confirmed، templateeditor
۱۲٬۴۶۵
ویرایش
علوم غریبه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
ویکی سازی
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (ویکی سازی) |
||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
در روند تمدن اسلامی، علوم غریبه دارای محدوده و اجزاء متغیر بوده است. علوم غریبه ابتدا شامل سِحر، پیشگویی با ستاره‌ها (احکام نجوم یا تَنجیم)، چشم زدن و شعبده بازی بوده،<ref>برای نمونه:فارابی، احصاءالعلوم، ۱۹۴۸م، ص۴۴؛ابن‌سینا، الشفاء، ۱۹۵۲م، ص۱۲-۱۴.</ref> و سپس پنج علم یونانی به آنان اضافه شد: کیمیا، لیمیا، هیمیا، سیمیا و ریمیا.<ref>بهایی، الکشکول، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۵۴.</ref> به این دانش‌ها، خَمسه مُحتَجِبه (پنج‌گانه پوشیده) گفته می‌شد.<ref>نراقی، الخزائن، ۱۳۸۰ق، ص۶۲.</ref> کیمیا که پایه علم شیمی امروزی است، درباره تبدیل عناصر به یکدیگر بخصوص نقره و طلا بکار برده می‌شد.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> سیمیا شامل تاثیر اراده و نیروهای قوی بر تخیلات و ذهن افراد است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> هیمیا درباره تسخیر اجرام آسمانی از طریق ارتباط و تاثیر بر نیروهای آسمانی، ارواح و جن است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> لیمیا علم طلسم‌ها و ترکیب نیروهای معنوی و زمینی برای انجام دادن کارهای شگفت‌انگیز است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> ریمیا نیز علم شعبده است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> | در روند تمدن اسلامی، علوم غریبه دارای محدوده و اجزاء متغیر بوده است. علوم غریبه ابتدا شامل سِحر، پیشگویی با ستاره‌ها (احکام نجوم یا تَنجیم)، چشم زدن و شعبده بازی بوده،<ref>برای نمونه:فارابی، احصاءالعلوم، ۱۹۴۸م، ص۴۴؛ابن‌سینا، الشفاء، ۱۹۵۲م، ص۱۲-۱۴.</ref> و سپس پنج علم یونانی به آنان اضافه شد: کیمیا، لیمیا، هیمیا، سیمیا و ریمیا.<ref>بهایی، الکشکول، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۵۴.</ref> به این دانش‌ها، خَمسه مُحتَجِبه (پنج‌گانه پوشیده) گفته می‌شد.<ref>نراقی، الخزائن، ۱۳۸۰ق، ص۶۲.</ref> کیمیا که پایه علم شیمی امروزی است، درباره تبدیل عناصر به یکدیگر بخصوص نقره و طلا بکار برده می‌شد.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> سیمیا شامل تاثیر اراده و نیروهای قوی بر تخیلات و ذهن افراد است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> هیمیا درباره تسخیر اجرام آسمانی از طریق ارتباط و تاثیر بر نیروهای آسمانی، ارواح و جن است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> لیمیا علم طلسم‌ها و ترکیب نیروهای معنوی و زمینی برای انجام دادن کارهای شگفت‌انگیز است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> ریمیا نیز علم شعبده است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> | ||
در برخی منابع | در برخی منابع [[شیعی]]، علوم دیگری نیز جزء علوم غریبه به حساب آمده است.<ref>سجادی، «علوم غریبه»، ۱۳۹۰ش، ص۴۰۷-۳۸۶.</ref> {{ستون-شروع|۲}} | ||
*[[جفر]]: پیشگویی حوادث (مخصوص ائمه)<ref>مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.</ref> | *[[جفر]]: پیشگویی حوادث (مخصوص ائمه)<ref>مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.</ref> | ||
*رَمل: پیش‌بینی رخ‌دادها با نقطه، خط و شکل، چوب و سنگ‌ریزه<ref>ذهنی تهرانی، کفایت الرمل، ۱۳۸۴ش، ص۳.</ref> | *رَمل: پیش‌بینی رخ‌دادها با نقطه، خط و شکل، چوب و سنگ‌ریزه<ref>ذهنی تهرانی، کفایت الرمل، ۱۳۸۴ش، ص۳.</ref> | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
*خواص الاشیاء: بررسی ویژگی‌های شگفت طبیعت جان‌دار و بی‌جان<ref>مومن، تحفةالمومنین، ص۸۱.</ref> | *خواص الاشیاء: بررسی ویژگی‌های شگفت طبیعت جان‌دار و بی‌جان<ref>مومن، تحفةالمومنین، ص۸۱.</ref> | ||
*اُسطُرلاب: بدست آوردن تقدیر و طالع با استفاده از ابزار مخصوص ستاره‌شناسی<ref>بیرونی، التفهیم لاوائل التنجیم، ص۲۸۵.</ref> | *اُسطُرلاب: بدست آوردن تقدیر و طالع با استفاده از ابزار مخصوص ستاره‌شناسی<ref>بیرونی، التفهیم لاوائل التنجیم، ص۲۸۵.</ref> | ||
*تعبیر خواب: خبر دادن از حوادث گذشته یا آینده با نشانه‌شناسی از خواب<ref>تفلیسی، کامل التعبیر، ۱۳۹۴ش، ص۸.</ref> | *[[تعبیر خواب]]: خبر دادن از حوادث گذشته یا آینده با نشانه‌شناسی از خواب<ref>تفلیسی، کامل التعبیر، ۱۳۹۴ش، ص۸.</ref> | ||
*هیپنوتیزم: کنترل انسان توسط خواب مصنوعی<ref>عمید، فرهنگ لغت، ص۱۱۲۷.</ref> | *هیپنوتیزم: کنترل انسان توسط خواب مصنوعی<ref>عمید، فرهنگ لغت، ص۱۱۲۷.</ref> | ||
*مانه‌تیزم: تاثیر بر اختیار و کنترل افراد از طریق نیروی درونی انسانی<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۰۳۰</ref> | *مانه‌تیزم: تاثیر بر اختیار و کنترل افراد از طریق نیروی درونی انسانی<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۰۳۰</ref> | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
در [[قرآن]] درباره [[سحر|سِحر]]، [[کهانت|کِهانت]] (خبر از آینده با تسخیر جن یا روح)،<ref>انصاری، مکاسب، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۳</ref> [[تطیر|طیره]](فالِ بد زدن)، [[چشم‌زخم|چشم‌زدن]] و چند شاخه دیگر علوم غریبه آیاتی وجود دارد.<ref>خوش‌زبان، «بررسی جایگاه علوم غریبه در آیات و سور قرآن با استناد بر روایات»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۲-۸۱.</ref> در داستان دعوت [[حضرت موسی]] از [[فرعون]]، او در مقابل موسی از ساحران استفاده کرد.<ref>آیات ۱۲۳-۱۰۸ سوره اعراف؛ آیات ۷۳-۵۷ سوره طه</ref> هم‌چنین دشمنان [[پیامبران]]، آنان را به سحر یا جن‌زدگی متهم می‌کردند.<ref>آیه۵۲ سوره ذاریات</ref> هم‌چنین بعضی [[مفسران]] معتقدند [[قارون]] برای ثروتمند شدن از کیمیا،<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۷۹.</ref> استفاده کرد. قدرت [[حضرت سلیمان]] بر تسخیر [[جن]]، [[شیاطین]]، باد و حیوانات؛ و نیز علم [[آصف بن برخیا]] باعث شد که شیاطین سحر را بین مردم بابِل ([[عراق عرب]]) رواج دهند.<ref>آیه۱۰۱ سوره بقره؛ آیات ۳۶،۳۷و۳۸ سوره ص؛ آیات ۸۱و۸۲ سوره انبیاء؛ آیات ۳۸و۳۹و۴۰ سوره نمل.</ref> آنان از تعالیم دو فرشته [[هاروت و ماروت]] برای مقابله با سحر نیز سوءاستفاده کردند.<ref>آیه۱۰۲ بقره</ref> | در [[قرآن]] درباره [[سحر|سِحر]]، [[کهانت|کِهانت]] (خبر از آینده با تسخیر جن یا روح)،<ref>انصاری، مکاسب، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۳</ref> [[تطیر|طیره]](فالِ بد زدن)، [[چشم‌زخم|چشم‌زدن]] و چند شاخه دیگر علوم غریبه آیاتی وجود دارد.<ref>خوش‌زبان، «بررسی جایگاه علوم غریبه در آیات و سور قرآن با استناد بر روایات»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۲-۸۱.</ref> در داستان دعوت [[حضرت موسی]] از [[فرعون]]، او در مقابل موسی از ساحران استفاده کرد.<ref>آیات ۱۲۳-۱۰۸ سوره اعراف؛ آیات ۷۳-۵۷ سوره طه</ref> هم‌چنین دشمنان [[پیامبران]]، آنان را به سحر یا جن‌زدگی متهم می‌کردند.<ref>آیه۵۲ سوره ذاریات</ref> هم‌چنین بعضی [[مفسران]] معتقدند [[قارون]] برای ثروتمند شدن از کیمیا،<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۷۹.</ref> استفاده کرد. قدرت [[حضرت سلیمان]] بر تسخیر [[جن]]، [[شیاطین]]، باد و حیوانات؛ و نیز علم [[آصف بن برخیا]] باعث شد که شیاطین سحر را بین مردم بابِل ([[عراق عرب]]) رواج دهند.<ref>آیه۱۰۱ سوره بقره؛ آیات ۳۶،۳۷و۳۸ سوره ص؛ آیات ۸۱و۸۲ سوره انبیاء؛ آیات ۳۸و۳۹و۴۰ سوره نمل.</ref> آنان از تعالیم دو فرشته [[هاروت و ماروت]] برای مقابله با سحر نیز سوءاستفاده کردند.<ref>آیه۱۰۲ بقره</ref> | ||
هم‌چنین آیاتی درباره قطع توانایی جنها برای خبرچینی از فرشتگان پس از ظهور پیامبر اسلام<ref>آیات۹و۱۰ سوره جن</ref> و نیز تلاش [[مشرکان]] برای آسیب زدن به پیامبر از طریق چشم زدن خبر داده است.<ref>آیات ۵۱و۵۲ سوره قلم</ref> | هم‌چنین آیاتی درباره قطع توانایی جنها برای خبرچینی از [[فرشتگان]] پس از ظهور پیامبر اسلام<ref>آیات۹و۱۰ سوره جن</ref> و نیز تلاش [[مشرکان]] برای آسیب زدن به پیامبر از طریق چشم زدن خبر داده است.<ref>آیات ۵۱و۵۲ سوره قلم</ref> | ||
در بین علوم غریبه، [[روایت|روایت‌های]] بسیاری نیز درباره نکوهش و حرمت سِحر بیان شده است.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۷، ص۱۴۸؛ طوسی، تهذیب، ۱۳۶۴ش، ج۱۰، ص۱۴۸.</ref> بیشتر فقها آموزش و یادگیری سحر را حرام،<ref>برای نمونه:نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۷۵؛ ابن ادریس، سرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۵۳۳و۵۳۴؛ حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ص۳۸۸</ref> و کیفر ساحر را قتل دانسته‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۸۶؛ ج۴۱، ص۴۴۳؛ خویی، مصباح الفقاهة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۲و۲۹۳.</ref> البته چند فقیه نیز معتقدند یادگیری سحر برای ابطال آن بخصوص کاربرد آن علیه سحر مدعی [[نبوت]] جایز است.<ref>برای نمونه:شهید ثانی، شرح لمعه، ۱۳۹۸ق، ج، ص۲۷۲و۲۷۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۷۸؛ انصاری، مکاسب، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۸.</ref> | در بین علوم غریبه، [[روایت|روایت‌های]] بسیاری نیز درباره نکوهش و حرمت سِحر بیان شده است.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۷، ص۱۴۸؛ طوسی، تهذیب، ۱۳۶۴ش، ج۱۰، ص۱۴۸.</ref> بیشتر فقها آموزش و یادگیری سحر را حرام،<ref>برای نمونه:نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۷۵؛ ابن ادریس، سرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۵۳۳و۵۳۴؛ حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ص۳۸۸</ref> و کیفر ساحر را قتل دانسته‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۸۶؛ ج۴۱، ص۴۴۳؛ خویی، مصباح الفقاهة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۲و۲۹۳.</ref> البته چند فقیه نیز معتقدند یادگیری سحر برای ابطال آن بخصوص کاربرد آن علیه سحر مدعی [[نبوت]] جایز است.<ref>برای نمونه:شهید ثانی، شرح لمعه، ۱۳۹۸ق، ج، ص۲۷۲و۲۷۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۷۸؛ انصاری، مکاسب، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۸.</ref> | ||
تعدادی از فقیهان فراگیری علوم غریبه را بشرط نداشتن فساد یا نداشتن ارتباط با سحر، بدون اشکال دانسته‌اند.<ref>برای نمونه:انصاری، مکاسب، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۸۱، ۹۲و ۱۰۸؛ گلپایگانی، ارشاد السائل، ص۹۷؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ج۱۶، ص۱۰۳.</ref> برخی نیز پیشگویی را با استفاده از علوم غریبه حرام دانسته‌اند. این عالمان حتی مراجعه به این علوم را برای مطالب معمولی مانند پیدا کردن فرد یا کالای گمشده جایز نمی‌دانند.<ref>برای نمونه:فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۲، ص۲۳؛ کاشف الغطاء، انوار الفقاهة، کتاب التجارة، ص۳۴۵.</ref> هم‌چنین شماری از فقها معتقدند اگر از راه علوم غریبه برای کسی آگاهی و یقین حاصل شد، فقط برای خود او [[حجت]] است؛ ولی قضاوت کردن<ref>خویی، فقه الشیعة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۶۹-۶۸.</ref> و شهادت دادن<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۵.</ref> بر اساس آن جایز نیست. در نظر [[آیت‌الله خویی]] از کسی که به احکام شرع از راهی جز منابع چهار گانه [[قرآن|کتاب]]، [[سنت|سنّت]]، [[عقل]] و [[اجماع]]، از قبیل علوم غریبه، علم پیدا کرده است، نمی‌توان [[تقلید]] کرد.<ref>خویی، التنقیح، باب الاجتهاد و التقلید، ۱۴۰۷ق، ص۲۴۰۵.</ref> | تعدادی از [[فقیهان]] فراگیری علوم غریبه را بشرط نداشتن فساد یا نداشتن ارتباط با سحر، بدون اشکال دانسته‌اند.<ref>برای نمونه:انصاری، مکاسب، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۸۱، ۹۲و ۱۰۸؛ گلپایگانی، ارشاد السائل، ص۹۷؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ج۱۶، ص۱۰۳.</ref> برخی نیز پیشگویی را با استفاده از علوم غریبه حرام دانسته‌اند. این عالمان حتی مراجعه به این علوم را برای مطالب معمولی مانند پیدا کردن فرد یا کالای گمشده جایز نمی‌دانند.<ref>برای نمونه:فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۲، ص۲۳؛ کاشف الغطاء، انوار الفقاهة، کتاب التجارة، ص۳۴۵.</ref> هم‌چنین شماری از فقها معتقدند اگر از راه علوم غریبه برای کسی آگاهی و یقین حاصل شد، فقط برای خود او [[حجت]] است؛ ولی قضاوت کردن<ref>خویی، فقه الشیعة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۶۹-۶۸.</ref> و شهادت دادن<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۵.</ref> بر اساس آن جایز نیست. در نظر [[آیت‌الله خویی]] از کسی که به احکام شرع از راهی جز منابع چهار گانه [[قرآن|کتاب]]، [[سنت|سنّت]]، [[عقل]] و [[اجماع]]، از قبیل علوم غریبه، علم پیدا کرده است، نمی‌توان [[تقلید]] کرد.<ref>خویی، التنقیح، باب الاجتهاد و التقلید، ۱۴۰۷ق، ص۲۴۰۵.</ref> | ||
==تاریخ== | ==تاریخ== | ||
[[پرونده:Image051.jpg|بندانگشتی|300px|ابزار رمل و آموزش آن در دوره صفویه (موزه ملی ایران)]] | [[پرونده:Image051.jpg|بندانگشتی|300px|ابزار رمل و آموزش آن در دوره [[صفویه]] (موزه ملی ایران)]] | ||
بیشتر تاریخ‌نویسان معتقدند علوم غریبه در تمدن اسلامی، برگرفته از بازمانده‌های باستانی بابِل، یونانی، زرتشتیان، مصر، اسکندریه و دوران [[جاهلیت]] اعراب است.<ref>نصر، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، ۱۳۵۹ش، ص۲۰۶.</ref> بلیناس (آپولونیوس)،<ref>یعقوبی، تاریخ، ۱۸۸۳م، ج۱، ص۱۶۵.</ref> هرمس و فیثاغورس از حکیمان مشهور این علوم بوده‌اند.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۳۰۴-۳۰۳.</ref> در اواخر قرن اول قمری، فرد مسیحی بنام اصطفن (استفان) با حمایت مالی خالد بن یزید بن معاویه(درگذشت ۸۵ق) کتاب‌های هرمسی را در کیمیاء و تنجیم از یونانی و قبطی به عربی ترجمه کرد.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۳۰۴-۳۰۳.</ref> در قرن دوم [[جابر بن حیان]]، با راهنمایی استفان و دانش‌های هرمس، علم کیمیا را رواج داد.<ref>ابن حیان، مختار رسایل جابربن حیان، ص۵۳۰.</ref> در نیمه دوم سده ۲ق با نهضت ترجمه، کتاب‌های بسیاری درباره علوم غریبه به عربی برگردانده شدند.<ref> ابن خلدون، العبر، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۹۷.</ref> علم حروف از شاخه‌های سیمیا در این قرن رواج یافت.<ref>ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۱۳</ref> | بیشتر تاریخ‌نویسان معتقدند علوم غریبه در تمدن اسلامی، برگرفته از بازمانده‌های باستانی بابِل، یونانی، زرتشتیان، مصر، اسکندریه و دوران [[جاهلیت]] اعراب است.<ref>نصر، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، ۱۳۵۹ش، ص۲۰۶.</ref> بلیناس (آپولونیوس)،<ref>یعقوبی، تاریخ، ۱۸۸۳م، ج۱، ص۱۶۵.</ref> هرمس و فیثاغورس از حکیمان مشهور این علوم بوده‌اند.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۳۰۴-۳۰۳.</ref> در اواخر قرن اول قمری، فرد مسیحی بنام اصطفن (استفان) با حمایت مالی خالد بن یزید بن معاویه(درگذشت ۸۵ق) کتاب‌های هرمسی را در کیمیاء و تنجیم از یونانی و قبطی به عربی ترجمه کرد.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۳۰۴-۳۰۳.</ref> در قرن دوم [[جابر بن حیان]]، با راهنمایی استفان و دانش‌های هرمس، علم کیمیا را رواج داد.<ref>ابن حیان، مختار رسایل جابربن حیان، ص۵۳۰.</ref> در نیمه دوم سده ۲ق با نهضت ترجمه، کتاب‌های بسیاری درباره علوم غریبه به عربی برگردانده شدند.<ref> ابن خلدون، العبر، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۹۷.</ref> علم حروف از شاخه‌های سیمیا در این قرن رواج یافت.<ref>ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۱۳</ref> | ||