محرمیت رضاعی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مَحارم رِضاعی''' خویشاوندانی که بر اثر [[رضاع|شیرخوردن]]، به همدیگر [[محارم|مَحْرَم]] می‌شوند و بر اساس آن، احکام خاصی مانند حرمت [[ازدواج]] میان آنان جاری می‌گردد. در [[فقه|فقه اسلامی]] شرایطی برای تحقق این نوع محرمیت در نظر گرفته شده است از جمله اینکه زن شیردهنده از راه شرعی باردار شده باشد، شیر خوردن از زن شیردهنده، متعدد و متوالی باشد و در میان آن از شیر زن دیگری یا غذای دیگری تغذیه نکند و سن شیرخوار کمتر از دو سال قمری باشد.  

برخی فقهای [[اهل سنت]] رضاع کبیر (شیرخوردن مرد بالغ از پستان زن نامحرم) را از اسباب تحقق محرمیت دانسته‌اند. بیشتر فقهای اهل سنت و همه [[مجتهد|فقهای شیعه]] با این حکم مخالف بوده و آن را عملی [[حرام]] می‌دانند.

== مفهوم شناسی==

محارم رضاعی، کسانی‌اند که از طریق شیرخوردن (رضاع) با هم نسبت خوشاوندی پیدا کرده و به همدیگر مَحْرَم می‌شوند و بر اساس آن، احکام خاصی مانند حرمت ازدواج میان آنان جاری می‌گردد.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۶۴.</ref>

در متون [[فقه|فقهی]]، به کودکی که از شیر زن دیگری (غیر از مادرش) با شرایط خاصی، تغذیه کرده «مُرتضع»؛ به زن شیردهنده، «مُرضِعة» و به صاحب شیر (مردی که زن شیرده از او باردار شده است) «فَحل» یا «صاحب لبن» می‌گویند.<ref>برای نمونه: ر. ک. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۳.</ref>

فقهای شیعه با استناد به [[آیات قرآن]] و روایات [[معصومان (ع)]]، برای تحقق محرمیت به واسطه شیر خوردن، شرایطی ذکر کرده‌اند:<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۶۴؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۳۴ق، ج۲۰، ص۲۸۰.</ref>

*فقها برای اندازه و مقدار شیر خوردن، امور زیر را معتبر دانسته‌اند:

#'''اثر:''' به این معنا که شیرخوار به اندازه‌ای شیر بخورد که گوشت بروید و استخوان محکم گردد.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۷۱.</ref>

#'''زمان:''' شیرخوار، یک شبانه‌روز از زن شیردهنده، شیر بخورد و در این مدت، غذای کودک منحصر به شیر آن زن باشد.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۵.</ref> آشامیدن آب به جهت رفع عطش و خوردن یا آشامیدن دارویی که برای مداوا به کودک خورانده می‌شود، اگر از حد متعارف خارج نشود، خللی در این حکم وارد نمی‌کند.<ref>خمینی، تحریرالوسیله، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref>

#'''عدد:''' فقیهانی چون [[شیخ مفید]]،<ref>شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۲.</ref> [[سلار]]،<ref>سلار دیلمی، المراسم، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۹. </ref>[[عبدالعزیز حلبی|ابن‌براج]]،<ref>ابن‌براج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۹۰.</ref> [[ابوصلاح حلبی]]،<ref>حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۲۸۵.</ref> و [[علامه حلی]]<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۰.</ref> تعداد دفعات شیرخوردن را ۱۰ دفعه و فقهایی مانند [[شیخ طوسی]]،<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۵.</ref> [[محقق حلی]]<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۷.</ref> و [[شهید اول]]<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰، ص۱۶۳. </ref> تعداد آن را ۱۵ دفعه دانسته‌اند.

*شیرخوار، شیر را از پستان بمکد، نه اینکه از راه دیگری مثلا به گلوی او بریزند.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۸.</ref>

*سن شیرخوار کمتر از دو سال قمری باشد.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۸.</ref> پس اگر بخشی از شیرخوردن در دوره دو سالگی کودک باشد و بخشی دیگر پس از دو سالگی باشد، محرمیت محقق نمی‌شود.<ref>شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۹۳.</ref>

در صورت تحقق شرایط محرمیت به وسیله شیرخوردن (رضاع)، افراد زیر نسبت به یکدیگر مَحرَم می‌شوند:

*اگر کودک شیرخوار دختر باشد با شوهر زنی که او را شیر داده (پدر رضاعی) و نیز پدر، برادر، عمو، دایی، پسر و نوه‌های شوهر آن زن محرم می‌شود و همچنین پدر و پدربزرگ، برادر، پسر، نوه، عمو و دایی زن نیز بر او محرم می‌شوند.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۸-۲۲۹؛ امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸.</ref>

افرادی که گفته شد تنها به کودکی که شیر خورده است محرم می‌شوند، نه با خویشاوندان او، حتی پدر و برادران وی هم محرم نمی‌شوند.<ref>فلاح‌زاده، آموزش فقه، ۱۳۸۲ش، ص۳۶۰.</ref>

عنوانی است که در متون روایی و فقهی [[اهل سنت]] مطرح شده<ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۰۷۶.</ref> و به معنای شیرخوردن بزرگسال یا مرد بالغی از پستان زن نامحرم است.<ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۰۷۶.</ref> برخی از فقهای اهل سنت با استناد به روایتی از [[عایشه]] که بر اساس آن، [[پیامبر (ص)]] به زنی برای ایجاد محرمیت با مرد بالغ بیگانه‌ای، اجازه دادند که از شیر خودش به او بدهد تا با او محرم شود،<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۲۱ق، ج۴۰، ص۱۳۰.</ref> شیر خوردن مرد بالغ بیگانه از زنی شیرده را از اسباب محرمیت و خویشاوندی دانسته‌اند.<ref>ابن‌حزم، المحلی بالآثار، ۱۴۲۵ق، ج۱۰، ص۲۰۵.</ref> بنا به نقل [[ابن‌رشد]] در کتاب [[بدایة‌المجتهد]]، در ایجاد محرمیت به واسطه شیرخوردن پس از دو سالگی کودک، اختلاف‌نظر است.<ref>ابن‌رشد، بدایة‌المجتهد، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۳۰.</ref> او معتقد است بیشتر فقهای اهل سنت مانند [[مالک بن انس|مالک]]، [[ابوحنیفه]] و [[شافعی]]، شیرخوردن پس از دو سالگی شیرخوار (رضاع کبیر) را سبب محرمیت ندانسته و آن را [[حرام]] می‌دانند.<ref>ابن‌رشد، بدایة‌المجتهد، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۳۰.</ref>

بانک شیر مادر، واحدی برای جمع آوری، غربالگری، آماده سازی، ذخیره ،پاستوریزه کردن و توزیع شیرهای پاستوریزه شده، برای مصرف نوزادان بیمار و نارس محروم از شیرمادر است.<ref>[https://b2n.ir/k90434 «بانک شیر مادر»، سایت مرکز آموزشی درمانی حضرت زینب (س).]</ref> ایده تأسیس بانک شیر اولین بار از طرف سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۰۹ میلادی مطرح شد و یک سال بعد از آن اولین مرکز بانک شیر مادران در آمریکا احداث شد.<ref>مرتاضی، «پژوهشی در تاریخچه و ضرورت تأسیس بانک شیر مادران و چالشهای فقهی - حقوقی پیش روی آن»، ص۵۸. </ref> اولین مرکز بانک شیر در ایران نیز در تیرماه سال ۱۳۹۵ش در تبریز تأسیس شد.<ref>[https://b2n.ir/z18478 «گفت‌وگو با مدیر اولین «بانک شیر مادر» در ایران»، سایت خبرگذاری تسنیم.]</ref>

برخی از عالمان [[اهل سنت]]، به پیروی از فقیهانی مانند [[مالک بن انس]] که شیرخوردن کودک از پستان و یا از هر طریق دیگری که در حلق او ریخته شود را سبب محرمیت دانسته‌اند،<ref>ابن قدامة، شرح‌الکبیر، دار الكتاب العربی، ج۹، ص۲۰۲. </ref> استفاده یک نوزاد از شیرهای موجود در این بانک‌ها را موجب درهم‌آمیختگی نسل‌ و نسب افراد و عملی غیر اسلامی دانسته‌اند.<ref>فلاح‌ تفتی، «بررسی تطبیقی حکم تأسیس بانک شیر در مذاهب اسلامی»، ص۱۱۵-۱۱۶.</ref> فقهای شیعه با تکیه بر روایات [[معصومان (ع)]]، فقط درصورتی که شیر به وسیله شیرخوار به طور مستقیم از پستان مکیده شود را شرط تحقق محرمیت دانسته‌اند<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۳۸۶؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۹۴. </ref> و لذا استفاده از شیرهای موجود در این مراکز که به‌صورت مستقیم و با مکیدن از پستان نیست را موجب تحقق محرمیت نمی‌دانند.<ref>فلاح‌ تفتی، «بررسی تطبیقی حکم تأسیس بانک شیر در مذاهب اسلامی»، ص۱۱۹.</ref>