کاربر ناشناس
محکم و متشابه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Lohrasbi |
imported>Lohrasbi بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
از سوی دیگر، نحوۀ عمل محکم و دلالت عقل بر تصحیح فهم متشابه، از بین بردن دلالت متشابه نیست، منع اشتباه است. مصداقی در ذهن جای گرفته، مصداقی دیگر را جای می‌دهد. تمام مثالهایی که در باب محکم و متشابه زده شده این چنین است. نمونه روشن آن، نقش تصحیحی آیات محکمات در مورد آیات صفات، [[جبر و اختیار]]، [[خلق افعال]] و انتساب افعال به خداوند است.<ref>برای نمونه نک: معرفت، التمهید، ج۳، ص۸۲-۳۲۰ چاپ دفتر انتشارات اسلامی</ref> | از سوی دیگر، نحوۀ عمل محکم و دلالت عقل بر تصحیح فهم متشابه، از بین بردن دلالت متشابه نیست، منع اشتباه است. مصداقی در ذهن جای گرفته، مصداقی دیگر را جای می‌دهد. تمام مثالهایی که در باب محکم و متشابه زده شده این چنین است. نمونه روشن آن، نقش تصحیحی آیات محکمات در مورد آیات صفات، [[جبر و اختیار]]، [[خلق افعال]] و انتساب افعال به خداوند است.<ref>برای نمونه نک: معرفت، التمهید، ج۳، ص۸۲-۳۲۰ چاپ دفتر انتشارات اسلامی</ref> | ||
== اهل بیت و محکم و متشابه == | |||
در کلمات [[اهل بیت(ع)]] سخنان بسیاری در اشاره به موضوع محکم و متشابه آمده است. بخش زیادی از این [[روایات]] ناظر به تقسیم‌بندی قرآن و لزوم آگاهی [[تفسیر|مفسر]] از مقوله‌های متفاوت آن است. یکی از تقسیم‌ها، اشتمال قرآن به احکام (اوامر و نواهی) [[ناسخ و منسوخ]] و قصص و امثال است و جزو آنها محکمات ومتشابهات قرآن است. در این دسته از اخبار، پذیرفته شده که بخشی از قرآن اختصاص به متشابهات دارد: عن أبی عبدالله(ع) {{حدیث|'''إن القرآن زاجر و آمر، یأمر بالجنة و یزجر عن النار و فیه محکم و متشابه...'''}}<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱ ص۵۹۸، ح ۷، قم، بنیاد بعثت، ۱۴۱۵ ق، به نقل از تفسیر علی بن ابراهیم، ج۲، ص۴۵۱</ref> | |||
حتی در مواردی مصادیق متشابهات معین شده است، مانند آنچه از [[امام باقر(ع)]] نقل شده که منسوخات از متشابهات و ناسخ‌ها از محکمات هستند.<ref>همان، ح ۱</ref> و باز روایاتی داریم که ثابت می‌کند که اگر در روایاتی آمده منسوخات از متشابهات است، به عنوان مصداق است؛ زیرا ناسخ و منسوخ یکی از اقسام قرآن شمارش شده و محکم و متشابه قسم دیگر، و معنا ندارد ناسخ و منسوخ از اقسام محکم و متشابه باشد. در آن جا که امام می‌گوید: «متشابهات منسوخات هستند، گر چه مصداقی از متشابهات را ذکر می‌کند، ولی در حقیقت روش عمل محکم را نشان می‌دهد که با وجود ناسخ، زمینه عمل منسوخ از بین می‌رود. از این گذشته، از این خبر استفاده می‌شود که متشابهات اختصاصی به اعتقادات نداشته و حتی در مواردی که احکام، منسوخ شده‌اند می‌تواند در دایرۀ محکمات و متشابهات قرار گیرد. | |||
البته در برخی از مأثورات منسوب به [[ابن عباس]] آمده بود که محکم و متشابه فرقشان در امکان عمل و عدم امکان عمل است. این مضمون در روایات اهل بیت(ع) هم رسیده<ref>نک: طبری، تفسیر جامع البیان، ج۳، ص۲۳۵</ref> و شاید منظور از قابل عمل نبودن به خاطر مشتبه بودن آنها است، چنانکه در برخی روایات آمده است: {{حدیث| '''سئل ابوعبدالله عن المحکم و المتشابه فقال: «المحکم ما یعمل به و المتشابه ما أشتبه علی جاهله'''}}<ref>بحرانی، البرهان، ج۱، ص۵۹۹، ح ۱۰</ref> به همین دلیل، اگر رفع اشتباه شد و مربوط به اصول عقاید نبود، قابل عمل خواهد شد. | |||
نکته دیگری که باز در این روایات قابل توجه است، بیان [[امام علی(ع)]] در [[نهج البلاغه]] در وصف قرآن است. آن حضرت متشابهات را در برابر غوامض قرآن قرار داده است به این معنا که هر جا جمله، مبهم و یا مجمل است و از نظر مفهوم آشکار نیست، غامض نامیده می‌شود، بلکه غامضات قرآن پله‌ای از مبهمات بالاتر هستند، اما با این همه، در برابر متشابهات هستند؛ زیرا متشابهات در جایی است که شبهه برانگیز است {{حدیث|'''کتاب ربکم مبیناً حلاله و حرامه، و فرائضه و فضائله و ناسخه و منسوخه و رخصه و عزائمه و خاصه و عامه و عبره و أمثاله و مرسله و محدوده و محکمه و متشابه، مفسراً جملته و مبیناً غوامضه'''}}<ref>نهج البلاغه، خطبه۱</ref> | |||
از نکات جالب دیگری که در روایات اهل بیت رسیده، مسأله چگونگی برخورد با متشابهات است. برخی گمان می‌کنند که در برخی از این روایات نهی شده که فرد در برابر مشابهات توقف کند و در اطراف آیه تأمل نکند و حقایق قرآن را نشناسد و برعکس، از پیش خود تأویلاتی بیاورد، [[امام صادق(ع)]] می‌فرماید: {{حدیث| '''انّما هلک الناس فی المتشابه؛ لأنهم لم یقفوا علی معناه و لم یعرفوا حقیقته فوضعوا له تأویلات من عند انفسهم بآرائهم و استغنوا بذلک عن المسأله الأوصیاء...'''}}<ref>وسائل الشیعة (آل البیت)، ج۲۷، ص۲۰۰ و ۲۰۱، ح۶۲</ref> | |||
استفاده دیگری که از بخشی از روایات می‌شود، مربوط به مواردی از موضوعات قرآن است که به عنوان متشابه توضیح داده شده، مانند آنچه [[نعمانی]] در تفسیر آیه {{متن قرآن|يُضِلُّ مَن يَشَاءُ وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ|سوره= نحل|آیه= ٩٣}} و معنای «فتنه» از امیرمؤمنان(ع) نقل می‌کند. از این روایات استفاده می‌شود که بحث متشابه بحث لغوی و تشابه لفظی نیست، بحث مصداق و تجدید معنایی است که با آیات دیگر معین می‌شود، چون معنای فتنه و إضلال روشن بوده، اما مصداق و برداشت خارجی از آن شبهه انگیز و مشتبه کننده بوده و حضرت توضیح داده است. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
<div class="reflist4" style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px" > | |||
{{پانویس|3}} | {{پانویس|3}} | ||
</div> | |||
== منابع == | == منابع == | ||