ماجرای کسر اصنام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ماجرای کَسْرِ اَصْنام'''  به بر دوش گرفتن [[امام علی(ع)]] توسط [[پیامبر اسلام(ص)]] برای شکستن بت‌های [[کعبه]] اشاره دارد. این داستان علاوه بر منابع [[شیعه]]، در آثار [[اهل‌سنت]] نیز انعکاس یافته است. در چگونگی این ماجرا اختلافاتی در منابع وجود دارد. زمان این واقعه را نیز در شب [[هجرت]] و یا [[فتح مکه]] و در روایتی روز [[نوروز]] دانسته‌اند.

این واقعه از [[فضایل امام علی(ع)]] شمرده شده و امیرالمومنین علی(ع) نیز به این موضوع افتخار می‌کرد. این داستان به سبب ارتباط با برخی از [[آیات قرآن]]، در کتب تفسیری نیز ذکر شده است. در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] به تشریخ برخی از ابعاد این واقعه پرداخته شده است. برخی از این حادثه برداشت‌هایی فقهی داشته‌اند.

ماجرای کسر اصنام و یا «حدیث کسر الاصنام» <ref> حلی، نهج‌الحق، ۱۹۸۲م، ص۲۲۳.</ref> به داستان بردوش گرفتن [[امام علی(ع)]] توسط [[پیامبر اسلام(ص)]] برای شکستن بت‌های بالای سقف [[کعبه]] اشاره دارد.<ref> مرعشی شوشتری، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۸، ص۱۶۲.</ref> منابع با صورت‌های مختلفی از این واقعه یاد کرده‌اند.<ref>برای نمونه: ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۷۳ ؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۶.</ref> در پاره‌ای از نقل‌ها آمده که هنگام رسیدن پیامبر اسلام(ص) و علی(ع) به کنار کعبه، ابتدا علی(ع) تلاش کرد تا پیامبر(ص) را بر دوش خود بگذارد؛ اما نتوانست و لذا علی(ع) بر دوش پیامبر(ص) قرار گرفت.<ref> نسائی، سنن نسائی، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۲ – ۱۴۳؛ ابی‌یعلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۵۱ - ۲۵۲.</ref> [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر بن عبدالله]] می‌گوید این مسئله به سبب سنگینی بار [[رسالت]] بوده است.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref> نقل‌های دیگر گفته‌اند که خود پیامبر اکرم(ص) در ابتدا به علی(ع) امر کرد که از دوش او بالا رود.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۶، ۱۴۱.</ref> همچنین در گزارشی، از پیشنهاد اولیه امام علی(ع) برای بالا رفتن پیامبر(ص) بر دوش او سخن به میان آمده که حضرت محمد(ص) به علی(ع) یادآور شد چنین کاری از عهده هیچ‌کسی برنمی‌آید.<ref> بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۷۹ - ۵۸۰.</ref>

از امام علی(ع) نقل شده که وقتی بر دوش حضرت محمد(ع) رفتم، گویی می‌توانستم به افق آسمان برسم<ref> ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۷۴؛ ابی‌یعلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۵۱؛ ابن ابی شیبه، المصنف لابن ابی شیبه، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۴۶.</ref> و در عبارتی دیگر، می‌توانستم با دست خود آسمان را بگیرم.<ref> بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۷۹ – ۵۸۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۵۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۴۱.</ref> سپس امیرالمؤمنین علی(ع) اقدام به پایین انداختن بت‌ها کرد که برخی به‌انداختن بت هبل<ref> حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۵۳ – ۴۵۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref> و یا دیگر بت‌های مهم<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۴۱.</ref> اشاره کرده‌اند. بعضی از بت‌ها نیز با میخ به سقف کعبه محکم شده بودند که با کوشش امام سرنگون شده<ref> ابن ابی شیبه، المصنف لابن ابی شیبه، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۴۶ – ۱۴۷؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۹۸.</ref> و همچون شیشه خرد گردیدند.<ref> ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۷۳ – ۷۴؛ طبری، تهذیب الآثار، مسند علی بن ابی‌طالب(ع)، بی‌تا، ص۲۳۷؛ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۲ – ۱۴۳.</ref>

درباره چگونگی فرود امام علی(ع) بعد از سرنگونی بت‌ها از کعبه، بعضی معتقدند امام خود را به پایین انداخت، اما آسیبی ندید.<ref> حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۹۸.</ref> در حالی که ارتفاع دیوار کعبه را چهل [[ذراع]] {{یادداشت| هر ذراع را از ۴۵ تا ۷۵ سانتی‌متر دانسته‌اند. عاملی بیاضی، الأوزان و المقادیر، ۱۳۸۱ق، ص۵۶.}} دانسته‌اند.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۴۱.</ref> [[ابن شهر آشوب]] نقل کرده است که امام فرمود گویی در هنگام فرود دو بال داشتم.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۶.</ref> در نقل دیگری، پیامبر(ص) به علی(ع) فرمود: [[جبرئیل]] تو را از بالای کعبه به پایین آورد.<ref> بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۸۰.</ref>

بعضی از [[مفسران]] ماجرای کسر اصنام را سبب نزول آیه ۸۱ [[سوره اسراء]] {{یادداشت| «وَ قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کاَنَ زَهُوقًا»}} دانسته‌اند<ref> حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۵۳ – ۴۵۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۸۶.</ref> و برخی معتقدند که آیه مورداشاره در این حادثه توسط پیامبر اسلام(ص) قرائت می‌شد.<ref> حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۹۸؛ ج ۳، ص۶.</ref> همچنین آیه ۵۷ [[سوره مریم]] را نیز اشاره به قرار گرفتن امام علی(ع) بر دوش حضرت محمد(ص) دانسته‌اند.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref>

بر دوش گرفتن [[امام علی(ع)]] از سوی [[پیامبر اسلام(ص)]] و بت‌شکنی او در کتب روایی [[شیعه]]<ref>برای نمونه: ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵–۱۴۲؛ مرعشی شوشتری، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۸، ص۱۶۲-۱۶۸.</ref> و در منابع [[اهل‌سنت]] همچون [[مصنف ابن ابی شیبه]]،<ref> ابن ابی شیبه، المصنف لابن ابی شیبه، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۴۶–۱۴۷.</ref> [[مسند احمد بن حنبل]]،<ref> ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۷۳–۷۴.</ref> [[مسند بزار]]،<ref> بزار، مسند بزار، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۱–۲۲.</ref> [[سنن الکبری]] از [[نسائی|احمد نسائی]]،<ref> نسائی، سنن نسائی، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۲ – ۱۴۳.</ref> [[مسند ابی یعلی]]،<ref> ابی‌یعلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۲.</ref> [[مسند علی بن ابی طالب(ع)]] از [[محمد بن جریر طبری]]<ref> طبری، تهذیب الآثار، مسند علی بن ابی‌طالب(ع)، بی‌تا، ص۲۳۶-۲۴۰.</ref> و [[المستدرک علی الصحیحین]] از [[حاکم نیشابوری]]<ref> حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۹۸، ج۳، ص۶.</ref> نیز گزارش شده است. این واقعه از راویان گوناگونی همچون [[عبدالله ابن عباس]]،<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۶، ۱۴۱.</ref> [[جابر بن عبدالله انصاری]]<ref> حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۵۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref> و به ویژه ابومریم<ref>برای نمونه: ابن ابی شیبه، المصنف لابن ابی شیبه، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۴۶–۱۴۷؛ ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۷۳–۷۴؛ بزار، مسند بزار، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۱–۲۲؛ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۲–۱۴۳؛ ابی‌یعلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۲.</ref> نقل شده است. هرچند بعضی از حدیث‌نگاران اهل‌سنت به برخی از نقل‌ها اشکالات سندی وارد ساخته‌اند.<ref> طبری، تهذیب الآثار، مسند علی بن ابی‌طالب(ع)، بی‌تا، ص۲۳۸.</ref> [[علامه امینی]] در [[الغدیر (کتاب)|الغدیر]]، فهرستی از علمای اهل‌سنت که این واقعه را گزارش کرده‌اند، نقل کرده است.<ref> امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۱۸–۲۴.</ref>

[[پرونده:شکستن بت‌ها در فتح مکه کتاب سیره النبی قرن یازدهم.jpg|alt=شکستن بت‌ها در کعبه بعد از فتح مکه در کتاب سیره النبی که در قرن یازدهم هجری به دستور سلطان مراد سوم حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شده است.|thumb|345x345px|شکستن بت‌ها در [[کعبه]] بعد از [[فتح مکه]] در کتاب سیره النبی که در قرن یازدهم هجری به دستور سلطان مراد سوم حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شده است.

]]

در پاره‌ای از منابع تنها گفته شده است که [[پیامبر اسلام(ص)]] و [[علی(ع)]] شبانه<ref> حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۹۸؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۴۱؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۸۴ - ۸۵.</ref> و مخفیانه<ref> ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۷۳ – ۷۴؛ بزار، مسند بزار، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۱ – ۲۲؛ ابی‌یعلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۵۱.</ref> به شکستن بت‌ها اقدام کردند. در آثار دیگر، این واقعه را در شب [[هجرت پیامبر(ص)|هجرت حضرت محمد(ص)]]<ref> حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۶.</ref> و یا در روز [[فتح مکه]] دانسته‌اند.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵، ۱۴۰؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۸۶.</ref> چنان‌که در خبری مربوط به فتح مکه، به جزئیات فزون‌تری از حوادث پیش از بت‌شکنی نیز اشاره شده است.<ref> بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۷۹ - ۵۸۰.</ref>

به دوش گرفتن [[امام علی(ع)]] توسط [[پیامبر اسلام(ص)]] از فضیلت‌های انحصاری امیرالمومنین علی(ع) دانسته شده است.<ref> نسائی، سنن نسائی، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۲؛ بستی، کتاب المراتب، ۱۴۲۱ق، ص۱۲۴.</ref> به‌گونه‌ای که حضرت محمد(ص) بعدازاین واقعه، [[حضرت ابراهیم(ع)]] را اولین بت‌شکن و امام علی(ع) را آخرین بت‌شکن دانسته است.<ref> ابن شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۹۷؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸،ص:۸۵.</ref> در برخی متون نیز از علی(ع) به عنوان «کاسر الاصنام» (شکننده بت‌ها) یاد شده است.<ref> ابن شاذان، الروضة، ۱۴۲۳ق، ص۳۱.</ref> و یا آن‌که امام علی(ع) از آن جهت «علی» به معنای بلندمرتبه<ref> راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۵۸۳.</ref> نام گرفته است که چون از دوش حضرت محمد(ص) بالا رفته و بت‌ها را در هم شکست.<ref> ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۱۵.</ref>

امام علی (ع) خود به این موضوع افتخار می‌کرد<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۶؛ ابن شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۸۵.</ref> و چنین می‌فرمود که من کسی بودم که بر [[مهر نبوت]] پا نهادم.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۶.</ref> همچنین در [[شورای شش نفره]] که برای تعیین خلیفه بعد از [[عمر بن خطاب]] برگزار گردید، امام به این ماجرا اشاره کرد و از حاضران اعتراف گرفت که فرد دیگری چنین فضیلتی نداشته که بر دوش پیامبر(ص) بالا رفته و بت‌ها را بشکند.<ref> طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۳۸؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۳۳۴، ۳۷۹؛ بحرانی، حلیة الأبرار، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۲۹.</ref> در کتاب‌های فضیلت نگاری نیز به‌تفصیل از این ماجرا یاد شده است.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵ – ۱۴۲؛ مرعشی شوشتری، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۸، ص۱۶۲ - ۱۶۸.</ref> همچنین گفته شده که عمر بن خطاب آرزو می‌کرد که به این افتخار نائل می‌گشت.<ref> ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۶.</ref>

شکتن بت‌ها به دست [[امام علی(ع)]] که بر اساس برخی نقل‌ها سبب شد که بعد از آن مشرکین به قرار دادن بت‌ها در [[خانه خدا]] اقدام نکنند،<ref> ابن شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۹۷؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸،ص:۸۵.</ref> در زمان‌های بعدی نیز مورد توجه بوده است، تا آنجا که امیر مدینه پیرامون این واقعه از [[امام صادق(ع)]] سؤال کرد که امام در جواب نسبتاً مفصلی به چگونگی این واقعه، علت عدم توانمندی [[امام علی(ع)]] در به دوش گرفتن [[پیامبر اسلام(ص)]] و همچنین حکمت‌ها و پیام‌های آن اشاره فرمود.<ref> صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۳۵۰ – ۳۵۲؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۷۶ – ۵۷۸؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۸۲ - ۸۴.</ref> در برخی منابع [[اهل‌سنت]]، این روایت را دلیلی بر لزوم نابود کردن وسایلی که سبب [[گناه|عصیان]] خداوند می‌شود، دانسته‌اند.<ref> طبری، تهذیب الآثار، مسند علی بن ابی‌طالب(ع)، بی‌تا، ص۲۳۸ - ۲۴۰.</ref> بعدها این واقعه در سروده‌های شاعران نیز انعکاس یافته است.<ref> بکری، الأنوار، ۱۴۱۱ق، ص۱۴۸؛ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۴۲۴.</ref>

* ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف لابن ابی شیبه، تحقیق اسامة بن ابراهیم بن محمد، قاهره، فاروق الحدیثة للطباعة و النشر، ۱۴۲۹ق.

* ابن حنبل، ابوعبدالله احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق شعیب الارنووط و عادل مرشد، بیروت، موسسة الرساله، ۱۴۱۶ق.

* طبری، محمد بن جریر، تهذیب الآثار و تفصیل الثابت عن رسول الله(ص) من الاخبار، مسند علی بن ابی طالب، تحقیق محمود محمد شاکر، قاهره، مطبعة المدنی، بی‌تا.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت،‌دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.