عمان سامانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''میرزا نورالله''' مشهور به '''عُمّان سامانی''' و ملقب به '''تاجُ الشُعَرا''' (۱۲۵۸-۱۳۲۲ ق)، شاعر [[شیعه]] عصر [[قاجار]] که گنجینة الاسرار، مثنوی ۸۱۲ بیتی او درباره [[واقعه عاشورا]]، یکی از شاهکارهای عاشورایی است و نگاهی تاویلی و عرفانی به حرکت [[امام حسین(ع)]] دارد. علاوه بر گنجینة الاسرار، بیشتر اشعار او حماسی و مذهبی است و در مدح و ثنای [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] و [[امامان شیعه|امامان معصوم]] سروده شده است.

عمان سامانی، در شوال ۱۳۲۲ ق (آذر ۱۲۸۳ ش) درگذشت و در مسجد جامع سامان دفن شد. جنازه او بعدها بر اساس وصیتش به [[نجف]] منتقل و دفن شد<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۱ ص ۴۶۷.</ref>.

او مدتی در خانقاه صوفیان نعمت‌اللهی تحت تعلیم صفیعلی شاه بود. مشربی عارفانه داشت و از مریدان میرمحمدهادی پاقلعه‌ای از اقطاب سلسله نعمت‌اللهی بود. اما پس از درگذشت حاج زین‌العابدین شیرازی و بروز اختلاف بر سر ریاست فرقه نعمت‌اللهی، در جوانی از صوفیان نعمت‌اللهی جدا شد<ref>احمد امیری خراسانی، فاطمه هدایتی، ص ۳.</ref> و سپس نزد حاج آقا رضا نائینی رفت و سال‌ها تحت تعلیم معنوی او بود.<ref>احمد امیری خراسانی، فاطمه هدایتی، ص ۳.</ref>

مثنوی گنجینة الاسرار که به گفته بسیاری، از شاهکارهای ادب فارسی و از برجسته‌ترین اشعار عاشورایی در زبان فارسی است، در سال ۱۳۰۵ ق سروده شده است. این اثر شامل مقدمه و ۸۱۲ بیت است و در ابتدای آن حدیث مشهور کنز<ref>«كنت كنزاً مخفياً فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لكي أعرف؛ من گنج پنهان بودم. دوست داشتم كه آشكار شوم. پس خلق را آفريدم تا شناخته شوم.» بحارالانوار، ج ۸۴، ص ۲۰.</ref> آورده شده است. پس از آن با تاویلی عارفانه، سخن از تجلی نخست و دوم خداوند و آیه امانت<ref>«اِنّا عَرَضنا الاَمانَةَ علی السَّمواتِ و الارْضِ و الجبالِ فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَها وَ اَشْفَقْنَ مِنها وَ حَمَلَها الاِنسانُ اِنَّهُ کانَ ظلُوما جَهولاً؛ بی‌گمان، ما امانت (تکلیف) را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، اما آنها از برداشتن آن سر باززدند و از آن ترسیدند و انسانْ آن را به دوش کشید، راستی که او بسیار بیداد پیشه و نادان است.» قرآن کریم، احزاب، ۷۲.</ref> به میان آمده است.<ref>عبدالرضا نادری‌فر، ص ۴۲.</ref>

از نگاه عمان سامانی در این مثنوی، امام حسین (ع)، انگیزه خداوند از آفرینش است، توبه آدم (ع) با شفاعت او پذیرفته شده، نوح با او از توفان گذشت و آتش به واسطه حسین (ع) بر ابراهیم (ع) سرد شد. عمان در گنجینة الاسرار، امام حسین (ع) را آن راز سر به مهری می‌داند که خداوند در روز آفرینش آدم، برای ملائک نگشود و با تعبیر «إنی اعلم ما لاتعلمون» از آن یاد کرد.<ref>عبدالرضا نادری‌فر، ص ۴۲.</ref>

مثنوی گنجینة الاسرار در بحر رمل مسدس محذوف ساخته شده و به روش زبدة الاسرار میرزا حسن صفیعلی شاه سروده شده است.<ref>احمد رحیم‌خانی، ص ۷.</ref>

ابیات وداع زینب کبری (س) با امام حسین (ع) در گنجینة الاسرار، یکی از مشهورترین و زیباترین بندهای این مثنوی خوانده شده است:

دیوان اشعار عمان سامانی، حاوی غزلیات و قصاید او چاپ نشده است، اما بنابر شواهدی ۱۰ تا ۱۲ هزار بیت دارد.<ref>حسین آهی، ص ۴۷.</ref>

منظومه معراج‌نامه، درباره توحید، و همچنین در منقبت پیامبر اسلام (ص) و امام علی (ع) است.<ref>احمد رحیم‌خانی، ص ۷.</ref>

* رازها و روضه‌ها/ درباره عمان سامانی و منظورمه گنجینه الاسرار، سید مسعود رضوی، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، آذر۱۳۹۰، شماره ۶۸.