم با حسن مجتبی فرزند ارشد او [[بیعت]] کردند.<ref>شیخ مفید، ‌الارشاد، چاپ دوم، ج۲، ص۹.</ref> معاویه که سردمدار [[جنگ صفین]] بود خلافت [[امام حسن(ع)]] را نپذیرفت و وارد جنگ با امام حسن(ع) شد.<ref>شیخ مفید، ‌الارشاد، چاپ دوم، ج۲، ص۱۰</ref> به علت ضعف‌های سپاهیان عراق و خیانت‌های فرماندهان، امام حسن(ع) مجبور به پذیرش [[صلح امام حسن علیه السلام|قرارداد صلح]] با [[معاویه]] و پذیرش خلافت او شد.<ref>شیخ مفید، ‌الارشاد، چاپ دوم، ج۲، ص۱۴</ref> قرارداد صلح مرکزیت خلافت را به [[شام]] منتقل کرد.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۴۰۵</ref> [[خلافت بنی‌امیه|خلافت امویان]] و [[بنی‌مروان|مروانیان]] تا سال ۱۳۲ قمری ادامه یافت.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۲۳۳.</ref>

[[واقعه کربلا|واقعه عاشورای سال ۶۱ق]] و کشته‌شدن امام حسین(ع) و یاران کم‌تعدادش در این روز، از منظر شیعی یکی مهم‌ترین حوادث تاریخ است.<ref> جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ۲۶۱.</ref> معاویه در [[سال ۶۰ هجری قمری|سال ۶۰ قمری]] درگذشت<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، جاپ چهارم، ج۶، ص۴۶.</ref>  و فرزندش یزید تلاش کرد تا از مسلمانان برای خلافت خود بیعت بگیرد.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۳.</ref> برخی از نامداران جامعه مسلمان از جمله [[امام حسین علیه‌السلام|حسین بن علی]] و [[عبدالله بن زبیر]] خلافت یزید را نپذیرفتند. عبدالله بن زبیر به مکه رفت<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۸.</ref> و آن شهر را مرکز خلافت خود قرار داد. خاندان زبیر تا [[سال ۷۳ هجری قمری|سال ۷۳ قمری]] بخش‌هایی از جهان اسلام را تحت حکومت خود داشتند.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: ابوالفضل ابراهیم، ج۶، ص۱۹۲</ref>

[[قیام توابین]] در [[سال ۶۵ قمری]] و به رهبری [[سلیمان بن صرد خزاعی]] و با همراهی شیعیانی برپا شد که از [[واقعه کربلا]] جا مانده بودند و خود را در این باره گناه‌کار می‌دانستند.<ref> جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ۲۶۱.</ref> توابین با سپاه [[عبیدالله بن زیاد]] جنگیدند و پس از چهار روز درگیری بسیاری از ایشان کشته شدند، و گروه کمی به فرماندهی [[رفاعة بن شداد بجلی|رفاعه بن شداد]] زنده مانده و به قبایل خود بازگشتند. <ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۳۲۴-۳۲۶.</ref> گفته شده یکی از علل شکست این حرکت عدم همراهی [[مختار]] با آن بوده است. <ref>رک: معروف الحسنی، الإنتفاضات الشیعیة عبر التاریخ، منشورات الرضی، ص۴۳۱-۴۳۹.</ref> حرکت توابین  نقش مهمی در استقلال شیعیان و هویت‌یابی شیعیان داشت.<ref> جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۲۷۳.</ref>

#[[مروان بن حکم|مروان بن حکم بن ابی‌العاص بن امیه]] ([[سال ۶۴ قمری|۶۴]]-[[سال ۶۵ قمری|۶۵]]<ref> ابن عبد البر، الاستيعاب‏، ۱۴۱۲ق، ج۳،‌ص۱۳۸۹.</ref>)  

به جز خلافت مرکزی خاندان زبیر حدود ۱۳ سال به خلافت [[عبدالله بن زبیر]] از [[سال ۶۰ قمری]] تا [[سال ۷۳ قمری|۷۳ قمری]] در سرزمین [[حجاز]] و بخش‌هایی از [[عراق]] امروزی حکومت کردند.<ref>طبری، تاریخ، تحقیق: ابوالفضل ابراهیم، ج۶، ص۱۹۲</ref>

دو امام بعدی ([[امام سجاد(ع)]] و [[امام باقر(ع)]]) نیز در این قرن زندگی‌ می‌کردند.امام چهارم تا [[سال ۹۵ق]] زنده بود.<ref>شیخ مفید، الارشاد، چاپ دوم، ج۲، ص۱۳۷.</ref> او پس از واقعه کربلا در مدینه ساکن شد و در هیچ حادثه سیاسی حتی [[واقعه حره]] که در [[مدینه]] رخ داد دخالت نکرد.<ref>جلالی، تاریخ تشیع، چاپ جهارم، ج۱، ۲۵۲.</ref> هم‌چنین از او حمایتی در [[قیام توابین]] مشاهده نشد هرچند بدنه توابین شیعیان امام سجاد(ع) بودند.<ref>جلالی، تاریخ تشیع، چاپ جهارم، ج۱، ۲۵۳.</ref> چنانکه به نامه مختار ثقفی برای حمایت از او نیز پاسخی نداد.<ref>جلالی، تاریخ تشیع، چاپ جهارم، ج۱، ۲۵۴.</ref> در ۵ سال انتهایی این قرن امامت شیعیان بر عهده امام محمد باقر(ع) بود.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۲۸۸.</ref>

در قرن اول هجری به جز شیعیانی که به طور پراکنده در سراسر جهان اسلام حضور داشتند، تراکم حضور ایشان در مدینه، یمن، کوفه، بصره، مدائن و جبل عامل بود.<ref>محرمی، تاریخ تشیع، چاپ ششم، ص ۱۶۹</ref> در اواخر قرن یکم حضور [[خاندان اشعریون|خاندان اشعری]] در قم زمینه‌ساز تبدیل این شهر به یک شهر شیعه‌نشین<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۴۸۰-۴۸۲.</ref> و از قرن دوم به بعد یکی از مهمترین مراکز تشیع شد.<ref>محرمی، درسنامه تاریخ تشیع، ویراست دوم، ص۲۱۴.</ref>

به گفته برخی نویسندگان شیعیان در دوران سه خلیفه نخست با فشار چندانی روبه‌رو نبودند هر چند که از برخی مناصب مهم محروم بودند. <ref>محرمی، تاریخ تشیع، چاپ ششم، ص۸۹</ref> با این وجود معدودی از شیعیان با هماهنگی امام علی برخی از مناصب نظامی و سیاسی را پذیرفته بودند مثل حذیفه، سلمان، عمار بن یاسر، هاشم مرقال، عثمان بن حنیف و عبدالله بن بدیل.<ref>محرمی، تاریخ تشیع، چاپ ششم، ص۹۰-۹۱</ref>

دوران بنی‌امیه را برای شیعیان دشوارترین زمان توصیف کرده‌اند.<ref>محرمی، تاریخ تشیع، چاپ ششم، ص۹۲. نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان،سال۱۳۸۴ش، ص۱۳۵</ref> اوضاع شیعیان با قدرت گرفتن معاویه(سال ۴۰ق) به شدت سخت شد. و این سختی به جز در دوران [[عمر بن عبدالعزیز]] تا اواخر دوران بنی‌امیه ادامه داشت. ابن ابی‌الحدید در کتاب شرح نهج‌البلاغه‌اش بخشی را به آزار و اذیت‌ها علیه اهل بیت اختصاص داده است. <ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، نشر دار احیاء الکتب العربیه، ج۱۱، ص۴۳-۴۶</ref> به گفته او شیعیان هرجا بودند یا به قتل می‌رسیدند، یا دست و پایشان بریده می‌شد، یا اموالشان به غارت می‌رفت یا زندانی می‌شدند.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، نشر دار احیاء الکتب العربیه، ج۱۱، ص۴۳</ref> سخت‌گیری در کوفه شدیدتر بود<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، نشر دار احیاء الکتب العربیه، ج۱۱، ص۴۴</ref> و [[زیاد بن ابیه|زیاد فرزند سمیه]] حاکم کوفه هیچ شخصیت معروفی از شیعیان را زنده باقی نگذاشت.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، نشر دار احیاء الکتب العربیه، ج۱۱، ص۴۴</ref> در همین دوره شیعیان نامداری هم‌چون [[رشید هجری|رُشَید هَجَری]]، [[میثم تمار|میثم تمّار]] و [[حجر بن عدی|حُجر بن عَدی]] شکنجه و کشته شدند.<ref>الزین، الشیعه فی التاریخ، چاپ دوم، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref>

به گفته جعفری <ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۲۸۰</ref> و هاینس هالم <ref>هالم، تشیع، نشر ادیان، ص۴۸-۵۲</ref> پس از شکست [[قیام توابین]] و آغاز [[قیام مختار]]، برخی از شیعیان به جای [[امام سجاد علیه‌السلام|علی فرزند امام حسین(ع)]] به امامت [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] فرزند دیگر امام علی(ع) گرایش پیدا کردند. و از درون شیعیان مذهبی به نام [[کیسانیه]] شکل گرفت.<ref>الزین، الشیعه فی التاریخ، چاپ دوم، ص۴۸-۵۰</ref> هر چند بعدها و در دوران [[امام باقر(ع)]] این مذهب رو به افول نهاد و اکثریت شیعیان [[امامت]] را در نسل امام حسین(ع) که نسبش به [[پیامبر(ص)]] می‌رسید دنبال کردند.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۲۸۹</ref>

[[حجاج بن یوسف ثقفی]] از [[سال ۷۵ قمری|سال ۷۵]] تا [[سال ۹۵ قمری|۹۵ قمری]] از سوی [[مروانیان]] حاکم [[عراق]] شد. <ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۴۵۱-۵۱۴.</ref> او با شیعیان دشمنی داشت و افراد را حتی با اتهام شیعه بودن می‌کشت. <ref>مغنیه، الشیعه و الحاکمون، چاپ پنجم، ص۱۵۷.</ref>  نقل شده است که در روزگار اتهام به زندیق بودن و [[کافر]] بودن برای مردم راحت‌تر از متهم بودن به تشیع بود. چنان که همین مضمون از [[امام باقر(ع)]] نیز نقل شده است. <ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱۱، ص۴۴.</ref> شیعیان نامداری مثل [[کمیل بن زیاد]]<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۱۱.</ref> ، [[قنبر]]<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۱۲.</ref>  و [[سعید بن جبیر]]<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۰۷.</ref>  در این دوره به دستور حجاج به قتل رسیدند. <ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، نشر دار الصاوی، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵.</ref> به گفته [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] تاریخ‌نویس قرن چهارم، هنگامی که حجاج از دنیا رفت ۸۰ هزار مرد و زن در زندان او بودند.<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، نشر دار الصاوی، ج۱، ص۲۷۵.</ref> هم‌او نوشته است که از حجاج در دوران حاکمیتش ۱۲۰هزار نفر را کشت و این غیر از کسانی است که در جنگ‌ها کشته شده‌اند.<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، نشر دار الصاوی، ج۱، ص۲۷۵.</ref>

# [[ابن تیهان]]

# [[ابو ایوب انصاری]]