مؤذن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مُؤَذِّن'''، کسی که در اوقات [[نماز]] مسلمانان، [[اذان]] می‌گوید. معمولاً موذن بر مکانی بلند که به آن مأذنه گفته می‌شود می‌ایستد و اذان سر می‌دهد تا مسلمانان را از فرا رسیدن وقت [[نماز]] آگاه کند. اذان گفتن، در شریعت اسلامی، عملی بسیار بافضیلت است و در منابع اسلامی ثواب بسیاری برای آن برشمرده شده است.

مؤذّن به معنای کسی است که مطلبی را آشکارا اعلام می‌کند. در قرآن کریم به همین معنا به کار رفته است.<ref> سوره اعراف، آیه ۴۴.</ref> از سیبویه، ادیب و لغت‌شناس مشهور زبان عربی نقل کرده‌اند که اذان به معنای اعلام مطلبی با صدای بلند است.<ref> طوسی، التبیان، ج۴، ص۴۰۶.</ref> کلمه «موذن» یک مرتبه در قرآن در آیه ۴۴ سوره اعراف آمده است. در این آیه آمده است که: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ» ترجمه: «پس آوازدهنده‌اى ميان آنان آواز درمى‌دهد كه: «لعنت خدا بر ستمكاران باد.»». کاربرد این عبارت به عنوان فریاددهنده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۶، ص۱۸۱.</ref>

در اصطلاح اسلامی، مؤذّن کسی است که در اول وقت مخصوص نمازهای یومیه، [[اذان]] می‌گوید و مردم را از فرارسیدن وقت نماز آگاه می‌کند.<ref> فرهنگ فقه فارسی، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي،۱۳۸۲ش،  ج۱، ص۳۵۷؛ دهخدا، لغتنامه، ذیل موذّن

</ref>

[[بلال حبشی]]، [[ابومحذوره]] و [[عمرو بن ام مکتوم]] را از مؤذنان پیامبر اسلام (ص) شمرده‌اند.<ref>الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۴</ref> که اولین آنان بلال بود.<ref name=":0">عظیمی پور، «[https://lib.eshia.ir/12294/2/75 اذان]» دانشنامه فرهنگ مردم ایران.</ref> بنابر روایات شیعه، وقتی پیامبر به [[معراج]] رفت، نخستین بار [[جبرئیل]] اذان گفت و چون پیامبر از معراج بازگشت، به [[علی(ع)]] فرمان داد تا به [[بلال]] اذان بیاموزد و بلال نخستین مؤذن اسلام شد.<ref>نک: کلینی، کافی، ج۳، ص۳۰۲؛ ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۸۳؛ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۲۷۷ و الاستبصار، ج۱، ص۳۰۵-۳۰۶.</ref> یکی دیگر از موذنان صدر اسلام، شخصی به نام ابن نباح است که به عنوان موذن امام علی (ع) معرفی شده است.<ref name=":0" />

=== در حکومت های اسلامی ===

در دوران غازان خان مغول، ارتزاق موذنان از موقوفات مساجد و خیرات خیرین بود. در دوره صفویه و قاجار، سلاطین و رجال سیاسی، افراد خوش صدا و مطلع از دستگاه های موسیقی را به منصب موذنی بر می گزیدند و برای آنان مقرری تعیین می کردند.<ref name=":0" />

در دوران حکمرانی هادی عباسی، به هنگام تسلط حسین بن علی بن حسن مشهور به صاحب فخ در مدینه،‌ عبدالله به حسن افطس، بر بالای مناره مرقد پیامبر اسلام (ص) رفت و موذن را موظف کرد تا در اذانش عبارت «حی علی خير العمل» را بگوید. موذن نیز این عبارت را به کار برد و از این عبارت،‌مردم از برپایی قیامی شیعی مطلع شدند.<ref>فیاضی، جباری، «نمادهاي اجتماعي شيعه در عصرحضور (نمادهاي زباني)» تاریخ اسلام در آینه پژوهش.</ref>

بر اساس روایات، موذن باید مرد یا پسر ممیز باشد. یکی از شروط موذن اسلام و عقل است. همچنین مستحب است که عادل، بلندآواز و آگاه به وقت باشد. در فقه شیعی مستحب است که موذن بر بالای بلندی بایستد و اذان بگوید. برخی از فقها بر جواز اذان گفتن زنان بر جمعی از زنان دیگر، فتوا داده اند. به گزارش دایره المعارف فرهنگ مردم ایران، در فِرَق مختلف اسلامی دربارۀ شیوۀ ارتزاق مؤذنان اختلاف نظر است. گرفتن اجرت توسط مؤذن نزد مالکیان و برخی از شافعیان بلامانع است، اما امامیه، حنفیه، حنابله و برخی دیگر از شافعیه، اخذ اجرت بر مؤذن را محل اشکال دانسته‌اند.<ref name=":0" /> شهید اول در پاسخ به سوال فاضل مقداد در مورد گرفتن اجرت بر اذان توسط موذن، چنین می نویسد که: «صحاب تصريح كرده اند كه گرفتن مزد بر مؤذن حرام است چه مؤذنى ديگر وجود داشته باشد يا خير. بله جايز است كه مؤذن از بيت المال و يا از اموال مشاهد مشرفه استفاده كند مشروط به آن كه كسى پيدا نشود كه بى مزد اذان بگويد. اين كار بايد با اجازه فقيه انجام گيرد كه او حاكم اصلى در اين كار است.» در میان فقها، محقق سبزواری گزارش می کند که ارتزاق موذن از بیت المال بلامانع است و جز مواردی است در منابع اسلامی به جواز تصرفش در بیت المال تصریح شده است.<ref>رضوی، «پیشینه بودجه حوزه علمیه» نشریه حوزه.</ref>

در روزگار قدیم، شخص مؤذن به مکانی بلند (غالباً بر بام [[مسجد]] یا مناره مسجد) می‌رفت و اذان می‌گفت. در دوران اخیر، صدای مؤذن غالبا از بلندگویی که بر فراز مساجد است پخش می‌شود. از همین رو ساخت ماذنه و مناره که با نام گلدسته نیز شناخته می شود در فرهنگ اسلامی و معماری ساخت مساجد رسوخ کرد. همچنین در روزگار قدیم برای رساندن صدای اذان به دیگران، افراد به هنگام شنیدن صدای موذن، به اذان گفتن مشغول می شدند. در گذشته در بین موذنان، زمان ورود وقت با شیوه های متفاوتی همراه بود، از این رو در میان موذنان تفاوت اوقات اذان وجود داشت. در فرهنگ اسلامی، صوت خوش از محسنات موذن به شمار می رفت. همچنین در برخی از مثل ها و تاکیدها، به حسن شهرت و موجه بودن موذن تاکید شده است. در یکی از ضرب المثل ها فارسی چنین آمده است: «به اذان ملای غریب، کسی نماز نمی‌خواند». به طور کلی، موذنان در میان مسلمانان، از حرمت ویژه ای برخوردار بودند و از این رو، موذنان جایگاه اجتماعی ویژه ای داشتند.<ref name=":0" />

مردم برخی از مناطق ایران، بر این باورند که موذنان، افرادی پاک و مقدس هستند. از این‌رو، حتى زنان محرم به آنان نیز در گذشته از مؤذنان روی می‌گرفتند. در قرون وسطی حتی الامکان موذنان صلاة روز را از میان نابینایان انتخاب می کردند تا به جهت ایستادن وی در بلندی، از نگاه به نامحرم محفوظ بماند.<ref name=":0" />

سنت اذان گویی تا مدتی پیش از فراگیر شدن وسایل ارتباط جمعی همچون رادیو و تلویزیون، مرسوم بود. امروزه در ایران، پخش اذان از وسایل ارتباط جمعی در سه نوبت از روز، صبح، ظهر و شام متداول است. در مساجد نیز موذنان در گلدسته و مناره اذان نمی گویند و بیشتر اذان رادیو و تلویزیون را از بلندگوها پخش می کنند.<ref name=":0" />

از عبارت موذن در روایات بسیاری استفاده شده است و همچنین موضوع روایات چندی است. پیامبر اسلام در روایتی، کسانی که صدای موذن را می شنوند، به تکرار کلام او توصیه می کند. در روایت دیگری، کسی که چنین عملی را ترک کند، جفاکار خطاب شده است. در روایت دیگری نیز کسی که چنین عملی را انجام دهد، اجری همانند موذن پاداش خواهد گرفت. همچنین دعاهایی برای هنگام شنیدن صدای موذن و پایان کار موذن در منابع روایی گزارش شده است.<ref>محمدی ری شهری، حكمت نامه پيامبر اعظم، ج ۹، ص۳۸۷-۳۸۹</ref>

==مؤذنان ایرانی==

بنا به گزارشات موجود می‌توان گفت اذان بر اساس موسیقی ایرانی برای اولین‌بار توسط محمد فلاحی معروف به دماوندی گفته شد. به جز دماوندی، سیدحسین عندلیب اصفهانی (مؤذن مسجد سپهسالار)، حاج مؤذن تفرشی (مؤذن مشهوری در عهد محمدعلی شاه) و سیدعبدالرحیم اصفهانی (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به گفتن اذان در دستگاه‌های ایرانی ‌پرداخته‌اند. برای نخستین بار در سال ۱۲۹۱ش. و در دوره قاجار و مظفرالدین‌شاه، صدای اذان ابوالحسن دماوندی (موذن مظفرالدین شاه) در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شد.<ref>[https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-768006 نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران]، خبرگزاری ایلنا.</ref>

علی خان نایب‌السلطنه، از مؤذنان مشهور عصر ناصرالدین شاه قاجار بود که بر فراز شمس‌العماره اذان سر می‌داد. قربان خان قزوینی معروف به «شاهی» نیز، از دیگر مؤذنان دربار قاجاریه بود. گاه برخی اشخاص و رجال مملکتی، دارای مؤذنی خاص بودند. برای مثال مؤذن مخصوص انیس‌الدوله، همسر ناصرالدین شاه، سید حبیب‌الله چاله حصاری ملقب به ضیاء خلوت بود. حاجی ملا رجبعلی نیز از مؤذنانی بود که به سبب اذان‌گویی در دربار سلاطین این دوره به «حاجی مؤذن» معروف بود.<ref name=":0" />

مشهورترین مؤذن ایرانی، [[رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی]] (درگذشتهٔ ۵ خرداد ۱۳۸۴ش) است که اذان او در آواز بیات ترک و در گوشه روح الارواح نزد ایرانیان و برخی کشورهای اسلامی دیگر معروف است.<ref>[http://www.iec-md.org/monasebatha/digar/moazzenzadeh.html در سوگ بلال ایران]، مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن.</ref> اذان او همچنان از محبوبیت خاصی در میان مردم ایران برخوردار است و در حافظۀ جمعی ایرانیان و بسیاری از مسلمانان جای دارد. اذان وی به ثبت ملی نیز رسیده است.<ref name=":0" />

*طوسى، محمد بن حسن‏،التبيان فى تفسير القرآن‏، بيروت‏، دار احياء التراث العربى‏، اول‏.

* عظیمی پور، نسیم، «اذان»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

* محمدی ری‌شهری، محمد، حكمت نامه پيامبر اعظم صلَّي الله عليه و آله، تهران: موسسه علمي فرهنگي دارالحديث، سازمان چاپ و نشر ‫، ‫۱۳۸۹.‬‬‬

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه. ۱۳۷۴.

* رضوی، عباس، «پیشینه بودجه حوزه »، مجله حوزه، مرداد و شهریور - مهر و آبان ۱۳۷۳، شماره ۶۳ و ۶۴.

* فياضي محمدانور، جباري، محمدرضا. «نمادهاي اجتماعي شيعه در عصرحضور (نمادهاي زباني)»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره). سال هشتم، شماره اول، بهار ۱۳۹۰، ۱۳۷-۱۶۳.

  | توضیحات =