صالح المؤمنین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''صالِحُ‌المُؤمِنین''' به‌معنای بهترینِ [[ایمان|مؤمنان]] یا مؤمنان صالح، برگرفته از آیه چهارم [[سوره تحریم]] است. در این آیه صالح‌المؤمنین فردی معرفی شده است که به‌همراه خداوند، [[جبرئیل]] و دیگر [[فرشته|فرشتگان]] از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] پشتیبانی می‌کند.  

صالح‌المؤمنین به‌معنای بهترینِ [[ایمان|مؤمنان]] یا مؤمنان شایسته است.<ref>قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۴۲.</ref> برخی از [[مفسران]] صالح را در ترکیب مذکور اسم جنس دانسته<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> و نتیجه گرفته‌اند که شامل همه مؤمنانِ صالح، باتقوا و کامل‌الایمان می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> در مقابل برخی دیگر عمومیت صالح‌المؤمنین را رد کرده و معتقدند این واژه فقط بر یک شخص قابل‌صدق است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref> به‌گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] معنای «صالح‌المؤمنین» غیر از معنای «الصالح من المؤمنین» است و فقط ترکیب دوم است که به‌دلیل داشتن «الف» و «لام» بر سر کلمه صالح اسم جنس است و افاده عموم می‌کند؛ ولی صالح‌المؤمنین جنسیت و عمومیت را نمی‌رساند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref>

== آیه صالح‌المومنین ==

صالح المومنین از این آیه گرفته شده است: {{عربی|«إِن تَتُوبَا إِلَی اللهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکمَا ۖ وَإِن تَظَاهَرَ‌ا عَلَیهِ فَإِنَّ الله هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِ‌یلُ وَ صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ ۖ وَالْمَلَائِکةُ بَعْدَ ذَٰلِک ظَهِیرٌ‌؛ اگر [شما دو زن‌] به درگاه خدا توبه کنید [بهتر است‌]، واقعاً دل‌هایتان انحراف پیدا کرده است و اگر علیه او به یکدیگر کمک کنید، در حقیقت، خدا خود سرپرست او است، و جبرئیل و صالح مؤمنان [نیز یاور اویند] و گذشته از این، فرشتگان [هم ]پشتیبان [او] خواهند بود.»<ref>سوره تحریم، آيه۴.</ref>}} از این رو آیه مذکور به آیه صالح‌المؤمنین شناخته می‌شود.<ref>علامه حلی، نهج‌الحق، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۱.</ref>

==شأن نزول آیه==

درباره شأن نزول آیه صالح‌المؤمنین روایاتی نقل شده که از اذیت و آزار پیامبر اسلام توسط برخی از[[همسران پیامبر(ص)|همسرانش]] حکایت دارد.<ref> نگاه کنید به واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref> طبق این روایات پیامبر نزدِ یکی از همسرانش رفت، مقداری عسل خورد و ماندنش طول کشید. [[عایشه]] با همراه‌کردن برخی دیگر از زنان پیامبر تصمیم گرفت زمانی‌که پیامبر(ص) نزدشان رفت به بهانه بوی بدِ عسلی که خورده، از او کناره‌گیری کنند. پس از این برخورد، پیامبر خوردن عسل را بر خود حرام کرد. در برخی از روایات آمده که از همسران خود نیز کناره‌گیری کرد و تصمیم گرفته آنان را [[طلاق]] دهد. بعد از مدتی آیات [[سوره تحریم]] نازل شد و پیامبر(ص) را از حرام‌کردن چیزهایی که بر او [[حلال]] شده، باز داشت.<ref>واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref>{{یادداشت| در گزارش‌های تاریخی در باره نام این زنان اختلاف است برخی  [[ماریه دختر شمعون|ماریه قبطیه]] را کسی دانسته‌اند که پیامبر در خانه‌اش عسل خورده و برخی او را [[حفصه دختر عمر بن خطاب|حفصه]] و [[سوده دختر زمعة بن قیس|سود]]ه برشمرده‌اند و در میان زنانی که با عائشه هم‌دست شدند نیز نام حفصه و سوده و [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]] به چشم می‌خورد. واحدی، اسباب النزول، ۱۴۱۲ق، صص۴۳۸-۴۴۱ }}

آیه همچنین از همسران پیامبر خواست به‌علت آزاری که به پیامبر(ص) رسانده‌اند، [[توبه]] کنند و  به آنان هشدار داد اگر بر اذیت پیامبر اصرار ورزند، بدانند که خداوند ولیّ و سرپرست پیامبر(ص) است و در هر خطری که او را تهدید کند پشتیبان او است و خدا، [[جبرئیل]]، بهترین مؤمنان و دیگر فرشتگان پشتیبان رسول خدا خواهند بود.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۱.</ref>

== صالح‌المؤمنین کیست؟ ==

درباره مصداق صالح‌المؤمنین میان مفسران [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی از مصادیقی که برای آن مطرح شده، عبارت‌اند از:

* '''امام علی(ع):''' به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶، ص۳۱.</ref> عالمان شیعه و به گفته [[علامه حلی]]<ref>علامه حلی، منهاج الکرامه، ۱۳۷۹ش، ص۱۴۶.</ref> مفسران اتفاق‌نظر دارند که صالح‌المؤمنین، امام علی(ع) است. مستند آنان روایاتی است در منابع شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به: صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۱؛ حویزی، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۷۰.</ref> و اهل‌سنت<ref>برای نمونه نگاه کنید به: حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ۳۴۱-۳۵۲؛ ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۳۲؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۴۴.</ref> که [[امام علی(ع)]] را تنها مصداق آن معرفی کرده است. درباره علت آن گفته‌اند که صالح‌المؤمنین باید بهترینِ مؤمنان<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴-۳۲۰.</ref> و [[معصوم]] باشد؛ چون همراه [[جبرئیل]] و دیگر [[فرشته|فرشتگان]] آمده است.<ref>سید بن طاووس، سعد السعود، قم، ص۱۸۱؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۲۸، ص۴۳۸.</ref> [[علامه طباطبایی]] امام علی(ع) را تنها مصداق صالح‌المؤمنین دانسته است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref>

* '''همه مسلمانانِ باتقوا:''' عده‌ای از مفسران اهل‌سنت و شیعه معتقدند صالح‌المومنین همه مؤمنان صالح و باتقوا و کامل‌الایمان را شامل می‌شود.<ref>طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۱۰۵؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله مکارم شیرازی]]  و نیز آیت الله [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] از مفسران شیعی امام علی(ع) را کامل‌ترین مصداق آن معرفی کرده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.https://javadi.esra.ir/fa/w/تفسیر-سوره-تحریم-جلسه6-1397/07/30-?p_l_back_url=%2Fsearch%3Fq%3D%25D8%25B3%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%2587%2B%25D</ref> همچنین به‌گفته آلوسی مفسر اهل‌سنت، علی، [[ابوبکر]] و [[عمر]] از مصادیق صالح‌المؤمنین هستند؛ اما مصادیق آن منحصر در این افراد نیست.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref>

آلوسی مفسر اهل‌سنت (درگذشت ۱۲۷۰ق) به ابن‌عساکر نسبت داده که [[ابوبکر]] و [[عمر]] را مصداق صالح‌المؤمنین دانسته است؛<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸-۳۴۹.</ref> چراکه این دو دختران خود [[عایشه]] و [[حفصه]] را که از [[همسران پیامبر]] بودند، از اذیت و آزار پیامبر(ص) باز می‌داشتند.<ref>شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴. </ref>{{یادداشت|شوشتری این دیدگاه را مورد اتفاق مفسران ندانسته و منظور از صالح المؤمنین را «اصلح المؤمنین»(شایسته ترین مؤمنان) دانسته که بر این اساس باید یک نفر باشد و حمل لفظ مفرد(صالح المؤمنین) بر دو نفر(ابوبکر وعمر) را خلاف قواعد وضع الفاظ دانسته است. شوشتری، احقاق الحق، ج، ص۳۱۹}} همچنین برپایه روایاتی که در منابع اهل‌سنت نقل شده، ابوبکر و عمر، یا عمر به‌ تنهایی مصداق صالح‌المؤمنین معرفی شده‌اند.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref> البته سند این روایات ضعیف شمرده شده است.<ref> خداپرست، «بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین درباره مصداق صالح‌المؤمنین»، ص۹۲-۹۶.</ref>