عقد اخوت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عَقد اُخوّت''' به معنای «پیوند برادری»، (در عربی: مؤاخاة) پیوندی است که میان دو [[مسلمان]] بسته می‌شود تا با یکدیگر برادر باشند. معروف‌ترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که [[پیامبر (ص)]] بین [[مهاجران]] و [[انصار]] بست.

 

پیوند برادری میان [[پیامبر (ص)]] و [[امام علی (ع)]] جزو متواترات تاریخی است. بجز منابع [[شیعه|شیعی]]، بسیاری از منابع [[اهل سنت]] نیز این واقعه را نقل کرده‌اند که [[علامه امینی]] در کتاب [[الغدیر]] به پنجاه مورد از آنها اشاره کرده است.

 

اجرای عقد اخوت جزو اعمال مستحب در روز [[عید غدیر]] است و در این روز، افراد با خواندن عقد اخوت می‌توانند برادر دینی همدیگر شوند.

پیدا شدن مفهوم برادری دینی در فرهنگ صدر [[اسلام]]، زمینه‌ای کهن‌تر از ترویج برادری از سوی [[پیامبر اکرم]] (ص) در میان [[مهاجران]] و [[انصار]] پس از [[هجرت]] به [[مدینه]] داشته است. از کهن‌ترین نمونه‌های کاربرد تعبیر برادری میان مسلمانان، تعبیر برادری ناظر به برادری مسلمانان [[مکه]] با هم‌کیشانی در [[یثرب]]، در روزهای پیش از هجرت پیامبر و مسلمانان به آنجا است.<ref>البدایه و النهایه، ابن کثیر، ج۳، ص۱۶۹.</ref> از دیگر سو به نظر می‌رسد مفهوم برادری دینی در فرهنگ اسلامی یک امر عارضی و بازتاب صرف فرهنگ عرب جاهلی نبوده و در شمار اصلی‌ترین راهکارهای پیامبر (ص) محسوب می‌شده است.<ref>دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۶۱۷.</ref>

میان مورخان مشهور است که پیامبر پیش از هجرت به مدینه، بین مسلمانان [[مکه]] (که بعدها [[مهاجران]] لقب گرفتند) عقد اخوت بست تا در تحمل آزار و اذیت‌های مشرکان و نیز مشکلاتی که در آینده در راه هجرت برای آنان پیش می‌آمد، یاور یکدیگر باشند. آن گونه که در منابع تاریخی آمده، پیامبر میان [[ابوبکر]] و [[عمر]]، [[حمزه بن عبدالمطلب]] و [[زید بن حارثه]]، [[عثمان]] و [[عبدالرحمان بن عوف]]، [[زبیر]] و [[ابن مسعود]]، [[بلال]] و عباده بن حارثه، [[مصعب بن عمیر]] و [[سعد بن ابی وقاص]] و... عقد اخوت بست.<ref>الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج۳، ص۳۴۵.</ref>

پنج ماه و به نقلی هشت ماه<ref>تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج۱، ص۳۵۳.</ref> پس از [[هجرت]] مسلمانان به [[مدینه]]، روزی پیامبر (ص) به [[اصحاب]] خود فرمود: «تآخوا فی الله أخوین أخوین: در راه خدا، دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.»<ref>السیرة النبویة، ج۱، ص۵۰۴-۵۰۵</ref> بنا بر مشهور تعداد آنها ۹۰ نفر بوده است: ۴۵ نفر از مهاجران و ۴۵ نفر از انصار.<ref>الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج۴، ص۲۲۷</ref>

این برادری که بین مهاجران و انصار برقرار شد، دارای [[تواتر]] تاریخی و [[حدیث|روایی]] است و با عبارت‌هایی با اختلاف کم، نقل شده است. بنا بر نقل منابع، پیامبر بین ابوبکر و [[خارجة بن زید|خارجة بن زید انصاری]]، عمر و [[عتبان بن مالک انصاری خزرجی]]، عثمان و [[اوس بن ثابت]]، [[ابوعبیدة بن جراح]] و [[سعد بن معاذ]]، عبدالرحمان بن عوف و [[سعد بن ربیع]]، طلحه و [[کعب بن مالک]]، زبیر و [[سلمة بن سلام]]، سلمان فارسی و [[ابودرداء]]، عمار بن یاسر و [[حذیفة بن نجار]] یا به نقلی [[ثابت بن قیس]] و... برادری برقرار کرد.<ref>تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج۱، ص۳۵۳.</ref>

پس از برقراری این پیوند، مسلمانان همچون دو برادر حقیقی از یکدیگر [[ارث]] می‌بردند. ولی این حکم، موقت بود و با نزول آیه «وَأُولُو الْأَرْ‌حَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّـهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِ‌ينَ»(احزاب، ۶)، ارث بردن به خویشان نسبی اختصاص یافت.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ذیل آیه ۶ سوره احزاب</ref>

اخوتی که در سال نخست هجری برقرار شد نقش مهمی در روابط میان مسلمانان داشت ولی آنچه اهمیت بیشتری دارد، برادری همه مسلمانان با یکدیگر است که در سال نهم هجری با نزول آیه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة» (حجرات، ۱۰) بر آن تاکید شد. هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر میان افرادی که شبیه و نظیر یکدیگر بودند، پیمان برادری بست؛ از جمله میان [[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]]...، [[ابوذر]] و [[ابن مسعود]]، [[سلمان]] و [[حذیفه بن یمان|حذیفه]]...، [[مقداد بن اسود|مقداد]] و [[عمار بن یاسر|عمار]]، [[عایشه دختر ابوبکر بن ابی قحافه|عایشه]] و [[حفصه بنت عمر|حفصه]]، [[ام سلمه]] و [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]]...

پیوند برادری میان [[امام علی (ع)]] و پیامبر (ص) جزو متواترات تاریخی است. بجز منابع شیعی، بسیاری از منابع [[اهل سنت]] نیز این واقعه را نقل کرده‌اند که علامه امینی در کتاب [[الغدیر]] به پنجاه مورد از آنها اشاره کرده است.<ref>الغدیر، ج۳، ص۱۶۲-۱۸۰</ref>

پیامبر چندی پیش از مهاجرت به [[مدینه]]، میان مهاجران عقد اخوت بست و خود نیز با امام علی (ع) عقد اخوت بست. در منابع آمده است وقتی پیامبر بین اصحاب خود عقد اخوت بست، علی(ع) گریان نزد پیامبر آمد و گفت: میان اصحابت برادری برقرار کردی و مرا با هیچ کس برادر نساختی! پیامبر فرمود تو برادر من در دنیا و آخرت هستی.<ref>حلبی، السیره الحلبیه، ج۲، ص۱۲۵</ref>

در نقل دیگری آمده است پیامبر فرمود: ای علی! آیا خشنود نمی‌شوی که برادر من باشی؟ علی گفت: چرا. پیامبر فرمود: تو در دنیا و آخرت برادر من هستی.<ref>قاضی نعمان، شرح الاخبار فی فضائل الائمه، ج۲، ص۱۷۸</ref>

پس از هجرت به مدینه نیز پیامبر بین مهاجران و انصار پیوند اخوت برقرار کرد ولی امام علی (ع) را با هیچ یک از انصار برادر نساخت و خود با او عقد اخوت بست. پیامبر(ص) پیش از هجرت به [[مدینه]]، میان [[مهاجران]]، عقد اخوت برقرار کرد و سپس در مدینه، میان مهاجران و [[انصار]] عقد اخوت بست و هر دوبار به علی(ع) فرمود: تو در دنیا و آخرت برادر من هستی؛ و میان او و خودش عقد اخوت بست.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، به نقل الامین، اعیان الشیعه، ج۲، ص ۲۷.</ref>

در کتاب الفصول المهمه آمده است: هنگامی که پیامبر بین مهاجران و انصار عقد اخوت بست... علی بن ابی طالب را با کسی برادر نساخت. پس علی (ع) با ناراحتی از نزد پیامبر بیرون رفت... پیامبر (ص)در جستجوی او برآمد و به او فرمود: آیا ناراحت شدی که بین مهاجران و انصار عقد اخوت بستم و تو را برادر هیچ یک از آنها قرار ندادم؟ آیا راضی نیستی که مقام و منزلت تو نسبت به من همانند مقام و منزلت هارون نسبت به برادرش موسی باشد با این تفاوت که پس از من پیامبری نخواهد آمد؟<ref>الفصول المهمة، ابن صباغ المالكی، ج‏1، ص220</ref>

از مهمترین دغدغه‌های پیامبر (ص) چگونگی برقراری عدالت اجتماعی در میان همه مردم بوده است<ref>سوره حدید، آیه ۲۵.</ref> و لازمه پدیدار گشتن چنین عدالتی، از یک سو برافتادن تضادهای طبقاتی و از دیگر سو، ایجاد پیوندهای قرابت میان آحاد مردمان بوده است. به همین سبب پیامبر(ص) پیوند برادری دینی را به عنوان راهکاری عملی برای شکل‌گیری برادری و برابری میان همه انسان‌ها برقرار ساخته است.<ref>دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۶۱۸.</ref>

متن عربی عقد: «واخَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَحْتُکَ فِی اللَّهِ وَ عَاهَدْتُ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ کُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ الْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومِینَ (ع) عَلَى أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ الشَّفَاعَةِ وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّةَ لَا أَدْخُلُهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مَعِی»

باز نفر اول می‌گوید : «أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ مَا خَلَا الشَّفَاعَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّیَارَة»

و نفر دوم می‌گوید: «قَبِلْتُ»<ref>نوری، حسین این محمدتقی، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج ۶، ص ۲۷۹.</ref>

{{پانویس|2}}

* ابن صباغ مالكى‏، الفصول المهمة في معرفة الأئمة، اول، قم، دار الحديث‏، ۱۴۲۲ق.

* ابن كثير، البداية و النهاية، بیروت، دار الفكر، بى تا.

* ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، دارالمعرفه، بی تا

* امین، اعیان الشیعه، بیروت:، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۸ق./۱۹۹۸م.

* امینی، عبدالحسین، الغدير في الكتاب و السنة و الأدب‏، اول، قم، مركز الغدير للدراسات الاسلاميه‏، ۱۴۱۶ق.

* جعفر مرتضى العاملى‏، الصحيح من سيرة النبي الأعظم‏، اول، قم، دار الحديث‏، ۱۴۲۶ق.

* حلبى شافعی، السيرة الحلبية، دوم، بیروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۲۷ق.

*ديار بكرى‏، تاريخ الخميس في أحوال أنفس النفيس‏، بیروت، دار الصادر، بى تا

* قاضى نعمان مغربى‏، شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار، اول، قم، جامعه مدرسين‏، ۱۴۰۹ق.

* نوری، حسین ابن محمدتقی، مستدرک الوسائل، موسسه آل البیت لإحیاء، بیروت، ۱۴۰۸ق.