چشم‌زخم: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه چشم‌زخم در [[قرآن]] نیامده؛ اما برخی از مفسران، آیاتی از قرآن را ناظر به آن دانسته‌اند. آنان در [[تفسیر]] آیه «وَقَالَ يَا بَنِيَّ لَا تَدْخُلُوا مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّ‌قَةٍ»<ref>سوره یوسف، آیه۶۷.</ref> بر این باورند پسران [[یعقوب]] زیباروی، پر شمار و برومند بودند. یعقوب از ترس چشم‌خوردن آنان، توصیه كرد كه از دروازه‌هاى مختلف وارد [[مصر]] شوند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۸۰؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۸، ص۴۸۱.</ref> البته [[شیخ طوسی]] به قول دیگری نیز اشاره کرده که برخی چشم‌زخم را در قرآن انکار و برای توصیه یعقوب به فرزندانش، احتمالات دیگری مانند ترس از [[حسادت]] دیگران یا ترس از آسیب رساندن مأموران حکومتی را مطرح کردند.<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۶۷.</ref> همچنین برخی برای نفی چشم‌زخم، از آیه بعد که می‌گوید «تدبیر یعقوب کارساز نشد»، استفاده کرده‌اند.<ref>معرفت، شبهات و ردود، ۱۳۸۸ش، ص۲۳۰-۲۳۱.</ref> [[آیت الله معرفت]] با استناد به آیه «إِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِّمَا عَلَّمْنَاهُ» می‌کوید دلیل توصیه یعقوب این بود که  [[بنیامین]] بتواند در غیاب برادرانش نزد [[یوسف]] برود.<ref>معرفت، شبهات و ردود، ۱۳۸۸ش، ص۲۳۰-۲۳۱.</ref>

بیشتر مفسران در تفسیر آیه «وَإِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُوا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکرَ وَیقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ»<ref>سوره قلم، آیه ۵۱.</ref> تعبیر ازلاق به ابصار را دال بر چشم‌زدن گرفته<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۲؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۱۹؛ نک: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۱۲.</ref> و در [[شأن نزول]] این آیه آورده‌اند که مشرکان از مردی بسیار شورچشم خواستند  [[پیامبر(ص)]] را چشم بزند. هنگامی که آن مرد تصمیم به چنین کاری گرفت، [[جبرئیل]] [[آیه و ان یکاد]] را فرود آورد و به وسیله آن پیامبر را از آسیب چشم‌زخم نگاه داشت.{{مدرک}} برخی دیگر از مفسران، «ازلاق» را به معنای چشم‌زخم ندانسته و معتقدند «ازلاق» در لغت به معنای نگریستن با دشمنی و تندی به کسی است و در مورد پیامبر(ص) نیز به همین معنا به کار رفته است.<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۲؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۱۹.</ref> همچنین گفته شده برخی از عالمان [[معتزلی]] مانند ابوعلی جبائی دلالت این آیه بر چشم‌زخم را نفی کرده‌اند.<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۲.</ref> از نظر برخی، تکمیل آیه با «ویقولون انه لمجنون» نیز مناسبتی با چشم‌زخم ندارد؛ زیرا چشم‌زخم معمولا در پی شگفتی و تعجب صورت می‌گیرد، نه به دنبال تنفر و انزجار.<ref>معرفت، شبهات و ردود، ۱۳۸۸ش، ص۲۳۱-۲۳۲.</ref>

برای جلوگیری از اثر چشم‌زخم از [[تعویذ]] و [[حرز]] استفاده می‌شود.<ref> اسپونر، ص۳۱۱.</ref>  

در روایات [[شیعه]]، برای محفوظ ماندن از اثر چشم‌زخم، خواندن [[معوذتین]]، [[آیه الکرسی]] و [[آیه و ان یکاد]] سفارش می‌شود. بر پایه روایتی از [[امام هشتم شیعیان]]، قرائت [[سوره حمد]] و [[معوذتین]] برای دفع چشم‌زخم توصیه گردیده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۰۳.</ref> از امام رضا(ع) نقل شده است که برای دفع چشم‌زخم، نوشته‌ای از سوره حمد، معوذتین و آیه الکرسی را در شیشه‌ای قرار دهید.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۳۸۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۶.</ref>  از [[حسن بصری]] نقل شده که [[آیه و ان یکاد]] دوای چشم‌زخم است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۱۲.</ref>

ائمه شیعه در دعاهایی که در کتب دعا از آنان نقل شده، از خدا خواسته‌اند تا آنان را از چشم‌زخم محفوظ بدارد. یکی از خواسته‌های [[امام سجاد]] در [[دعای بیست و سوم صحیفه سجادیه]] همین است.<ref>صحیفه سجادیه، ۱۳۷۶ق، ص۱۱۴.</ref> در برخی کتب دعاهایی برای دفع چشم‌زخم ذکر شده است<ref> طبرسی، مکارم اخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۱۴-۴۱۵.</ref> از جمله:  

 

«اللَّهُمَّ رَبَّ مَطَرٍ حَابِسٍ وَ حَجَرٍ يَابِسٍ وَ لَيْلٍ دَامِسٍ وَ رَطْبٍ وَ يَابِسٍ رُدَّ عَيْنَ الْعَيْنِ عَلَيْهِ فِي كَيْدِهِ وَ نَحْرِهِ وَ مَالِهِ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرى‏ مِنْ فُطُورٍ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِيرٌ.»<ref>طبرسی، مکارم اخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۱۴-۴۱۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۲، ص۱۳۱.</ref>