ماجرای حکمیت: تفاوت میان نسخه‌ها

جنگ صفین در سال [[سال ۳۷ هجری قمری|۳۷ق]] بین [[امام علی (ع)]] و [[معاویه]] اتفاق افتاد. پس از چندین روز نبرد سنگین بین دو گروه، شکست سپاهیان معاویه بسیار نزدیک شد. معاویه برای راه چاره، دست به دامن [[عمرو بن عاص]] شد.<ref>نگاه کنید به: ابن ابی ‏الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۱۰.</ref> به پیشنهاد عمرو و دستور [[معاویه]]، شامیان [[قرآن]]‌‏ها را بر نیزه کردند و شعار دادند ای اهل [[عراق]]! حاکم بین ما کتاب خدا باشد. همچنین سپاهیان شام فریاد می‌زدند: ای گروه عرب! به زنان و دختران خود بیندیشید، اگر شما نابود شوید، فردا چه کسی در برابر رومیان و ترکان و پارسیان بجنگد؟!<ref>نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص۴۷۸.</ref>

با حیله‌ای که [[عمرو عاص]] ترتیب داد و [[قرآن|قرآن‌ها]] به سر نیزه‌ها رفت، در میان سپاه [[امام علی(ع)]] دودستگی پدید آمد، که دشمن [[حکمیت]] [[قرآن]] را پذیرفته است و ما حق جنگ با آنان را نداریم. امام (ع) به‌شدت در برابر این سخن ایستاد و اعلام کرد این کار، جز فریب چیزی نیست؛ ولی با اجبار سپاهیان امام (ع) از جمله اشعث بن قیس و قبیله وی، امیرالمؤمنین (ع) ضمن نامه‏‌ای به [[معاویه]] با قید اینکه ما می‌دانیم تو اهل [[قرآن]] نیستی، حکمیت قرآن را پذیرفت.<ref>نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص۴۹۰.</ref>

اهل شام، عمرو بن عاص را به عنوان نماینده خویش در حکمیت برگزیدند. برای نمایندگی سپاهیان عراق بین سپاهیان امام علی (ع) اختلاف شد. [[اشعث بن قیس|اشعث]] و تعدادی دیگر از کسانی که بعدا در گروه [[مارقین]] در آمدند، [[ابو موسی اشعری]] را پیشنهاد کردند. اما امام علی(ع)، [[ابن عباس]] و یا [[مالک اشتر]] را پیشنهاد کرد؛ اشعث و یارانش قبول نکردند، به این بهانه که اشتر عقیده به جنگ دارد و ابن عباس نیز نباید باشد؛ زیرا عمرو بن عاص از قبیله [[مضری|مُضَری‏‌ها]] است، پس طرف دیگر باید یمنی باشد.<ref>ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۶۳-۱۶۵.</ref>

تاریخ حکمیت نیز ‏به پایان ماه [[رمضان]] (<small>یعنی هشت ماه بعد</small>) موکول<ref>نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص۵۰۴.</ref> و شهر [[دومة الجندل|دومة‏ الجندل]] به عنوان مکان آن تعیین شد.<ref>نک: شهیدی، ص۱۴۲.</ref>

[[ابوموسی اشعری]] نتیجه حکمیت را به اینجا رسانید که هر دو فرمانروا یعنی [[معاویه]] و [[علی(ع)]] از [[خلافت]] برکنار شوند و هیچ‌کدام فرمانروا نباشد. [[عمرو عاص]] نیز ـ به ظاهر ـ این امر را پذیرفت اما برای اجرایی‌کردن نقشه‌ای که در سر داشت، ابوموسی را فریفت و او را برای اعلام نتیجه بر خودش مقدم کرد. [[ابن عباس]] تلاش زیادی کرد تا ابتدا عمرو عاص نتیجه را اعلام کند؛ اما ابوموسی به هشدارهای ابن عباس توجهی نکرد و به او گفت: من و عمرو عاص توافق کرده‏‌ایم.<ref>نگاه کنید به: ابن ابی ‏الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۵۵.</ref>

ابوموسی بر بالای [[منبر]] رفت و گفت:‌ای مردم! برای این که [[مسلمانان]] روی آسایش ببینند و بینشان دودستگی نباشد، من و عمرو عاص توافق کردیم که علی و معاویه را از خلافت برکنار کنیم تا خود مسلمانان شورایی تشکیل دهند و کسی را که استحقاق و شایستگی خلافت دارد انتخاب کنند؛ پس من ـ به نمایندگی از مردم [[حجاز]] و [[عراق]] ـ چنان‌که انگشتری‌ام را از دست خود خارج می‌کنم، علی را از خلافت برکنار می‌نمایم.<ref>نگاه کنید به: ابن ابی ‏الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۵۶.</ref>  

سپس از منبر پایین آمد و عمرو عاص به بالای منبر رفته، اعلام کرد: آنچه ابوموسی گفت شنیدید. او، تنها حق برکناری علی را داشت و من هم او را در این مورد تأیید می‌کنم؛ اما من چنان‌که انگشتری‌ام را به دست می‌کنم خلافت را به معاویه واگذار می‌نمایم؛ زیرا او علاوه بر اینکه شایستگی این مقام را دارد، ولیِّ دم و خونخواه [[عثمان]] نیز است. در اینجا مجلس آشفته شد. ابوموسی از حیله عمرو عاص برآشفت و خطاب به او گفت: ای حیله‏‌گر [[فاسق]]! تو چون سگی هستی كه چه آن را چوب بزنند یا رهایش سازند، پارس می‌کند.{{یادداشت|«قَد غَدَرتَ و فَجَرتَ و اِنَّما مَثَلُك مَثَلُ الكَلبِ ان تَحمِل عَلیهِ یلهَث او تَترُكهُ یلهَث». اشاره دارد به آیه ۱۷۶ سوره اعراف.}} عمرو عاص هم در پاسخ گفت: تو همچون خری هستی که مشتی کتاب بارش کرده‏ باشند.{{یادداشت|«اِنَّما مَثَلُكَ مَثَلُ الحِمارِ یحمِل اَسفاراً»(سوره جمعه، آیه ۵).}}<ref>نگاه کنید به: ابن ابی ‏الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۵۶.</ref>  

ماجرای حکمیت‏، بدون آنکه سخن از [[قرآن]] و [[سنت]] [[پیامبر(ص)]] باشد، منشا اختلاف دیگری در میان شام و عراق شد.<ref>نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص۵۴۵؛ همچنین نک: شهیدی، ص۱۴۳ و ابن ابی ‏الحدید، همان.</ref> و مهم‏‌ترین نتیجه حکمیت برای [[شام|شامیان]] این بود که آنان پس از ماجرای حکمیت، معاویه را [[امیرالمؤمنین (لقب)|امیرالمؤمنین]] نامیدند.<ref>بلاذری، ج۲، ص۳۴۲.</ref> و حتی معاویه در اثبات حکومت خود نیز به این حکمیت استناد می‌کرد:  

پس از توقف جنگ برای حکمیت، گروهی دیگر از سپاهیان امام، با سر دادن شعار «لا حکم الا لله»، خواهان ادامه جنگ شدند و پذیرش حکمیت را کفر دانستند و امام را به توبه دعوت کردند ولی امام با استناد به آیه «أَوْفُوا بِالْعُقُود»<ref>سوره مائده، آیه ۱</ref> نپذیرفت که عهد و پیمان خود را بشکند. پس از آنکه امام به کوفه و معاویه به [[شام]] بازگشت، مخالفان حکمیت از امام علی جدا شدند و به قریه حروراء نزدیک [[کوفه]] رفتند.<ref>نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص ۵۱۳-۵۱۴؛ بلاذری، جُمَل من انساب الاشراف، ج ۳، ص ۱۱۴، ۱۲۲؛ طبری، تاریخ، ج ۵، ص ۶۳، ۷۲، ۷۸؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص ۱۴۴</ref> بدین گونه گروهی به نام خوارج ظهور کردند.

* ابن ابی‏ الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم، قاهره، دار إحیاء الكتب العربیة، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.

* ابن اعثم، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.

* نصر بن مزاحم، وقعة صفین، قاهره، مؤسسة العربية الحديثة، ۱۳۸۲ق.