ابواب فقه: تفاوت میان نسخه‌ها

در فقه سنى معمولا مباحث فقه را به دو گروه: عبادات ومعاملات تقسيم مى نموده اند. غزالى دانشمند شافعي در احياء علوم الدين خود تمامى احكام و مقررات مذهبي و اخلاقى اسلامى را به چهار گروه: عبادات، عادات، منجيات ومهلكات دسته بندى كرد<ref>غزالى، احياء 1: 3 / فيض، المحجة البيضاء ج ۱: ص ۴-۵.</ref> كه اين روش بر متون فقه شافعي<ref> مانند قفال، حلية العلماء ج۳: ص ۳۸۲ / غزى، فتح القريب: ص ۵۹۸ / باجورى، حاشية فتح القريب ج ۲، ص ۳۳۲</ref> تأثير نهاده و أساس تقسيم مباحث فقهى به چهار گروه: عبادات، معاملات، مناكحات و جنايات قرار گرفته است.

در فقه شیعه نخستین تقسیم‌بندی صریح را در کتاب‌های [[مراسم]] تألیف [[سلار دیلمی]] (متوفی ۴۴۸) و [[المبسوط]] تألیف [[شیخ طوسی]] (متوفی ۴۶۰) و ''کافی'' تألیف [[ابوالصلاح حلبی]]<ref> الحلبي، الكافي في الفقه: 1 - 2. أو در تقريب المعارف: ص ۹۶  تكاليف شرعي را در دو قسم: افعال و تركها دسته بندى كرده و براي هر يك اقسامى ذكر نموده است.</ref> (متوفی قرن پنجم) می‌توان مشاهده کرد که ابواب فقه را به عبادات، محرمات و احکام تقسیم نموده‌اند.

    |label1=[[ابواب فقه]]

    |1={{clade

        |label1= عبادات

        |1=  

        |label2= معاملات

        |2={{clade

            |1=عقود

            |label1=  

            |label2=احکام  

            |2={{clade

                |1=احکام جزایی

                |2=سایر احکام

                    }}

                }}

            }}

        }}

    }}

[[سلار دیلمی]]، فقه را به دو بخش عبادات ومعاملات تقسيم كرده و بخش دوم را نيز در دو قسمت " عقود " و " احكام "<ref>سلار، مراسم: 28</ref>، و احكام را نيز به نوبه خود در دو بخش: احكام جزائي و ساير احكام<ref>سلار، مراسم: ۱۴۳</ref> دسته بندى نمود. محقق حلى با الهام از اين روش، كتاب شرايع خود را بر چهار بخش پايه گذارى كرد كه به ترتيب ذكر: عبادات، عقود، ايقاعات و احكام بود.<ref> محقق حلی، شرايع الاسلام ج۱، ص ۱۹، ۱۶۳؛ ج۲،ص ۵۳،۱۳۵</ref>

و اين روش مورد قبول و پيروى فقهاء پس از أو قرار گرفت. <ref>براي نمونه ببينيد علامه، تحرير، ج۱، ص ۴، ۱۵۸؛ ج۲، ص۵۲، ۱۲۳ نيز رجوع شود به نایینی، منية الطالب، ج۱، ص ۳۳</ref>

شایع‍‍‌‌‌‌‌ترین تقسیم‌بندی مباحث فقه نزد فقهای شیعه دسته‌بندی [[محقق حلی]] در [[شرایع الاسلام|شرایع]] است که کتاب خود را در چهار بخش تدوین کرده است:  

[[سید محمد باقر صدر]] با تأثیر از روش هاى تقسيم بندى حقوقى جديد، دسته‌بندی نویی را ارائه داد. بر أساس اين روش جديد مباحث فقهى در چهار گروه رده بندى مى شوند به شرح زير:

# عبادات ([[نماز]]، [[روزه]]، [[اعتكاف]]، [[حج]]، [[عمره]] و [[[[کفاره]]|كفارات]]).

# أموال كه بر دو قسم است: {{سخ}}أ - أموال عمومى، يعنى اموالى كه به شخصي خاص متعلق نيست و براي مصالحى عمومى و مصارفى مشخص در نظر گرفته شده است، مانند خراج، انفال، خمس و زكات. دو عنوان أخير گرچه جنبه عبادي نيز دارند، ليكن جنبه ء مالي آن قويتر و بارزتر است. أموال خصوصي، يعنى اموالى كه مالك يا مالكان مشخصى دارد. مقررات مربوط به اين بخش در دو قسمت جدا مورد بررسى قرار مى گيرد: (يك) أسباب شرعي تملك يا به دست آوردن حق خاص. مباحث احياء موات، حيازت، صيد تبعيت، ميراث، ضمانات و غرامات [33] و نظاير آن در اين مبحث مورد سخن قرار مى گيرد.(دو) احكام تصرف در أموال. شامل مباحث بيع، صلح، شركت، وقف، وصيت و ساير تصرفات ومعاملات.

# سلوك و آداب و رفتار شخصي، يعنى اعمال شخصي كه ربطى به عبادات و أموال ندارد كه دو گروه است: {{سخ}}ا - روابط خوانداگى، مناسبات دو جنس زن و مرد. مباحث [[ازدواج|نكاح]] و [[طلاق]]، [[طلاق خلع|خلع]] و [[طلاق مبارات|مبارات]]، [[ظهار]] و [[لعان]] و [[ايلاء]]، و از اين قبيل.{{سخ}} ب - روابط اجتماعي و مقررات مربوط به تنظيم رفتار فردى افراد جامعه. مقررات مربوط به أطعمه واشربه، ملابس و مساكن، آداب معاشرت، احكام نذر و عهد ويمين، ذباحه، امر به معروف و نهى از منكر همه در اين بند جا مى گيرد.

# آداب عمومى، يعنى رفتار وسلوك دستگاه هاى حكومتى و عمومى در مسائل قضاء و حكومت، و صلح و جنگ، و روابط بين المللى. أبواب و مباحث ولايت عامه، قضا و شهادات،<ref> محمد باقر الصدر، الفتاوى الواضحة ج۱، ص ۱۳۲-۱۳۴.</ref>

۵۲ باب فقهی بر اساس ترتیب کتاب شرائع الاسلام در یک دسته بندی کلی چهارگانه جای گرفته و عبارتند از:

{{ستون-شروع|5}}

{{ستون-شروع|5}}