اجتهاد در مقابل نص: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اجتهاد در مقابل نَصّ''' اصطلاحی در [[فقه]] و [[کلام]] [[شیعه]]. این اصطلاح به معنای مقدم داشتن نظر شخصی، بر کلام صریح و روشن [[قرآن]] یا [[معصومین]] است.

نص به کلام معتبر و صریح و آشکاری گفته می‌شود که بیش از یک معنا نداشته باشد.<ref>. فرهنگ فارسی، ج۳، ص۲۳۹۹.</ref> مقصود عالمان فقه و کلام از «اجتهاد در مقابل نص»، مقدم داشتن نظر شخصی [[مجتهد]] در برابر فرمان [[خداوند]]، یا [[پیامبر]](ص) یا دیگر [[معصومان]] است.<ref>درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، صفحه ۲۷۶</ref>

فقیهان [[شیعه]]<ref>. جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۴۱؛ ینابیع الاحکام، ص۵۰۱؛ بحارالانوار، ج۳۰، ص۵۱۵ و النص و الاجتهاد، ص۱۹.</ref> و بیشتر فقیهان اهل سنت معتقدند که اجتهاد در برابر دلیل قطعی، صحیح نیست.<ref>. حاشیه البنائی، ج۲، ص۳۸۷.</ref> برخی [[صحابه]] و [[تابعان]] نیز در اجتهادهای خود تقدیم نص بر [[اجتهاد]] را مراعات کرده و هیچ گاه در برابر نص، اجتهاد نمی‌کرده‌اند.<ref>. اعلام الموقعین، ج۱، ص۲۹ و ۳۰. به نقل از درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، صفحه ۲۷۷</ref>

عده‌ای از فقیهان اهل سنت از اصل عدم جواز اجتهاد در برابر نص تخطی کرده و رأی اجتهادی خود رابر نص مقدم داشتند،<ref>تاریخ التشریع الاسلامی، ص۸۹ ۹۰.</ref> برخی مانند طوفی می‌گویند در سیاسات و معاملات اگر مصالح با نصوص معارض بود و جمع آن دو امکان نداشت، می‌توان مصالح را بر نصوص مقدم کرد.<ref>الاصول العامه، ص۳۸۴ ۳۸۵ و انوار الاصول، ج۳، ص۶۰۲. به نقل از: درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، صفحه ۲۷۸</ref>

به رغم آن كه برخی [[صحابه]] از اجتهاد در برابر نص خودداری می‌کردند، تاریخ برای برخی دیگر از صحابه موارد فراوانی از اجتهاد مقابل نص را ثبت کرده است که به صورت صریح در مقابل نص [[فتوا]] داده‌اند.<ref>. النص و الاجتهاد، ص۴۳.</ref> [[شرف الدین عاملی]] در کتاب معروف [[النص و الاجتهاد (کتاب)|النص و الاجتهاد]] برخی از این اجتهادات را نقل کرده است. به عقیده وی، [[خلیفه دوم]] اولین کسی است که اجتهاد برابر نص را در جریان معروف [[ازدواج موقت]] و [[متعه حج]] انجام داده است.<ref> موسوعة العقاد الاسلامیه، ج۵، ص۴۵ - ۴۶، ۹۲۷ - ۹۲۸. به نقل از: درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، صفحه ۲۸۵ </ref>