کتاب علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''کِتابُ عَلیّ''' یا '''الجامِعَه''' عنوان کتاب حدیثی است که به املای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و به قلم [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نوشته شده است. این کتاب از [[ودایع امامت]] است که بر [[امامت|امام‌‌بودن]] صاحب آن دلالت دارد. بر اساس [[حدیث|احادیث]]، در الجامعه تمامی [[احکام شرعی]]، حتی جزئی‌ترین آنها، بیان شده است. [[اخلاق]]، [[کلام اسلامی|عقاید]]، [[قصص انبیا]] و [[روایات باطنی]] از دیگر مباحث این کتاب دانسته شده است. بر اساس روایات، حجم این کتاب به طول ۷۰ ذِراع (۳۵ متر) و به قطر ران شتر است. | ||
این کتاب را دوستان و دشمنان اهل بیت دیده‌اند که از جمله این اشخاص می‌توان به [[محمد بن مسلم]]، [[زرارة بن اعین|زُراره بن اَعْین]] و [[منصور عباسی]] اشاره کرد. از نظر برخی از سنّی‌مذهبان کتاب علی(ع) و [[جفر]] یک کتاب و متن آن به صورت رمزی نوشته شده است. مهدی مهریزی «کتاب علی» را در موضوع الجامعه نوشته است. | |||
کتاب | |||
== | ==معرفی و جایگاه== | ||
بر اساس احادیث شیعه، کتاب الجامعه به دست [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و به املای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نوشته شده است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۲-۱۴۶؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> در روایات عنوان‌های دیگری مانند «صحیفه»<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳-۱۵۵.</ref> و «کتاب علی»<ref>اهوازی، الزهد، ۱۴۰۲ق، ص۳۹؛ اشعری، النوادر، ۱۴۰۸ق، ص۷۹؛ برقی، محاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۰۷ و ۲۷۳.</ref> به کار رفته که برخی پژوهشگران معتقدند این عنوان‌ها، همگی مربوط به یک کتاب‌اند؛ چراکه در این روایت‌ها ویژگی‌های یکسانی برای این عناوین ذکر شده است.<ref>بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۶.</ref> در مقابل [[آقا بزرگ تهرانی]]، مؤلف [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|کتاب الذریعه]] معتقد است کتاب علی با الجامعه تفاوت دارد.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۶.</ref> | |||
مطابق برخی از روایات، الجامعه از جمله [[ودایع امامت]] است که بر [[امامت|امام‌‌بودن]] دارنده آن دلالت دارد.<ref>شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۰۲-۱۰۳؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۱۸-۴۱۹.</ref> آقا بزرگ تهرانی بر این باور است که کتاب علی(ع) همچون دیگر ودایع امامت، نزد [[امامان شیعه]] دست به دست می‌گشته و اکنون نزد [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی(عج)]] است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۰۵.</ref> | |||
==محتوا و ویژگی‌ها== | |||
بر اساس روایات متعدد، تمامی احکام مربوط به [[حلال|حلال‌ها]] و [[حرام|حرام‌ها]]، حتی امور جزئی مانند دیه خراش، در کتاب جامعه ذکر شده است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۲-۱۴۶؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> برخی از محققان احتمال داده‌اند که این کتاب به دلیل فراگیری‌اش نسبت به تمام احکام، «الجامعه» نامیده شده است.<ref>بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.</ref> [[سید حسین مدرسی طباطبایی]]، نویسنده کتاب میراث مکتوب شیعه، با استناد به روایت‌های متعدد، محتوای کتاب علی را شامل مباحث ذیل دانسته است: [[فروع دین|احکام فروع دین]] (شامل [[نماز]]، [[حج]]، [[جهاد]]، [[ازدواج|نکاح]] و [[طلاق]]، [[قضاوت|قضا]] و [[بینه شرعی|شهادات]]، [[حد شرعی|حدود]] و [[دیه انسان|دیات]]) [[اخلاق]]، [[کلام اسلامی|عقاید]] و فضایل، [[قصص انبیا]] و [[روایات باطنی]].<ref>مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۲-۳۶.</ref> به گفته سید محمدکاظم طباطبایی در کتاب تاریخ حدیث شیعه، در کتاب [[وسائل الشیعة (کتاب)|وسایل الشیعه]] هشتاد روایت، از کتاب علی(ع) نقل شده است.<ref>طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۶۹.</ref> | |||
در روایت‌هایی اندازه کتاب علی(ع) به طول هفتاد ذِراع (تقریباً ۳۵ متر)<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص ۴۱۹.</ref> و به ضخامت ران شتر دانسته شده<ref>شیخ طوسی، التهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۲۷۱.</ref> که از گستردگی و حجم زیاد آن حکایت دارد.<ref>بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.</ref> اما در بعضی از روایت‌ها آمده است که این کتاب کوچک بوده و در غلاف شمشیر جای می‌گرفته است.<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۷-۱۸؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۸، ص۵۶.</ref> برخی از محققان با استناد به روایت‌های دیگر، این کتاب کوچک را، نه همه کتاب بلکه بخشی از کتاب دانسته‌اند؛<ref>بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.</ref> چنان‌که سید محمدکاظم طباطبایی مؤلف کتاب تاریخ حدیث شیعه، معتقد است این کتاب کوچک، کتاب دیگری غیر از کتاب علی(ع) بوده است.<ref>طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ج۱، ص۶۵-۶۶.</ref> | |||
==گزارش‌کنندگان== | |||
بر اساس تحقیق مجید معارف، پژوهش‌گر علوم اسلامی، بیش از چهل نفر اصل کتاب جامعه را روایت کرده‌اند.<ref>معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۷۴ش، ص۴۳-۴۵.</ref> اگر چه مطابق روایتی از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] نگاه کردن به [[جفر]] از امتیازات پیامبر(ص) و جانشینان او دانسته شده است، اما مطابق بعضی از روایت‌ها برخی اصحاب ائمه مانند [[محمد بن مسلم ثقفی کوفی|محمد بن مسلم]]<ref>شیخ طوسی، التهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۲۷۱.</ref>، [[زرارة بن اعین|زُراره بن اَعْین]]<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۹۴.</ref>، [[ابوبصیر مرادی]]<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۳.</ref>، [[عبدالملک بن اعین|عبدالملک بن اَعین]]<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳.</ref> و مُعَتَّب<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۵.</ref> و برخی از دشمنان آنها مانند [[منصور عباسی]] کتاب جامعه را دیده‌اند.<ref>الجندی، الامام جعفر الصادق، ۱۳۹۷ق، ص۲۰۰.</ref> | |||
==دیدگاه اهل سنّت== | |||
به گفته برخی محققان، بر خلاف گزارش‌های شیعی که میان کتاب جفر و جامعه و محتوای آن دو تفکیک کرده‌اند، در گزارش‌های [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] چنین تفکیکی وجود ندارد و در مواردی از گزارش‌های اهل‌سنت، که این دو کتاب به طور جداگانه ذکر شده‌‌اند، محتوای آن دو، یک چیز معرفی شده است.<ref>بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.</ref> سید میر شریف جرجانی، از عالمان حَنَفی‌مذهب قرن هشتم، معتقد است کتاب جامعه به صورت رمزی به روش علم حروف نوشته شده است.<ref>جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۲۲.</ref> حاجی خلیفه، جفر را همان علم به لوح قضا و جامعه را همان علم به لوح قَدَر معرفی کرده است.<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۹۴۱م، ج ۱، ستون ۵۹۱.</ref> | |||
==تک‌نگاری‌ها== | |||
مهدی مهریزی کتابی را با عنوان «کتاب علی» در موضوع کتاب علی(ع) نوشته است؛ انتشارات صحیفه خرد این کتاب را در سال ۱۳۹۰ش در ۲۲۰ صفحه منتشر کرده است.<ref>مهریزی، کتاب علی، ۱۳۹۰ش.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[مصحف امام علی(ع)]] | * [[مصحف امام علی(ع)]] | ||
* [[مصحف فاطمه(س)]] | * [[مصحف فاطمه(س)]] | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ | {{منابع}} | ||
* | * آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق | ||
* | * اشعری، احمد بن محمد بن عیسی، النوادر، قم، مدرسه امام مهدی(عج) ۱۴۰۸ق. | ||
* | * الجندی، عبدالحلیم، الامام جعفر الصادق، قاهره، المجلس الأعلی للشئون الاسلامیة، ۱۳۹۷ق. | ||
* اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، قم، المطبعة العلمیة، ۱۴۰۲ق. | |||
* برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب العلمیه، ۱۳۷۱ق. | |||
* بهاردوست، علیرضا، [https://rch.ac.ir/article/Details/9780 «جفر و جامعه»]، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۵ش. | |||
* جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف، قم، الشریف الرضی، ۱۳۲۵ق. | |||
* حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بغداد، مکتبة المثنی، ۱۹۴۱م. | |||
* شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق. | |||
* شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق. | |||
* شیخ طوسی، محمد بن حسن، التهذیب، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق. | |||
* صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. | |||
* طباطبایی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، ۱۳۸۸ش. | |||
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق. | |||
* مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۶ش. | |||
* معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، ۱۳۷۴ش. | |||
* مهریزی، مهدی، کتاب علی، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۰ش. | |||
* نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق. | |||
{{پایان}} | |||
==پیوند به بیرون== | |||
* [http://farhangziarat.hzrc.ac.ir/article_101671.html «آشنایی با کتاب علی(ع)»] | |||
* [https://ensani.ir/fa/article/44920 «بازجست کتاب علی»] | |||
{{کتاب‌شناسی امام علی (ع)}} | {{کتاب‌شناسی امام علی (ع)}} | ||
{{امامت}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی امام علی]] | [[رده:کتاب‌شناسی امام علی]] | ||
[[رده:ودایع امامت]] | |||
[[رده:کتاب‌های حدیثی شیعه قرن ۱ (قمری)]] | [[رده:کتاب‌های حدیثی شیعه قرن ۱ (قمری)]] | ||
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]] | [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]] | ||
نسخهٔ ۲۶ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۴:۲۴
کِتابُ عَلیّ یا الجامِعَه عنوان کتاب حدیثی است که به املای پیامبر(ص) و به قلم امام علی(ع) نوشته شده است. این کتاب از ودایع امامت است که بر امام‌‌بودن صاحب آن دلالت دارد. بر اساس احادیث، در الجامعه تمامی احکام شرعی، حتی جزئی‌ترین آنها، بیان شده است. اخلاق، عقاید، قصص انبیا و روایات باطنی از دیگر مباحث این کتاب دانسته شده است. بر اساس روایات، حجم این کتاب به طول ۷۰ ذِراع (۳۵ متر) و به قطر ران شتر است.
این کتاب را دوستان و دشمنان اهل بیت دیده‌اند که از جمله این اشخاص می‌توان به محمد بن مسلم، زُراره بن اَعْین و منصور عباسی اشاره کرد. از نظر برخی از سنّی‌مذهبان کتاب علی(ع) و جفر یک کتاب و متن آن به صورت رمزی نوشته شده است. مهدی مهریزی «کتاب علی» را در موضوع الجامعه نوشته است.
معرفی و جایگاه
بر اساس احادیث شیعه، کتاب الجامعه به دست امام علی(ع) و به املای پیامبر(ص) نوشته شده است.[۱] در روایات عنوان‌های دیگری مانند «صحیفه»[۲] و «کتاب علی»[۳] به کار رفته که برخی پژوهشگران معتقدند این عنوان‌ها، همگی مربوط به یک کتاب‌اند؛ چراکه در این روایت‌ها ویژگی‌های یکسانی برای این عناوین ذکر شده است.[۴] در مقابل آقا بزرگ تهرانی، مؤلف کتاب الذریعه معتقد است کتاب علی با الجامعه تفاوت دارد.[۵]
مطابق برخی از روایات، الجامعه از جمله ودایع امامت است که بر امام‌‌بودن دارنده آن دلالت دارد.[۶] آقا بزرگ تهرانی بر این باور است که کتاب علی(ع) همچون دیگر ودایع امامت، نزد امامان شیعه دست به دست می‌گشته و اکنون نزد امام مهدی(عج) است.[۷]
محتوا و ویژگی‌ها
بر اساس روایات متعدد، تمامی احکام مربوط به حلال‌ها و حرام‌ها، حتی امور جزئی مانند دیه خراش، در کتاب جامعه ذکر شده است.[۸] برخی از محققان احتمال داده‌اند که این کتاب به دلیل فراگیری‌اش نسبت به تمام احکام، «الجامعه» نامیده شده است.[۹] سید حسین مدرسی طباطبایی، نویسنده کتاب میراث مکتوب شیعه، با استناد به روایت‌های متعدد، محتوای کتاب علی را شامل مباحث ذیل دانسته است: احکام فروع دین (شامل نماز، حج، جهاد، نکاح و طلاق، قضا و شهادات، حدود و دیات) اخلاق، عقاید و فضایل، قصص انبیا و روایات باطنی.[۱۰] به گفته سید محمدکاظم طباطبایی در کتاب تاریخ حدیث شیعه، در کتاب وسایل الشیعه هشتاد روایت، از کتاب علی(ع) نقل شده است.[۱۱]
در روایت‌هایی اندازه کتاب علی(ع) به طول هفتاد ذِراع (تقریباً ۳۵ متر)[۱۲] و به ضخامت ران شتر دانسته شده[۱۳] که از گستردگی و حجم زیاد آن حکایت دارد.[۱۴] اما در بعضی از روایت‌ها آمده است که این کتاب کوچک بوده و در غلاف شمشیر جای می‌گرفته است.[۱۵] برخی از محققان با استناد به روایت‌های دیگر، این کتاب کوچک را، نه همه کتاب بلکه بخشی از کتاب دانسته‌اند؛[۱۶] چنان‌که سید محمدکاظم طباطبایی مؤلف کتاب تاریخ حدیث شیعه، معتقد است این کتاب کوچک، کتاب دیگری غیر از کتاب علی(ع) بوده است.[۱۷]
گزارش‌کنندگان
بر اساس تحقیق مجید معارف، پژوهش‌گر علوم اسلامی، بیش از چهل نفر اصل کتاب جامعه را روایت کرده‌اند.[۱۸] اگر چه مطابق روایتی از امام کاظم(ع) نگاه کردن به جفر از امتیازات پیامبر(ص) و جانشینان او دانسته شده است، اما مطابق بعضی از روایت‌ها برخی اصحاب ائمه مانند محمد بن مسلم[۱۹]، زُراره بن اَعْین[۲۰]، ابوبصیر مرادی[۲۱]، عبدالملک بن اَعین[۲۲] و مُعَتَّب[۲۳] و برخی از دشمنان آنها مانند منصور عباسی کتاب جامعه را دیده‌اند.[۲۴]
دیدگاه اهل سنّت
به گفته برخی محققان، بر خلاف گزارش‌های شیعی که میان کتاب جفر و جامعه و محتوای آن دو تفکیک کرده‌اند، در گزارش‌های اهل‌سنت چنین تفکیکی وجود ندارد و در مواردی از گزارش‌های اهل‌سنت، که این دو کتاب به طور جداگانه ذکر شده‌‌اند، محتوای آن دو، یک چیز معرفی شده است.[۲۵] سید میر شریف جرجانی، از عالمان حَنَفی‌مذهب قرن هشتم، معتقد است کتاب جامعه به صورت رمزی به روش علم حروف نوشته شده است.[۲۶] حاجی خلیفه، جفر را همان علم به لوح قضا و جامعه را همان علم به لوح قَدَر معرفی کرده است.[۲۷]
تک‌نگاری‌ها
مهدی مهریزی کتابی را با عنوان «کتاب علی» در موضوع کتاب علی(ع) نوشته است؛ انتشارات صحیفه خرد این کتاب را در سال ۱۳۹۰ش در ۲۲۰ صفحه منتشر کرده است.[۲۸]
جستارهای وابسته
پانویس
الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق
- اشعری، احمد بن محمد بن عیسی، النوادر، قم، مدرسه امام مهدی(عج) ۱۴۰۸ق.
- الجندی، عبدالحلیم، الامام جعفر الصادق، قاهره، المجلس الأعلی للشئون الاسلامیة، ۱۳۹۷ق.
- اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، قم، المطبعة العلمیة، ۱۴۰۲ق.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب العلمیه، ۱۳۷۱ق.
- بهاردوست، علیرضا، «جفر و جامعه»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف، قم، الشریف الرضی، ۱۳۲۵ق.
- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بغداد، مکتبة المثنی، ۱۹۴۱م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التهذیب، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، ۱۳۸۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۶ش.
- معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، ۱۳۷۴ش.
- مهریزی، مهدی، کتاب علی، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۰ش.
- نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق.
پیوند به بیرون
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۲-۱۴۶؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳-۱۵۵.
- ↑ اهوازی، الزهد، ۱۴۰۲ق، ص۳۹؛ اشعری، النوادر، ۱۴۰۸ق، ص۷۹؛ برقی، محاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۰۷ و ۲۷۳.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۶.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۶.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۰۲-۱۰۳؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۱۸-۴۱۹.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۲-۱۴۶؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۲-۳۶.
- ↑ طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۶۹.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص ۴۱۹.
- ↑ شیخ طوسی، التهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۲۷۱.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۷-۱۸؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۸، ص۵۶.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ج۱، ص۶۵-۶۶.
- ↑ معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۷۴ش، ص۴۳-۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، التهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۲۷۱.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۹۴.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۳.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۵.
- ↑ الجندی، الامام جعفر الصادق، ۱۳۹۷ق، ص۲۰۰.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۲۲.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۹۴۱م، ج ۱، ستون ۵۹۱.
- ↑ مهریزی، کتاب علی، ۱۳۹۰ش.