استطاعت (حج): تفاوت میان نسخه‌ها

استطاعت درخصوص حج به‌معنای توانایی انسان بر انجام‌دادن اعمال حج است. مراد از توانایی، تواناییِ عقلی نیست؛ یعنی این‌گونه نیست که حتی اگر کسی با مشقت به حج برود، مستطیع به حساب آید؛ بلکه منظور از آن برخورداری از شرایطی است که در فقه موجب وجوب حج می‌شود.<ref>مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۵۷.</ref>

* به نظر مشهور فقهای شیعه، مستطیعِ مالی کسی است که علاوه بر نیازهای عادی زندگی خود مانند مسکن و اثاث منزل، مخارج کسانی که عرفا و شرعا نفقه آنها بر عهده اوست، زاد و راحله یا قیمت آنها را پیش از سفر [[حج]] داشته باشد. امکان تحصیل هزینه سفر در طول سفر حج، موجب استطاعت نیست.<ref>رجوع کنید به: ابن‌ سعید، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۱۷۴؛ حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۵۳؛ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۷۳-۳۷۴؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۰-۹۱</ref> [[ملا احمد نراقی|نراقی]]، کسب درآمد در طول سفر را در صورتی که متناسب با‌ شأن انسان باشد یا کاری باشد که در وطنش شغل اوست، مصداق استطاعت شناخته است.<ref>نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۲۷.</ref> مقدار و کیفیت زاد و راحله، در هر مکان با مکان دیگر و برای هر شخص با شخص دیگر متفاوت است و برای ارزیابی آن، شأن و اقتضائات زندگی هر شخص مستقلا در نظر گرفته می‌شود.<ref>رجوع کنید به: موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۴۰؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۸، ۹۲-۹۳.</ref>

* هزینه بازگشت از سفر هم باید برای برآورد استطاعت مورد توجه قرار گیرد.<ref>نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۲۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۷۳.</ref> برخی از فقیهان امامی نیاز به زاد و راحله را برای تحقق استطاعت، مختص به موارد ضروری دانسته‌اند؛ مانند وقتی که سفر حج مستلزم پیمودن مسافتی طولانی باشد؛ ولی در مواردی که زاد و راحله یا یکی از آنها نیاز نیست، از جمله درباره کسانی که در مکه یا نزدیکی آن ساکنند، این فقها برآنند که استطاعت مالی بدون داشتن آنها هم تحقق می‌یابد<ref>نگاه کنید به: محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۶۵؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۵۲؛ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۲۸-۳۲؛ برای نقد این نظر رجوع کنید به: موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۶؛ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۶۴؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ج۱، ص۷۸-۸۳، ۸۵</ref>.

تمام فقهای [[مذاهب اسلامی]] داشتن دَین یا قرض (چه دین به مردم و چه دین الهی مانند [[زکات]] و [[خمس]]) را در صورتی که با ادای آن، امکان سفر حج از میان برود، مانع استطاعت مالی دانسته‌اند. طلب شخص از دیگران، هر گاه قابل استیفا نباشد نیز موجب استطاعت نیست.<ref>رجوع کنید به: ابن‌ قدامه، المغنی، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۷۲-۱۷۳؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۶۸-۶۹؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۵۶؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۱۴-۱۱۵.</ref> برخی فقها، داشتن دین مؤجَّل (قرضی که تا رسیدن مهلت پرداخت آن امکان سفر حج باشد) یا دینی که طلبکار آن را مطالبه نکند، مانع استطاعت نمی‌دانند.<ref>نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۶۸؛ موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۴۳؛ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۹۸.</ref>