پرش به محتوا

رؤیت خدا: تفاوت میان نسخه‌ها

رؤیت خدا (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۲ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۵۶

۴۰ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۲ مهٔ ۲۰۲۲
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
دیداریویکی‌متن
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{اعتقادات شیعه}}
{{اعتقادات شیعه}}
'''رؤیت خدا''' مسئله‌ای کلامی است، درباره امکان دیدن [[خدا]] با چشم. متکلمان [[امامیه]] و [[معتزله]] معتقدند خدا نه در دنیا و نه در [[آخرت]]، با چشم ظاهری دیده نمی‌شود. از دیدگاه اینان، دیدن خدا با چشم ظاهری مستلزم جسمانیت خداست. در مقابل بیشتر [[مذاهب کلامی اهل سنت]] مانند [[اشاعره]]، [[اهل‌حدیث]]،  [[مجسمه|مُجَسّمه]] و [[کرامیه|کَرّامِیّه]] برآن‌اند که امکان دیدن خداوند هست.
'''رؤیت خدا''' مسئله‌ای کلامی است، درباره امکان دیدن [[خدا]] با چشم. متکلمان [[امامیه]] و [[معتزله]] معتقدند خدا نه در دنیا و نه در [[آخرت]]، با چشم ظاهری دیده نمی‌شود. از دیدگاه اینان، دیدن خدا با چشم ظاهری مستلزم جسمانیت خداست. در مقابل بیشتر [[مذاهب کلامی اهل‌سنت]] مانند [[اشاعره]]، [[اهل‌حدیث]]،  [[مجسمه|مُجَسّمه]] و [[کرامیه|کَرّامِیّه]] برآن‌اند که امکان دیدن خداوند هست.


سابقه مسئله رؤیت خدا به قرن دوم هجری باز می‌گردد. از دیدگاه برخی، این مسئله توسط [[یهودیت|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیان]] متظاهر به [[اسلام]] وارد مباحث اسلامی شد.
سابقه مسئله رؤیت خدا به قرن دوم قمری باز می‌گردد. از دیدگاه برخی، این مسئله توسط [[یهودیت|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیان]] متظاهر به [[اسلام]] وارد مباحث اسلامی شد.


رؤیت خدا افزون بر کلام، در [[قرآن]]، روایات و [[عرفان]] نیز مورد بحث بوده است و در این باره، کتب متعددی، ازجمله «رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنّة و العقل الصریح» اثر [[جعفر سبحانی]] به نگارش درآمده است.
رؤیت خدا افزون بر کلام، در [[قرآن]]، روایات و [[عرفان]] نیز مورد بحث بوده است و در این باره، کتب متعددی، ازجمله «رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنّة و العقل الصریح» اثر [[جعفر سبحانی]] به نگارش درآمده است.


==مفهوم و جایگاه==
==مفهوم و جایگاه==
رؤیت خدا مسئله‌ای کلامی است که از این بحث می‌کند که آیا می‌توان خدا را با چشم سر دید یا خیر.<ref>سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۶و۲۷؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۶.</ref> در منابع روایی شیعه و سنی، [[روایات]] فراوانی درباره امکان یا عدم امکان رؤیت خدا نقل شده است.<ref>برای روایات شیعه نگاه کنید به کلینی، کافی، اسلامیه، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۹۱، ص۱۲۴، خطبه ۱۸۵، ص۲۶۹ و خطبه ۱۸۶، ص۲۷۳؛ شرف الدین، رؤیة الله و فلسفة المیثاق و الولایة، ۱۴۲۳ق، ص۵۳-۸۱. برای روایات اهل سنت نگاه کنید به بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹؛ دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref>
رؤیت خدا مسئله‌ای کلامی است که از این بحث می‌کند که آیا می‌توان خدا را با چشم سر دید یا خیر.<ref> سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۶و۲۷؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۶.</ref> در منابع روایی شیعه و سنی، [[روایات]] فراوانی درباره امکان یا عدم امکان رؤیت خدا نقل شده است.<ref>برای روایات شیعه نگاه کنید به کلینی، الکافی، اسلامیه، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۹۱، ص۱۲۴، خطبه ۱۸۵، ص۲۶۹ و خطبه ۱۸۶، ص۲۷۳؛ شرف‌الدین، رؤیة الله و فلسفة المیثاق و الولایة، ۱۴۲۳ق، ص۵۳-۸۱. برای روایات اهل‌سنت نگاه کنید به بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹؛ دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref>


همچنین در [[آیه|آیاتی]] از قرآن، از رؤیت خدا سخن آمده است؛ مانند آیات ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]، آیه ۱۶ [[سوره یونس]]، و آیات ۱۱ تا ۱۳ [[سوره نجم]]. در برخی آیات نیز دیدن خدا نفی شده است؛ همچون آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]، آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]]، آیه ۵۵ [[سوره بقره]]، آیه ۱۵۳ [[سوره نساء]] و آیه ۲۱ [[سوره فرقان]].<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۷۹۹-۸۰۲.</ref>
همچنین در [[آیه|آیاتی]] از قرآن، از رؤیت خدا سخن آمده است؛ مانند آیات ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]، آیه ۱۶ [[سوره یونس]]، و آیات ۱۱ تا ۱۳ [[سوره نجم]]. در برخی آیات نیز دیدن خدا نفی شده است؛ همچون آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]، آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]]، آیه ۵۵ [[سوره بقره]]، آیه ۱۵۳ [[سوره نساء]] و آیه ۲۱ [[سوره فرقان]].<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۷۹۹-۸۰۲.</ref>
خط ۱۶: خط ۱۶:


==تاریخچه مسئله==
==تاریخچه مسئله==
در اسلام، سابقه مباحث کلامی درباره رؤیت خدا به قرن دوم هجری بازمی‌گردد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۴و۲۵؛ ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۸۰۴.</ref> در این قرن، دو فرقه کلامیِ [[جهمیه|فرقه جَهْمیّه]] و [[معتزله]] رؤیت خدا با چشم سر را انکار کردند. در اوایل قرن سوم، امکان دیدن خدا از عقاید اصلی [[احمد بن حنبل]]، از ائمه چهارگانه اهل سنت و پیروانش شد. دیگر فرقه‌های کلامی همچون [[ماتریدیه|ماتُریدیه]]، [[اشاعره]]، [[مجسمه|مُجَسّمه]]، [[مشبهه|مُشَبّهه]] و [[کرامیه|کَرّامِیّه]] نیز رؤیت خدا با چشم سر را پذیرفتند.<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت خدا»،‌ ص۸۰۴.</ref>
در اسلام، سابقه مباحث کلامی درباره رؤیت خدا به قرن دوم قمری بازمی‌گردد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۴و۲۵؛ ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۸۰۴.</ref> در این قرن، دو فرقه کلامیِ [[جهمیه|فرقه جَهْمیّه]] و [[معتزله]] رؤیت خدا با چشم سر را انکار کردند. در اوایل قرن سوم، امکان دیدن خدا از عقاید اصلی [[احمد بن حنبل]]، از ائمه چهارگانه اهل‌سنت و پیروانش شد. دیگر فرقه‌های کلامی همچون [[ماتریدیه|ماتُریدیه]]، [[اشاعره]]، [[مجسمه|مُجَسّمه]]، [[مشبهه|مُشَبّهه]] و [[کرامیه|کَرّامِیّه]] نیز رؤیت خدا با چشم سر را پذیرفتند.<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت خدا»،‌ ص۸۰۴.</ref>


برخی، از جمله جعفر سبحانی، متکلم شیعه قرن ۱۴، معتقدند اندیشه دیدن خدا توسط برخی از [[یهود|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیانی]] که تظاهر به [[اسلام]] می‌کردند مانند [[کعب الاحبار|کَعْبُ الاَحْبار]] به [[احادیث]] و مباحث اسلامی وارد.<ref>نگاه کنید به سبحانی، الهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳۸و۱۳۹؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۵-۲۴؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> از دیدگاه جعفر سبحانی، تمام احادیث مرتبط با رؤیت خدا توسط مسلمان‌نماهای یهودی و مسیحی وارد منابع روایی مسلمانان شده است.<ref>نگاه کنید به سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۶.</ref>
برخی، از جمله [[جعفر سبحانی]]، متکلم شیعه قرن ۱۴، معتقدند اندیشه دیدن خدا توسط برخی از [[یهود|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیانی]] که تظاهر به [[اسلام]] می‌کردند مانند [[کعب الاحبار|کَعْبُ الاَحْبار]] به [[احادیث]] و مباحث اسلامی وارد.<ref>نگاه کنید به سبحانی، الهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳۸و۱۳۹؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۵-۲۴؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> از دیدگاه جعفر سبحانی، تمام احادیث مرتبط با رؤیت خدا توسط مسلمان‌نماهای یهودی و مسیحی وارد منابع روایی مسلمانان شده است.<ref>نگاه کنید به سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۶.</ref>


===رؤیت خدا در ادیان دیگر===
===رؤیت خدا در ادیان دیگر===
خط ۲۶: خط ۲۶:
سه دیدگاه اصلی درباره مسئله رؤیت خدا مطرح شده است: [[مجسمه|مُجَسّمه]] و [[کَرّامِیّه|کَرّامیّه]] از فرقه‌های کلامی اهل‌سنت دیدن خدا در دنیا و آخرت را ممکن می‌دانند؛ زیرا خداوند را جسمانی و مکانمند توصیف می‌کنند.<ref>سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵؛‌ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۶۶و۲۶۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۵.</ref>
سه دیدگاه اصلی درباره مسئله رؤیت خدا مطرح شده است: [[مجسمه|مُجَسّمه]] و [[کَرّامِیّه|کَرّامیّه]] از فرقه‌های کلامی اهل‌سنت دیدن خدا در دنیا و آخرت را ممکن می‌دانند؛ زیرا خداوند را جسمانی و مکانمند توصیف می‌کنند.<ref>سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵؛‌ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۶۶و۲۶۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۵.</ref>


دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت، همچون [[اشاعره]]،<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۲۵و۵۱؛‌ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲.</ref> و [[اهل حدیث]]<ref>سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷.</ref> از دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت می‌گویند خدا تنها در آخرت با چشم سر دیده می‌شود؛ هرچند قائل به جسمانی بودن خدا نیستند.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref>
دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت، همچون [[اشاعره]]،<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۲۵و۵۱؛‌ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲.</ref> و [[اهل‌حدیث]]<ref>سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷.</ref> از دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت می‌گویند خدا تنها در [[آخرت]] با چشم سر دیده می‌شود؛ هرچند قائل به جسمانی بودن خدا نیستند.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref>


[[امامیه]]،<ref>علامه حلی، کشف المراد،‌ ۱۳۸۲ش، ص۴۶؛ سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۶و۲۵۷.</ref>، [[زیدیه]]<ref>سبحانی،‌ رؤیة‌الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۷۲.</ref> و [[معتزله]]<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۰؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵۷ و ۱۱۴.</ref> رؤیت خدا در دنیا و آخرت را محال می‌دانند و در این باره اتفاق‌نظر دارند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳۱و۱۷۲؛ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵؛ سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵.</ref>
[[امامیه]]،<ref>علامه حلی، کشف المراد،‌ ۱۳۸۲ش، ص۴۶؛ سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۶و۲۵۷.</ref>، [[زیدیه]]<ref>سبحانی،‌ رؤیة‌الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۷۲.</ref> و [[معتزله]]<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۰؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵۷ و ۱۱۴.</ref> رؤیت خدا در دنیا و آخرت را محال می‌دانند و در این باره اتفاق‌نظر دارند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳۱و۱۷۲؛ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵؛ سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵.</ref>
خط ۴۵: خط ۴۵:
برای جواز رؤیت خدا به آیات دیگری مانند آیه ۴۴ [[سوره احزاب]]، آیه ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]<ref>نگاه کنید به: اشعری، الإبانة عن اصول الدیانة، ۱۳۹۷ق، ص۳۵، ۴۵ و ۴۶؛ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۵.</ref> و آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]<ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۹۷.</ref> نیز استدلال شده است.
برای جواز رؤیت خدا به آیات دیگری مانند آیه ۴۴ [[سوره احزاب]]، آیه ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]<ref>نگاه کنید به: اشعری، الإبانة عن اصول الدیانة، ۱۳۹۷ق، ص۳۵، ۴۵ و ۴۶؛ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۵.</ref> و آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]<ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۹۷.</ref> نیز استدلال شده است.


برای اثبات دیدن خدا در آخرت به [[روایات]] منقول از [[پیامبر(ص)]] نیز استناد کرده‌اند؛<ref>نگاه کنید به: دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref> مانند این روایت نبوی:‌‌<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> «پروردگارتان را خواهید دید، چنان‌که ماه شب چهاردهم را مشاهده می‌کنید.»<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۴۹؛ ابن‌تیمیه،‌ منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۳۲، ج۳، ص۳۴۱.</ref>
برای اثبات دیدن خدا در آخرت به [[روایات]] منقول از [[پیامبر(ص)]] نیز استناد کرده‌اند؛<ref>نگاه کنید به: دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref> مانند این روایت نبوی:‌‌<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> «پروردگارتان را خواهید دید، چنان‌که ماه شب چهاردهم را مشاهده می‌کنید.»<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۴۹؛ ابن‌تیمیه،‌ منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۳۲، ج۳، ص۳۴۱.</ref>


==دلایل ناممکن بودن رؤیت خدا==
==دلایل ناممکن بودن رؤیت خدا==
خط ۵۸: خط ۵۸:
از ادله نقلی مخالفان، یکی همان آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]] است که موافقان هم به آن استناد می‌کردند و در آن، خداوند به موسی می‌گوید تو نمی‌توانی مرا ببینی: «لَنْ تَرانِی». از آنجا که واژه «لَنْ» به معنای نفی ابدی است، «لَنْ تَرانِی» دلالت بر نفی ابدی رؤیت خدا و عدم وقوع آن دارد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۶۴-۶۶.</ref>
از ادله نقلی مخالفان، یکی همان آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]] است که موافقان هم به آن استناد می‌کردند و در آن، خداوند به موسی می‌گوید تو نمی‌توانی مرا ببینی: «لَنْ تَرانِی». از آنجا که واژه «لَنْ» به معنای نفی ابدی است، «لَنْ تَرانِی» دلالت بر نفی ابدی رؤیت خدا و عدم وقوع آن دارد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۶۴-۶۶.</ref>


آیه دیگر این است: «لَّا تُدْرِ‌کهُ الْأَبْصَارُ‌ وَهُوَ یدْرِ‌ک الْأَبْصَارَ‌؛ چشمها او را درنمى‌یابند و اوست که دیدگان را درمى‌یابد».<ref>سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> از دیدگاه متکلمان امامی و معتزلی آیه دلالت دارد که خدا با چشم دیده نمی‌شود؛<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۸؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۵۵؛ قاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسة،‌ ۱۴۲۲ق، ص۱۵۶.</ref>
آیه دیگر این است: «لَّا تُدْرِ‌کهُ الْأَبْصَارُ‌ وَهُوَ یدْرِ‌ک الْأَبْصَارَ‌؛ چشم‌ها او را درنمى‌یابند و اوست که دیدگان را درمى‌یابد».<ref>سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> از دیدگاه متکلمان امامی و معتزلی آیه دلالت دارد که خدا با چشم دیده نمی‌شود؛<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۸؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۵۵؛ قاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسة،‌ ۱۴۲۲ق، ص۱۵۶.</ref>


[[روایات]] منقول از [[امامان شیعه]](ع) هم دلالت دارند که خداوند با چشم ظاهری دیده نمی‌شود.<ref>نگاه کنید به: کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲.</ref> در روایتی، شخصی از امام علی(ع) می‌پرسد آیا خدا را دیده است و او پاسخ می‌دهد خدایی را که نمی‌بینم عبادت نمی‌کنم؛ اما او را با حقیقت ایمان می‌توان مشاهده کرد، نه با چشمان سر.<ref>نهج البلاغة، چاپ دار الكتاب اللبناني، ج۱، ص۲۵۸، خطبه ۱۷۹</ref>
[[روایات]] منقول از [[امامان شیعه(ع)]] هم دلالت دارند که خداوند با چشم ظاهری دیده نمی‌شود.<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲.</ref> در روایتی، شخصی از امام علی(ع) می‌پرسد آیا خدا را دیده است و او پاسخ می‌دهد خدایی را که نمی‌بینم عبادت نمی‌کنم؛ اما او را با حقیقت ایمان می‌توان مشاهده کرد، نه با چشمان سر.<ref>نهج البلاغة، چاپ دار الكتاب اللبناني، ج۱، ص۲۵۸، خطبه ۱۷۹.</ref>


از نظر مخالفان امکان رؤیت خدا، روایت نبویِ مورداستناد موافقان، بر فرض صحت، بر علم به خدا دلالت دارد، نه دیدن با چشم ظاهری؛ زیرا اگر مراد دیدن با چشم ظاهری باشد، روایت مستلزم جهت داشتن خداست که محال است.<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۱و۱۹۲.</ref>
از نظر مخالفان امکان رؤیت خدا، روایت نبویِ مورداستناد موافقان، بر فرض صحت، بر علم به خدا دلالت دارد، نه دیدن با چشم ظاهری؛ زیرا اگر مراد دیدن با چشم ظاهری باشد، روایت مستلزم جهت داشتن خداست که محال است.<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۱و۱۹۲.</ref>
خط ۶۸: خط ۶۸:
از مسئله رؤیت خدا در بسیاری از کتب کلامی، تفسیری و برخی از کتب عرفانی و روایی بحث شده است. افزون بر این، کتاب‌های مستقلی هم درباره رؤیت خدا نگارش شده است که برخی به‌شرح زیر است:
از مسئله رؤیت خدا در بسیاری از کتب کلامی، تفسیری و برخی از کتب عرفانی و روایی بحث شده است. افزون بر این، کتاب‌های مستقلی هم درباره رؤیت خدا نگارش شده است که برخی به‌شرح زیر است:


*'''کلمةٌ حَولَ الرّؤیة'''،‌ نوشته [[سید عبدالحسین شرف‌الدین|عبدالحسین شرف الدین عاملی]]. این کتاب با نگاهی شیعی، به اثبات امتناع رؤیت می‌پردازد.<ref>امینی پور،‌ «نیم نگاهی به عنوان‌های موسوعة الإمام السید عبدالحسین شرف الدین»، ص۲۵ و ۲۶.</ref> این کتاب در جلد چهارم «موسوعة الإمام السید عبدالحسین شرف الدین»، گردآوردی مرکز العلوم و الثقافة الاسلامیة، انتشارات دارالمورخ العربی و نیز با عنوان «رؤیة الله و فلسفه المیثاق و الولایة» با تحقیق مهدی انصاری قمی از سوی انتشارات لوح محفوظ منتشر شده است.
*'''کلمةٌ حَولَ الرّؤیة'''،‌ نوشته [[سید عبدالحسین شرف‌الدین|عبدالحسین شرف‌الدین عاملی]]. این کتاب با نگاهی شیعی، به اثبات امتناع رؤیت می‌پردازد.<ref>امینی‌پور،‌ «نیم نگاهی به عنوان‌های موسوعة الإمام السید عبدالحسین شرف الدین»، ص۲۵ و ۲۶.</ref> این کتاب در جلد چهارم «موسوعة الإمام السید عبدالحسین شرف‌الدین»، گردآوردی مرکز العلوم و الثقافة الاسلامیة، انتشارات دارالمورخ العربی و نیز با عنوان «رؤیة الله و فلسفه المیثاق و الولایة» با تحقیق مهدی انصاری قمی از سوی انتشارات لوح محفوظ منتشر شده است.
*'''رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنّة و العقل الصریح'''، اثر [[جعفر سبحانی]]. آیت الله سبحانی در این کتاب، رؤیت خدا را نظریه‌ای وارداتی از یهود دانسته و درصدد ابطال این نظریه و دفاع از دیدگاه شیعه با براهین عقلی، قرآنی و روایی برآمده است.
*'''رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنّة و العقل الصریح'''، اثر [[جعفر سبحانی]]. آیت الله سبحانی در این کتاب، رؤیت خدا را نظریه‌ای وارداتی از یهود دانسته و درصدد ابطال این نظریه و دفاع از دیدگاه شیعه با براهین عقلی، قرآنی و روایی برآمده است.
[[پرونده:کتاب رؤیت الله جل و علا. دارقطنی.jpg|180px|بندانگشتی|کتاب «رؤیة الله جل و علا» اثر دارقطنی.]]
[[پرونده:کتاب رؤیت الله جل و علا. دارقطنی.jpg|180px|بندانگشتی|کتاب «رؤیة الله جل و علا» اثر دارقطنی.]]
*'''رؤیة الله جل و جلا'''، علی بن عمر دارقُطنی. دارقُطنی، از [[اهل حدیث]] و [[محدثان]] مشهور قرن چهارم. در این کتاب، برای اثبات جواز رؤیت خدا، [[آیات]] و [[روایات]] ناظر به رؤیت خدا گردآوری شده است.<ref> نگاه کنید به دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷؛ نفیسی، «دارقطنی، ابوالحسن علی بن عمر»، ص۷۵۵.</ref> این کتاب به همراه دو ضمیمه «رؤیة الله تبارک و تعالی» تألیف ابن‌نحاس و «ضوء الساری إلی معرفة رؤیة الباری» به قلم ابی‌شامه مقدسی توسط انتشارات دارالکتب العلمیه چاپ شده است. همچنین به ضمیمه «المصباح المنیر فی رؤیة الرب الخبیر» و «المحلق الضّافی إلی ما فی کتاب الرؤیة الوافی» به قلم اَبواُویس الکردی در انتشارات دار ابن‌تیمیه منتشر شده است.
*'''رؤیة الله جل و جلا'''، علی بن عمر دارقُطنی. دارقُطنی، از [[اهل حدیث]] و [[محدثان]] مشهور قرن چهارم. در این کتاب، برای اثبات جواز رؤیت خدا، [[آیات]] و [[روایات]] ناظر به رؤیت خدا گردآوری شده است.<ref> نگاه کنید به دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷؛ نفیسی، «دارقطنی، ابوالحسن علی بن عمر»، ص۷۵۵.</ref> این کتاب به همراه دو ضمیمه «رؤیة الله تبارک و تعالی» تألیف ابن‌نحاس و «ضوء الساری إلی معرفة رؤیة الباری» به قلم ابی‌شامه مقدسی توسط انتشارات دارالکتب العلمیه چاپ شده است. همچنین به ضمیمه «المصباح المنیر فی رؤیة الرب الخبیر» و «المحلق الضّافی إلی ما فی کتاب الرؤیة الوافی» به قلم اَبواُویس الکردی در انتشارات دار ابن‌تیمیه منتشر شده است.


از دیگر آثار درباره رؤیت خدا این موارد است: '''رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه'''،‌ عبدالکریم بهبهانی،‌ مجمع جهانی اهل بیت؛ '''رویت ماه در آسمان: بررسی تاریخی مسئله لقاءالله در کلام و تصوف'''، نصرالله پورجوادی، مرکز نشر دانشگاهی؛ '''رویت خداوند؟ در این جهان و جهان دیگر'''، سید عبدالمهدی توکل، زیرنظر [[ناصر مکارم شیرازی]]، امام علی بن ابی طالب.
از دیگر آثار درباره رؤیت خدا این موارد است: ''رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه''،‌ عبدالکریم بهبهانی،‌ مجمع جهانی اهل بیت؛ ''رویت ماه در آسمان: بررسی تاریخی مسئله لقاءالله در کلام و تصوف''، نصرالله پورجوادی، مرکز نشر دانشگاهی؛ ''رویت خداوند؟ در این جهان و جهان دیگر''، سید عبدالمهدی توکل، زیرنظر [[ناصر مکارم شیرازی]]، امام علی بن ابی‌طالب.


==پانویس==
==پانویس==
خط ۸۴: خط ۸۴:
*اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، الإبانة عن اصول الدّیانة، تحقیق د فوقیه حسین محمود، قاهره، دارالانصار، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
*اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، الإبانة عن اصول الدّیانة، تحقیق د فوقیه حسین محمود، قاهره، دارالانصار، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
*اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق نعیم زرزور، مکتبه العصریه، چاپ اول، ۱۴۲۶ق-۲۰۰۵م.
*اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق نعیم زرزور، مکتبه العصریه، چاپ اول، ۱۴۲۶ق-۲۰۰۵م.
*[http://ensani.ir/fa/article/187403/ امینی پور،‌ عبدالله، «نیم نگاهی به عنوان‌های موسوعة الإمام السید عبدالحسین شرف الدین»،‌ ] در مجله کتاب‌های اسلامی، ش۲۲ و ۲۳، پاییز و زمستان ۱۳۸۴.
*[http://ensani.ir/fa/article/187403/ امینی‌پور،‌ عبدالله، «نیم نگاهی به عنوان‌های موسوعة الإمام السید عبدالحسین شرف الدین»،‌ ] در مجله کتاب‌های اسلامی، ش۲۲ و ۲۳، پاییز و زمستان ۱۳۸۴.
*آمدی، سیف الدین، غایة المرام فی علم الکلام، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
*آمدی، سیف‌الدین، غایة المرام فی علم الکلام، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
*بخاری،‌ محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*بخاری،‌ محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*بهبهانی،‌ عبدالکریم، فی رحاب اهل البیت(ع): رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه،‌ قم، مجمع جهانی اهل بیت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
*بهبهانی،‌ عبدالکریم، فی رحاب اهل البیت(ع): رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه،‌ قم، مجمع جهانی اهل بیت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
خط ۹۴: خط ۹۴:
*سبحانی،‌ جعفر، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،‌ قم،‌ المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۴۱۲ق.
*سبحانی،‌ جعفر، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،‌ قم،‌ المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۴۱۲ق.
*سبحانی،‌ جعفر، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، بی‌جا، بی‌نا،‌ بی‌تا.
*سبحانی،‌ جعفر، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، بی‌جا، بی‌نا،‌ بی‌تا.
*شرف الدین، عبدالحسین، رؤیة الله و فلسفة المیثاق و الولایة، تحقیق مهدی انصاری قمی، قم، لوح محفوظ، ۱۴۲۳ق.
*شرف‌الدین، عبدالحسین، رؤیة الله و فلسفة المیثاق و الولایة، تحقیق مهدی انصاری قمی، قم، لوح محفوظ، ۱۴۲۳ق.
*شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم، شریف رضی، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
*شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم، شریف رضی، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
*شیخ صدوق، محمد بن علی ابن‌بابویه، التوحید، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
*شیخ صدوق، محمد بن علی ابن‌بابویه، التوحید، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
خط ۱۰۳: خط ۱۰۳:
*قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، تحقیق محمد عماره، بیروت، درالهلال، ۱۹۷۱م.
*قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، تحقیق محمد عماره، بیروت، درالهلال، ۱۹۷۱م.
*قاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسة،‌ بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*قاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسة،‌ بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
*محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم، دارالفکر، چاپ چهارم، ۱۳۷۸ش.
*محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم، دارالفکر، چاپ چهارم، ۱۳۷۸ش.
*[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9000&&searchText= نفیسی، شادی، «دارقطنی، ابوالحسن علی بن عمر»،] در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۶، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
*[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9000&&searchText= نفیسی، شادی، «دارقطنی، ابوالحسن علی بن عمر»،] در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۶، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
برگرفته از «https://fa.wikishia.net/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/633460»