قرمطیان: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش ۲|ماه=مهر|روز=30|سال=1394|چند = 2}}

بیشتر گزارش‌های تاریخی، ریشه پیدایش قرامطه را به فعالیت‌های یکی از داعیان و پیروان اسماعیلیه به نام حمدان بن اشعث مشهور به قرمط نسبت می‌دهند. درباره ریشه و معنای واژه قرمط آگاهی دقیقی در دست نیست. بر اساس برخی منابع این واژه ریشه‌ای نبطی دارد و از لقب حمدان که خود مردی نبطی بوده و با لقب قرمطویه شناخته می‌شد اخذ شده است. بر اساس گزارشی، اصل این واژه نبطی، کرمیتیه به معنای سرخ رو بوده است و بر اساس گزارش دیگر این لقب به دلیل کوتاهی قد و کوتاهی قدم‌های قرمط به او داده شده است. برخی از پژوهشگران ریشه این واژه را یونانی و ماخوذ از کلمه کرمتا دانسته اند که نوعی نوشتار و خط بوده است.<ref>برای اطلاعات بیشتر درباره نام قرامطه نک: زکار، الجامع فی اخبار القرامطه، ج1، ص 117-120؛ لنگرودی، جنبش قرمطیان بحرین، ص 16-18</ref>

حمدان فعالیت تبلیغی خود را در کوفه و در سال ۲۶۱ هجری آغاز کرد، هر چند بر اساس برخی شواهد تاریخی نام قرامطه پیشتر شناخته شده بود.<ref>مادلونگ، قرمطی، در نهضت قرامطه، ص 38</ref> بیشتر منابع تاریخی بر این اتفاق نظر دارند که حمدان قرمط فردی زاهد و عابد بود و به دلیل همین اخلاق زاهدانه توانست پیروان زیادی را گرد آورد.

===ويژگی اجتماعی===

پیروان حمدان را بیشتر گروه کشاورزان و پیشه‌وران عراق تشکیل می‌دادند که از نظر اقتصادی و اجتماعی شرایط بدی داشتند. از این رو برخی از پژوهشگران، نارضایتی طبقات محروم و فقیر جامعه از عدم تساوی طبقاتی و اقتصادی را، از عوامل اساسی توفیق قرمطی در جذب این گروه دانسته و به شباهت این جنبش را با شورش زنگیان که در همان دوران در اطراف عراق گرفتاری بزرگی برای عباسیان به وجود آورده بود، اشاره کرده اند.<ref>برتلس، ناصر خسرو و اسماعیلیان، ص 80-81</ref>

با برخی از نشانه‌ها در نهضت قرامطه برخی از نویسندگان معاصر را بر آن داشته تا این نهضت را از نخستین نمونه‌های گروه‌های اشتراکی ارزیابی کنند. بر اساس برخی گزارش‌ها، قرمطیان بین خود مالکیت شخصی نداشتند و همه اموال خود را به حمدان می‌سپردند که بینشان تقسیم می‌شد. برخی گزارش‌های قدیم منابع مخالف قرمطیان، آنان را به اشتراک زنان نیز متهم کرده‌اند که درباره صحت آن نمی‌توان به قطعیت داوری کرد.<ref>نک: لوئیس، تاریخ اسماعیلیان، ص122-123</ref>

در سال 286 هنگامی که عبیدالله مهدی به رهبری مرکزی فاطمیان رسید و ادعای امامت کرد، حمدان به او اعتراض کرد و امامت او را انکار کرد و به این ترتیب از وفاداران به عبیدالله که بعدها در مصر حکومت [[فاطمیان]] را پایه ریزی کردند جداشد. حمدان مدتی بعد ناپدید شد و عبدان نیز به دست طرفداران عبیدالله به قتل رسید.

بعد از این ماجرا اسماعیلیه به دو دسته تقسیم شدند. شاخه‌ای پیرو عبیدالله باقی ماندند. آنان معتقد بودند امامت بعد از محمد بن اسماعیل در نسل او ادامه یافته و در دست تعدادی از امامان مخفی بوده است که ناشناس به زندگی خود ادامه می‌داند و خود عبیدالله از نسل امامان و امام حاضر اسماعیلی است.<ref>دفتری، غزالی و اسماعیلیه، ص182-183</ref> این عقیده نسبت به عقاید اسماعیلیان تا آن دوران تازگی داشت. عقیده رایج این بود که محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق(ع) مهدی است و نمرده و رجعت خواهد کرد.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ص 26؛ نوبختی، فرق الشیعه، ص 72</ref>

قرامطه به طور پراکنده در جنوب عراق و بخش‌هایی از مناطق شرق ایران و نیز یمن، به حیات خودادامه دادند. در شام زکرویه پسر مهرویه - که از فرستادگان حمدان بود که در ابتدا ادعای امامت عبیدالله را پذیرفته بود و بنابر روایاتی همو بود که عبدان را کشت - بعد از مدتی از عبیدالله جدا شد و به قرامطه پیوست و شورش بزرگی در شام به راه انداخت و حتی به مقر عبیدالله حمله کرد و او را مجبور به فرار به شمال آفریقا کرد. زکرویه در سال 294 از عباسیان شکست خورد و کشته شد.

ابو سعید جنابی را حمدان به منطقه بحرین فرستاد و ابو سعید با جلب نظر برخی از قبایل منطقه مانند بخشی از قبیله ربیعه، دولتی را در آنجا تشکیل داد و در 287 ق توانست نیروهای خلیفه، که برای سرکوب آنان به این منطقه آمده بودند را شکست دهد. در سال 290 هجری چند شهر مهم و پایتخت بحرین به دست قرامطه افتاد. دولت قرامطه در بحرین حدود دو قرن دوام آورد. دامنه نفوذ آنان در برخی اوقات، از یک سو تا مکه و مدینه و از سوی دیگر تا شهرهای جنوبی عراق مانند بصره گسترش داد.<ref>دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، 141</ref>

{{پانویس|2}}

* برتلس، آی.ی، ناصر خسرو و اسماعیلیان، ترجمه ی.آرین پور، تهران، انتشارات نباد فرهنگ ایران، 1346

* لوئیس، برنارد، تاریخ اسماعیلیان، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، توس، 1362