خودکشی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خودکُشی''' یا '''اِنتحار''' پایان دادن آگاهانهِ زندگی به دست خود است. در بیشتر مکاتب اخلاقی و حقوقی و همچنین [[ادیان الهی]]، خودکشی امری ناپسند به‌شمار رفته و اقدام به خودکشی را جرم و [[گناه]] می‌دانند و برای آن عذابی سخت در [[روز قیامت]] وعده داده شده است.

فقیهان [[شیعه]] و [[اهل سنت]] خودکشی را از [[گناهان کبیره]] و خودکشی کننده (مُنتَحِر) را [[فاسق]] دانسته‌اند. برای حرمت خودکشی به [[آیات]]، [[روایات]]، [[اجماع|اجماع فقیهان]] و [[عقل]] و [[سیره عقلا]] استناد شده است. خودکشی به سبب اضطرار یا وجود مصلحتی مهم‌تر مانند حفظ جان [[مسلمانان]] جایز دانسته شده است؛ اگرچه در مواردی مانند [[آسان‌مرگی]] (اتانازی) اغلب فقهای معاصر به جایز نبودن همه راه‌های آن حکم داده‌اند.

در منابع فقهی، در ابوابی مانند [[قتل عمد]] و [[وصیت]]، احکامی برای شخص  منتحر (خودکشی کننده) گفته شده است. معذور نبودن شخص بر خودکشی حتی در صورت وجود [[اکراه]]، عدم پذیرش وصیت شخص منتحر، مجازات معاونت در خودکشی، سقوط [[دیه]] و... ازجمله این احکام است.

برخی از مواردی که به عنوان دلایل و عوامل خودکشی بیان شده است، عبارتند از: ضعف اعتقادات مذهبی، تلاطم روحی ناشی از عدم ایمان قلبی به [[خداوند]]، اعراض از مذهب و معنویات<ref>شریعتی رودسری، «خودکشی، علل و... (۳)»، ص۲۱-۲۲.</ref> و عدم حساسیت و سخت‌گیری درباره خودکشی در برخی مکاتب اعتقادی.<ref>ربیعی، «خودکشی»، ص۳۱.</ref> بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته میزان خودکشی در میان کشورهای اسلامی بسیاری کمتر از کشورهای غیر اسلامی و میزان خودکشی در کشورهای مذهبی نسبت به کشورهای لائیک کمتر است.<ref>رضائیان، اپیدمیولوٰژی خودکشی، ص۱۹۷۸.</ref> بر این اساس عقائد معنوی و باورهای مذهبی در ایجاد صبر در مقابل حوادث ناخوشایند و داشتن نگرش مثبت به آینده تاثیر به سزایی دارد و در کم‌رنگ نمودن عوامل روانی و اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کند.<ref>رضائیان، اپیدمیولوٰژی خودکشی، ص۱۹۷۸.</ref>

[[علامه طباطبایی]] در تفسیر المیزان، خودکشی را بنابر تعالیم همه ادیان و شرایع الهی [[حرام]] دانسته است.<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۷، ص۳۷۲.</ref> فقیهان [[شیعه]] و [[اهل سنت]] نیز به حرمت خودکشی تصریح کرده،<ref>منتظری، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ۱۴۲۹ق، ص۹۱؛ سبحانی، الرسائل الاربع، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۶۶؛ الموسوعة الفقهیه، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۲۸۳.</ref> آن را از [[گناهان کبیره]] و خودکشی کننده را [[فاسق]] دانسته‌اند.<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۹۱.</ref> همچنین در [[قرآن]]<ref>سوره نساء، آیه ۲۹-۳۰؛ سوره فرقان، آیه ۶۸-۶۹.</ref> و [[حدیث|روایات]]، عقوبت شدید اخروی برای شخص خودکشی کننده بیان شده است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۹، ص۲۴.</ref> با وجود حرمت شدید خودکشی، فقیهان [[فتوا|حکمی]] درباره [[کفر|کافر بودن]] خودکشی کننده صادر نکرده‌اند، ولی بر اساس برخی مبانی فقهی که مباح دانستن گناه کبیره را موجب کفر می‌دانند، اگر کسی خودکشی را جایز بداند، حکم به کفر او داده می‌شود.<ref>الموسوعة الفقهیه، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref>  

بر اساس روایتی از [[پیامبر اسلام(ص)]] کسی که خود را بکشد در [[روز قیامت]] با همان ابزاری که خود را کشته است عذاب می‌شود و برای همیشه در [[جهنم]] ساکن خواهد بود.<ref>ابن حنبل، مسند احمد،‌ دار صادر، ج۲، ص۴۷۸؛ دارمی، سنن دارمی، نشر‌ دار الإحیاء السنة النبوی، ص۱۹۲.</ref> طبق نقل [[امام صادق(ع)]] خداوند خطاب به [[حضرت موسی(ع)]] گفت اگر کسی دست به خودکشی بزند او را صد هزار بار در جهنم خواهم کشت؛ مثل کسی که در دنیا به قتل رسیده است.<ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۷۸.</ref>

برای حرمت خودکشی به دلایلی از جمله [[آیات]]، [[روایات]]، [[اجماع|اجماع فقیهان]]<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۳۷۰؛ سبحانی، الرسائل الاربع، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۶۷.</ref> و [[عقل]] و [[سیره عقلا]]<ref>سبحانی، الرسائل الاربع، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۹۸.</ref> استناد شده است.

[[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] از مفسران قرن ششم هجری، نهی از کشتن در این آیه را به دیگرکشی<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۵۹.</ref> و مفسران دیگری چون [[محقق اردبیلی]]<ref>اردبیلی، زبدة البیان، مکتبه المرتضویه، ص۴۲۸.</ref> و [[مکارم شیرازی]]<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۵۶.</ref> آن را به خودکشی تفسیر کرده‌اند. در مقابل، [[علامه طباطبایی]] نهی از کشتن در این آیه را به صورت مطلق هم بر دگرکشی و هم بر خودکشی شامل دانسته؛ زیرا به اعتقاد او در آخر آیه این نهی را به رحمت خداوند تعلیل کرده است و چنین تعلیلی با عمومیت نهی مناسبت دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۲۰.</ref>

* آیات دیگری از قرآن مانند پیمان [[خداوند]] از [[بنی‌اسرائیل]] مبنی بر عدم ریختن خون خود<ref>سوره بقره، آیه ۸۴.</ref> و همچنین نهی از کشتن نفس محترم<ref>سوره مائده، آیه ۳۲؛ سوره انعام، آیه ۱۵۱؛ سوره اسراء، آیه ۳۳.</ref> را شامل خودکشی دانسته‌اند.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۹۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۱۵؛ میرزاده، «خودکشی»، ص۳۱۴.</ref>

از جمله مستندات حدیثی مربوط به حرمت خودکشی حدیث منقول از [[امام باقر(ع)]] است که می‌فرماید: «مومن به هر بلائی مبتلا می‌گردد و به هر مرگی می‌میرد جز آنکه خودکشی نمی‌کند.»<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۹، ص۲۴.</ref> همچنین به حدیث [[امام صادق(ع)]] استناد کرده‌اند که خودکشی عمدی را موجب ابتلاء به آتش [[دوزخ]] دانسته‌است.<ref>صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۷۲.</ref>

احکام مربوط به خودکشی در منابع فقهی بیشتر در ابواب [[قتل عمد]] و [[وصیت]] مطرح شده است و مواردی چون عدم معذوریت اکراه در خودکشی، عدم پذیرش وصیت شخص منتحر، مجازات معاونت در خودکشی، سقوط [[دیه]] و... را شامل می‌شود.

برای خودکشی‌کننده دیه مقرر نشده است؛ زیرا شخص بر ضد خود اقدام کرده و به تعبیر [[فقها]] خون او هدر است.<ref>طوسی، المبسوط، ۱۳۷۸ق، ج۷، ص۱۷۸-۱۷۹ و ۱۹۵؛ ابن ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۴۰۰؛ طبرسی، الموتلف، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۵۸.</ref> در مقابل این نظر، برخی از فقهای شافعی و حنبلی معتقدند که کفاره قتل او باید از اموالش داده شود و در خودکشی غیرعمدی نیز دیه او را برعهده [[عاقله]] (خویشان قاتل)  به نفع وارثان شخص منتحر می‌دانند.<ref>ابن قدامه، المغنی، ۱۳۴۷ق، ج۱۰، ص۳۹؛ ج۹، ص۵۰۹؛ مطیعی، التکمله الثانیه، دارالفکر، ج۱۹، ص۱۸۵ و ۱۴۵.</ref>