استطاعت (حج): تفاوت میان نسخه‌ها

استطاعت (حج) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۸ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۰۲

۱۰٬۶۱۸ بایت حذف‌شده ، ‏۲۸ اوت ۲۰۱۹

جز

حذف مطالب زائد و افزودن بخشی به‌نام احکام

دیداریویکی‌متن

P.motahari

Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor

۳٬۳۲۷

ویرایش

@@ خط ۱۴: / خط ۱۴: @@
 * استطاعت بدنی یعنی حاجی از سلامت بدنی لازم برای سفر به مکه و به‌جا آوردن مناسک حج برخوردار است.
 * استطاعت زمانی یعنی زمان کافی برای رفتن به مکه و انجام مناسک حج وجود دارد.
-===بدهکار بودن===
-* به نظر مشهور فقهای شیعه، مستطیعِ مالی کسی است که علاوه بر نیازهای عادی زندگی خود مانند مسکن و اثاث منزل، مخارج کسانی که عرفا و شرعا نفقه آنها بر عهده اوست، زاد و راحله یا قیمت آنها را پیش از سفر [[حج]] داشته باشد. امکان تحصیل هزینه سفر در طول سفر حج، موجب استطاعت نیست.<ref>رجوع کنید به: ابن‌ سعید، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۱۷۴؛ حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۵۳؛ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۷۳-۳۷۴؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۰-۹۱</ref> [[ملا احمد نراقی|نراقی]]، کسب درآمد در طول سفر را در صورتی که متناسب با‌ شأن انسان باشد یا کاری باشد که در وطنش شغل اوست، مصداق استطاعت شناخته است.<ref>نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۲۷.</ref> مقدار و کیفیت زاد و راحله، در هر مکان با مکان دیگر و برای هر شخص با شخص دیگر متفاوت است و برای ارزیابی آن، شأن و اقتضائات زندگی هر شخص مستقلا در نظر گرفته می‌شود.<ref>رجوع کنید به: موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۴۰؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۸، ۹۲-۹۳.</ref>
-* هزینه بازگشت از سفر هم باید برای برآورد استطاعت مورد توجه قرار گیرد.<ref>نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۲۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۷۳.</ref> برخی از فقیهان امامی نیاز به زاد و راحله را برای تحقق استطاعت، مختص به موارد ضروری دانسته‌اند؛ مانند وقتی که سفر حج مستلزم پیمودن مسافتی طولانی باشد؛ ولی در مواردی که زاد و راحله یا یکی از آنها نیاز نیست، از جمله درباره کسانی که در مکه یا نزدیکی آن ساکنند، این فقها برآنند که استطاعت مالی بدون داشتن آنها هم تحقق می‌یابد<ref>نگاه کنید به: محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۶۵؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۵۲؛ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۲۸-۳۲؛ برای نقد این نظر رجوع کنید به: موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۶؛ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۶۴؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ج۱، ص۷۸-۸۳، ۸۵</ref>.
-تمام فقهای [[مذاهب اسلامی]] داشتن دَین یا قرض (چه دین به مردم و چه دین الهی مانند [[زکات]] و [[خمس]]) را در صورتی که با ادای آن، امکان سفر حج از میان برود، مانع استطاعت مالی دانسته‌اند. طلب شخص از دیگران، هر گاه قابل استیفا نباشد نیز موجب استطاعت نیست.<ref>رجوع کنید به: ابن‌ قدامه، المغنی، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۷۲-۱۷۳؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۶۸-۶۹؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۵۶؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۱۴-۱۱۵.</ref> برخی فقها، داشتن دین مؤجَّل (قرضی که تا رسیدن مهلت پرداخت آن امکان سفر حج باشد) یا دینی که طلبکار آن را مطالبه نکند، مانع استطاعت نمی‌دانند.<ref>نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۶۸؛ موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۴۳؛ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۹۸.</ref>
-===استطاعت با بخشش===
-ممکن است استطاعت مالی، با بخشش یا در اختیار گذاشتن زاد و راحله از جانب شخصی دیگر حاصل شود؛ مانند بخشش هزینه سفر حج به فرزند از سوی پدر؛ که آن را استطاعت بَذْلی گفته‌اند. فقهای امامی به استناد [[آیه]] ۹۷ [[آل عمران]] و [[احادیث]]، قبول [[هبه]] را در این حالت لازم و به جا آوردن حج را واجب شمرده‌اند<ref>محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۶۵؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۵۷-۱۶۲، ۱۷۵-۱۷۶</ref>، اما بیشتر فقهای [[اهل سنّت]] پذیرش چنین [[هبه|هبه‌ای]] را [[واجب]] به شمار نیاورده‌اند. [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] بذل بدون منّت، مانند بذل حج از جانب فرزند را موجب استطاعت دانسته است. همچنین [[مالکی|مالکیان]] حج را برای کسانی که به درخواست کمک از دیگران عادت دارند و در طول سفر حج می‌توانند به اندازه کافی از دیگران کمک بگیرند، واجب دانسته‌اند<ref>رجوع کنید به: کاسانی، بدائع الصنائع، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۲۲؛ ابن‌ قدامه، المغنی، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۷۰؛ زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۲۸، ۳۳</ref>.
-به نظر برخی فقهای امامی، از بین بردن استطاعت مالی، مثلا بخشش مال به دیگران پس از حصول استطاعت و استقرار وجوب حج، جایز نیست، ولی حفظ استطاعت مالی بر کسی که از جهات دیگر استطاعت ندارد، واجب نیست.<ref>رجوع کنید به: میرزای قمی، جامع الشتات، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱۸-۳۱۹؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۴</ref>
-==استطاعت بدنی==
-به نظر شماری از [[حنفی|حنفیان]]، حج بر اشخاص بیمار، از پا افتاده، فلج و نابینا، حتی اگر راهنما داشته باشند، واجب نیست. به نظر سایر فقهای [[اهل سنّت]]، بر فرد نابینایی که راهنما دارد، حج واجب است. [[شافعی|شافعیان]] داشتن سلامت جسمی و نیروی بدنی را در حد توانایی سوار شدن بر مرکب بدون مشقت بسیار، کافی دانسته‌اند. [[مالکی|مالکیان]] دارا بودن نیروی جسمانی‌ای که بتواند شخص را سواره یا پیاده و بدون مشقت غیرعادی به مکه برساند، موجب استطاعت بدنی شمرده‌اند.<ref>کاسانی، بدائع الصنائع، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۲۱؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۶۳، ۸۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۲۷-۲۹.</ref>
-فقهای [[شیعه]]، استطاعت بدنی را شرط وجوب حج دانسته و حج را بر بیمارانی که به دشواری می‌توانند سوار بر مرکب (از جمله اتومبیل و هواپیما) شوند، واجب ندانسته‌اند.<ref>ر.ک: محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۸۰.</ref>
-==ایمن بودن راه سفر==
-نوع دیگر استطاعت در حج، ایمن بودن راه سفر است، یعنی جان و مال مسافر حج با مخاطرات جدی روبه‌رو نشود<ref>برای فقه امامی نگاه کنید به: ابن‌ سعید، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۱۷۵؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج ۷، ص۷۸؛ برای فقه اهل سنّت نگاه کنید به: نَوَوی، المجموع، ج ۷، ص۷۹ـ۸۰؛ زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۲۹، ۳۱، ۳۵</ref>. تعبیر «مُخَلّی سَرْبُه» (باز و ایمن بودن راه) در احادیث<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۶۷؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۹۶.</ref>، به این نوع استطاعت اشاره دارد. شافعیان اجاره نگهبان را در صورتی که به امنیت راه منجر شود، واجب شمرده‌اند. به نظر [[مالکی|مالکیان]] و شماری از [[شافعی|شافعیان]]، در صورتی که تنها راه رسیدن به [[مکه]]، راه آبی باشد و احتمال هلاکت در آن زیاد، حج [[واجب]] نیست.<ref>رجوع کنید به: نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۸۲-۸۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۲۷، ۲۹، ۳۱.</ref>
-==استطاعت زمانی==
-شافعیان، حنبلیان و فقهای امامی، گونه دیگری از استطاعت یعنی استطاعت زمانی را مطرح کرده‌اند که مراد از آن زمان کافی برای رسیدن به مراسم حج است.<ref>ر.ک: محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۶۵؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۸۸-۸۹؛ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۳۰؛ زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۳۲، ۳۵</ref>
 ==استطاعت زن==
-===از دیدگاه اهل سنت===
+فقهای بیشتر مذاهب [[اهل سنّت]] علاوه بر شرایط مذکور برای تحقق استطاعت زن، همراهی همسر یا یکی از [[محارم]] او را لازم شمرده‌اند. در فرض نبودن همسر یا مَحرم، یا ممکن نبودن حضور آنان در حج، [[شافعی|شافعیان]] و [[مالکی|مالکیان]] همراه بودن گروهی از زنان مورد اعتماد را با او کافی دانسته‌اند.<ref>کاسانی، بدائع الصنائع، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۲۳؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۸۶-۸۷.</ref> به نظر فقیهان امامی، همراه بودن محارم شرط استطاعت زن نیست و اطمینان از امنیت وی کافی است.<ref>طوسی، النهایه، قدس محمدی، ص۲۷۴ـ۲۷۵.</ref>
-فقهای بیشتر مذاهب [[اهل سنّت]] علاوه بر شرایط مذکور برای تحقق استطاعت زن، همراهی همسر یا یکی از [[محارم]] او را لازم شمرده‌اند. در فرض نبودن همسر یا مَحرم، یا ممکن نبودن حضور آنان در حج، [[شافعی|شافعیان]] و [[مالکی|مالکیان]] همراه بودن گروهی از زنان مورد اعتماد را با او کافی دانسته‌اند.<ref>کاسانی، بدائع الصنائع، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۲۳؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۸۶-۸۷.</ref>
-===از دیدگاه تشیع===
+به نظر مشهور در همه مذاهب اسلامی، مرد نمی‌تواند همسر خود را از ادای حج واجب بازدارد، ولی در حج مستحب می‌تواند مانع زن شود.<ref>رجوع کنید به: محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۶۸؛ زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۳۵.</ref>
-به نظر فقیهان امامی، همراه بودن محارم شرط استطاعت زن نیست و اطمینان از امنیت وی کافی است.<ref>طوسی، النهایه، قدس محمدی، ص۲۷۴ـ۲۷۵.</ref> انجام دادن حج بر زنان هنگام [[عده وفات]] و [[عده طلاق]] (در برخی مذاهب اهل سنّت) منع شده است.<ref>زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۳۶-۳۷.</ref>
-به نظر مشهور در همه مذاهب اسلامی، مرد نمی‌تواند همسر خود را از ادای حج واجب بازدارد، ولی در حج مستحب می‌تواند مانع زن شود.<ref>رجوع کنید به: محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۶۸؛ زحیلی، الفقه الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۳۵.</ref>
+==احکام==
 == پانویس ==
@@ خط ۷۰: / خط ۴۶: @@
 * یزدی، سید محمد کاظم‌، العروة الوثقی، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
 {{پایان}}
-==پیوند به بیرون==
-* منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/9457 دانشنامه جهان اسلام، مقاله حج]
 {{حج و عمره}}
 [[en:Istita'a (hajj)]]