شطرنج: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شطرنج'''، بازی فکری دو نفره‌ای که در [[فقه]]، درباره حکم آن بحث می‌شود. این بازی از قرن بیستم میلادی، در زمره رشته‌های ورزشی قرار گرفته است. در کتاب‌های فقهی، از شطرنج در بخش [[مکاسب محرمه]] (تجارت‌های حرام)، بحث می‌شود. روایات، شطرنج را [[قمار]] و کاری باطل شمرده و از آن نهی کرد‌ه‌اند؛ از این‌رو بسیاری از [[فقیهان]]، این بازی را حرام دانسته‌اند؛ اما به باور برخی همچون [[امام خمینی]]، اگر شطرنج به عنوان [[آلات قمار]]، شناخته نشود، بازی با آن بدون شر‌طبندی، حرام نیست.

شطرنج، بازی باستانی است که به گفته برخی در [[هندوستان]] و به گفته برخی دیگر در [[ایران]] پدیده آمده است.<ref>رمضانی و گلی، «تأملی بر دقایق بازی شطرنج در سبک آذربایجانی و عراقی»، ص۱۵۹.</ref> این بازی از قرن بیستم میلادی در زمره رشته‌های ورزشی قرار گرفته است. امروزه بیشتر کشورهای جهان (از جمله کشورهای اسلامی [[مصر]]، [[ایران]]، [[پاکستان]]، [[عربستان سعودی]] و [[ترکیه]]<ref>[https://ratings.fide.com/fide_directory.phtml پایگاه فیده، اعضای فدراسیون شطرنج]، دیده‌شده در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۶</ref>) عضو فدراسیون بین‌المللی شطرنج هستند.<ref>[http://ardabilchess.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B7%D8%B1%D9%86%D8%AC/ تاریخچه شطرنج ، سایت اطلاع‌رسانی هیئت شطرنج استان اردبیل، دیده‌شده در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۶.]</ref> شطرنج ورزشی فکری و دو نفره است و شانزده مهره سفید و شانزده مهره سیاه دارد که میان دو طرف بازی تقسیم می‌شوند. بازی بر روی صفحه‌ای مربع‌شکل انجام می‌شود که به ۶۴ مربع کوچک مساوی سفید و سیاه، تقسیم شده است.<ref>[http://ardabilchess.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B7%D8%B1%D9%86%D8%AC/ تاریخچه شطرنج ، سایت اطلاع‌رسانی هیئت شطرنج استان اردبیل، دیده‌شده در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۶.]</ref>

[[حدیث|احادیث]] فراوانی درباره شطرنج وجود دارد.<ref>ر.ک: حرّ عاملى، وسایل الشيعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۷، ص۳۱۸-۳۲۶.</ref> روایات، بازی شطرنج را گونه‌ای [[قمار]] و کاری باطل دانسته و از آن نهی کرده‌اند. به نقل از [[شیخ کلینی|کلینی]]، [[امام صادق (ع)]] گفته است:‌ شطرنج و [[نرد]] از مصادیق قمار هستند.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۳۶.</ref> طبق حدیث دیگری، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر (ص)]] از بازی با شطرنج و نرد، نهی کرده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۳۷.</ref>

در برخی از روایات، عبارت‌های بسیار تندی درباره بازی شطرنج دیده می‌شود؛<ref>رحمانی، «مبانی فقهی بازی با شطرنج از نگاه آیة الله سیداحمد خوانساری»، ص۳۱۳.</ref> از جمله:‌ بازى با شطرنج [[شرک]] است؛ سلام‌كردن به بازى‌كننده آن [[گناهان کبیره|گناه کبیره]] و موجب [[خلود]] در [[جهنم]] است؛ دست‌زدن به آن مانند دست‌زدن به گوشت خوک است؛ جایگاه بازی‌کننده آن در جهنم است.<ref>حرّ عاملى، وسایل الشيعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۷، ص۳۲۳.</ref>

در گذشته، بازی شطرنج به منظور قمار و کسب درآمد انجام می‌شد؛ از این‌رو در کتاب‌های [[فقه|فقهی]]، از شطرنج در بخش [[مکاسب محرمه]](تجارت‌های حرام)، زیر عنوان [[آلات قمار]] بحث شده است.<ref>ر.ک: شیخ انصاری، مکاسب محرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۲.</ref>

فقیهان گذشته به‌جز [[شیخ صدوق]] که بنا بر [[احتیاط واجب]] آن را حرام اعلام کرده است، همه، بازی شطرنج را [[حرام]] دانسته‌اند.<ref>رحمانی، «مبانی فقهی بازی با شطرنج از نگاه آیة الله سید احمد خوانساری»، ش۱۷، ۱۸، ص۳۲۰.</ref>  

در سال ۱۳۶۷ش، [[امام خمینی]] در پاسخ به [[استفتاء|استفتائی]]، نوشت:‌ در صورتی که شطرنج به عنوان [[آلات قمار]]، شناخته نشود، بازی با آن بدون شر‌طبندی، حرام نیست.<ref>خمينى، صحيفه امام، ج‏۲۱، ص۱۲۹.</ref> به باور وی و برخی از [[فقیهان]] پس از او، این بازی تنها در صورتی حرام است که ابزار قمار شمرده شود.<ref>رحمانی، «مبانی فقهی بازی با شطرنج از نگاه آیة الله سیداحمد خوانساری»، ش۱۷، ۱۸،ص۳۱۵.</ref>

در مقابل این نظریه، بسیاری از فقها همچون [[شیخ انصاری]]، معتقدند که برخی از [[روایات]]، بازی شطرنج را بی‌قید و شرط حرام دانسته‌اند؛ از این‌رو حتی اگر شطرنج جزء [[آلات قمار]] نباشد، این بازی حرام است.<ref>رحمانی، «مبانی فقهی بازی با شطرنج از نگاه آیة الله سیداحمد خوانساری»، ش۱۷، ۱۸، ص۳۳۸.</ref>

شیخ انصاری نوشته است: بازی با نرد، حتی اگر ابزار قمار نباشد، حرام است؛ چرا که در برخی از روایات، به این جهت که کاری باطل است، از آن نهی شده است؛ نه به علت ابزار قمار بودن آن.<ref>شیخ انصاری، مکاسب محرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۳، ۳۷۴.</ref>

*انصاری دزفولی، مرتضی، كتاب المكاسب المحرمة و البيع و الخيارات، قم، كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى‌، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.

*رحمانی، محمد، «مبانی فقهی بازی با شطرنج از نگاه آیة الله سید احمد خوانساری»، فقه اهل بيت، ش۱۷و۱۸، ۱۳۷۸ش.

*حرّ عاملى، محمد بن حسن، ‌تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة،‌ قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ اول‌، ۱۴۰۹ق.

*خمینی، سیدروح الله، صحيفه امام،‏ تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، بی‌تا.

*کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق على اكبر غفارى‌، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.