سعید بن جبیر: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان             =سعید بن جبیر

| تصویر             =سردر ورودی مزار سعید بن جبیر.jpg

| اندازه تصویر       =300px

| توضیح تصویر       =ورودی مزار سعید بن جبیر در واسط عراق

| نام کامل           =سعید بن جُبَیر بن هشام اسدی وابلی  

| لقب               =والبی  

| نسب               =اصالتا حبشی

| خویشاوندان سرشناس =

| تاریخ تولد         =[[سال ۴۵ هجری قمری|۴۵ق]]  

| شهر تولد           =[[کوفه]]

| کشور تولد         =

| محل زندگی         =کوفه، [[اصفهان]]، [[قم]]  

| تاریخ وفات         =

| شهر وفات           =

| علت وفات           =

| تاریخ شهادت       =[[سال ۹۴ هجری قمری|سال ۹۴]] یا [[سال ۹۵ هجری قمری|۹۵ق]]

| شهر شهادت         =

| نحوه شهادت         =به دستور [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]]

| مدفن               =واسط، [[عراق]]

| از یاران           =[[امام سجاد(ع)]]

| فعالیت‌ها           =قیام علیه حجاج بن یوسف

| مشایخ             =[[عبدالله بن عباس]]

| شاگردان           =جعفر بن المغیرة • الأعمش• عطاء بن سائب ..

| آثار               =تفسیر قرآن

سعید بن جُبَیر بن هشام اسدی والبی در [[سال ۴۵ قمری]] در شهر کوفه<ref>ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴، ص ۱۱.</ref> به دنیا آمد.<ref>زرکلی، الأعلام، ج۳، ص۹۳.</ref> وی [[حبشه|حبشی‌الاصل]] و از موالی [[بنی اسد]] بود.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۶۷.</ref> از پدر و مادر وی اطلاعات دقیقی در دست نیست تنها گفته‌اند: پدر جبیر، اصالتا حبشی بود و مدتی در نزد بنی وابلة بن حارث از [[بنی اسد]] به عنوان برده زندگی کرده است<ref>طوسی، رجال، ص۱۱۴.</ref> و با ظهور [[اسلام]] و مسلمان شدن او، آزادی خود را به دست آورد.<ref>زرکلی، الأعلام، ج ۳، ص۹۳.</ref> بعضی جبیر را از [[اصحاب امام علی(ع)]] دانسته‌اند.<ref>أصحاب أمیر المؤمنین علیه‌السلام و الرواة عنه،ج۱،ص:۱۰۲ </ref>

بعضی از جمله [[شیخ طوسی]]<ref>رجال الطوسی،ص ۹۰.</ref> برآنند که [[کنیه|کنیه‌]] او ابومحمد بوده<ref> البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> و گروهی دیگر کنیه وی را ابوعبدالله ذکر کرده‌اند. [[محمد تقی شوشتری|تستری]]، سخن شیخ طوسی را نمی‌پذیرد<ref>قاموس ج ۵، ص ۸۸ - ۸۹</ref> ولی بیشتر مورخین کنیۀ وی ابوعبدالله گفته‌اند.<ref>زرکلی، الأعلام، ج۳، ص۹۳.</ref><ref>تاریخ الإسلام،ج۶،ص:۳۶۷</ref><ref>الطبقاتالکبری،ج۶،ص:۲۶۷</ref> به وی لقب والبی داده بودند<ref>زرکلی، الأعلام، ج۸، ص۱۰۹.</ref><ref>الأنساب،ج۱۳،ص:۲۷۵</ref><ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> زیرا او و پدرش ابتدا در حمایت بنی والبی بودند، همچنین برخی نویسندگان به وی لقب «''فقیه البکاء''» داده‌اند.<ref>حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج ۴، ص ۲۷۲</ref>

در [[خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال|خلاصه]] [[علامه حلی]] و [[رجال کشی]] به تصریح آمده است که سعید از شیعیان [[حضرت علی(ع)]] بوده و علت [[شهادت|شهادتش]] به دست [[حجاج بن یوسف|حجاج]] نیز چیزی جز این نبوده است.<ref>أعیان الشیعة، محسن الأمین،ج۱،ص:۱۲۶</ref>

[[کشی]] نیز می‌گوید: سعید بن جبیر در صراط مستقیم بود و به [[امام سجاد(ع)]] اقتدا کرد و امام سجاد(ع) هم از او تعریف می‌نمود و همین علاقه میان او و امام، باعث شد حجّاج او را شهید نماید<ref>رجال الکشی،ص:۱۲۰</ref>

از [[فضل بن شاذان]] نقل شده است که در اوائل دوران امام سجاد(ع)، اصحاب خاص امام فقط پنج نفر بودند: سعید بن جبیر، [[سعید بن مسیب]]، [[محمد بن جبیر بن مطعم]]، [[یحیی بن ام الطویل]] و [[ابوخالد کابلی]].<ref>قاموس الرجال، ج ۵، ص ۸۵.</ref>

[[شیخ طوسی]] می‌گوید: سعید بن جبیر به امام زین العابدین(ع) ارادت خاصی داشت.<ref>طوسی،ج ۱، ص ۳۳۵</ref>

سعید بن جبیر علم را از [[ابن عباس]] آموخت،<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> هنگامیکه اهل [[کوفه]] از ابن عباس سوال می‌کردند، ابن عباس گفت شما از من می‌پرسید در حالیکه سعید بین شما است،<ref>الطبقاتالکبری،ج۶،ص:۲۶۸</ref><ref>زرکلی، الأعلام، ج۳، ص۹۳.</ref>

دانش سعید تا آنجا پیش رفت که [[احمد بن حنبل]] می‌گوید در روی زمین کسی نیست که به علم سعید محتاج نباشد.<ref>زرکلی، الأعلام، ج۳، ص۹۳.</ref><ref>تاریخ الإسلام،ج۶،ص:۳۶۷</ref>

<ref>مسند الامام السجاد ج ۲، ص ۴۵۶</ref>

[[اسماعیل بن عمر بن کثیر|ابن کثیر]] وی را از ائمه اسلام در [[تفسیر]] و [[فقه]] و انواع علوم می‌داند و می‌گوید اعمال نیک وی زیاد بود.<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> [[محمد بن احمد ذهبی|ذهبی]] نیز از وی به عنوان یکی از ائمه اعلام یاد کرده است.<ref>تاریخالإسلام،ج۶،ص:۳۶۷</ref>

[[سفیان ثوری]] از [[عمرو بن میمون]] از قول پدرش نقل می‌کند، سعید بن جبیر از دنیا رفت در حالی که در روی زمین کسی نبود مگر اینکه به علم او محتاج بود.<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> خود می‌گوید: آنچه نزد من مهم است علمی است که دارم، دوست داشتم مردم آن را از من می‌آموختند.<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref>

[[اشعث بن اسحاق]] وی را جهبذ [= دانشمند بزرگ]<ref>فرهنگ معین واژه جهبذ</ref> علما می‌داند،<ref>تاریخالإسلام،ج۶،ص:۳۶۷</ref> ابراهیم نخعی نیز می‌گوید: پس از وی کسی همتای او در علم نیامد.<ref>تاریخ الإسلام،ج۶،ص:۳۶۷</ref>

از [[عبدالله بن عمر]]، سوالی درباره [[ارث]] پرسیدند، گفت: بروید از سعید بن جبیر بپرسید او در این مسئله از من عالم‌تر است.<ref>الطبقاتالکبری،ج۶،ص:۲۶۹</ref>به ظاهر مراد از علم در این روایات، علم دینی است.

سعید کتابی در [[تفسیر قرآن]] دارد که مفسران از وی نقل کرده‌اند، [[جلال الدین سیوطی|سیوطی]] در [[الاتقان فی علوم القرآن|الاتقان]] از تفسیرش یاد کرده است، و [[قتادة بن دعامة|قتاده]] وی را اعلم مفسرین از [[تابعین]] دانسته است، همچنین [[ابن ندیم]] در [[الفهرست (ابن ندیم)|الفهرست]] هنگامی که کتابهای تفسیری [[شیعه]] را نام می‌برد از آن یاد می‌کند<ref>أعیان الشیعة، محسن الأمین،ج۱،ص:۱۲۵</ref> و قبل از آن تفسیری ذکر نکرده است، [[آقا بزرگ]] نیز در کتاب [[الذریعه ‌الی‌ تصانیف‌ الشیعه|الذریعه]] آن را ذکر کرده است.<ref>الذریعة، آغا بزرگ الطهرانی،ج۴،ص:۲۴۱</ref>

موید قطعی بر وجود چنین تفسیری، گزارشی است که [[عبدالملک بن مروان]] از سعید درخواست کتابت تفسیر می‌کند و وی نیز می‌پذیرد و می‌نویسد.<ref>تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۵، ص: ۶۵</ref><ref>جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص: ۸۳</ref>

برخی این کتاب را به عنوان اولین کتاب تفسیری می‌شناسند.<ref>احمد فاضل سعدی، ص ۱۸۹</ref>

*[[عمرو بن دینار]] و....<ref>تاریخ الإسلام،ج۶،ص:۳۶۷</ref>

درباره [[تهجد|شب زنده داری]] و تضرع وی [[احمد بن عبدالله بن احمد اصفهانی|اصفهانی]] از قول [[قاسم بن ایوب]] نقل می‌کند، سعید آن قدر گریه می‌کرد تا از حال می‌رفت و غش می‌کرد.<ref>حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج ۴، ص ۲۷۴</ref> وی هر وقت به نماز می‌ایستاد هم چون چوب خشک بود و فراوان گریه می‌کرد.<ref>ابن الجوزی، ج ۷، ص ۶</ref>

نوشته‌اند وقتی سعید در اصفهان ساکن بود سالی دوبار به زیارت خانه خدا مشرف می‌شد، یک بار برای [[حج]] و یک بار برای [[عمره]]<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref>

شخصی می‌گوید: سعید بن جبیر را دیدم که در [[طواف]] به آهستگی و باوقار حرکت می‌کرد.<ref>الطبقات الکبری،ج۶،ص:۲۷۲</ref>

سعید هنگامیکه از سوی [[خالد بن عبدالله قسری]] دستگیر شد، در حالیکه زنجیر بر دست و پاهایش بود نیز طواف خانه خدا کرد.<ref>الطبقات الکبری،ج۶،ص:۲۷۴ </ref>

طبق بعضی از نقلها سعید در هر شب یک بار [[قرآن]] را [[ختم قرآن|ختم]] می‌کرد<ref>الطبقات الکبری،ج۶، ص۲۷۰</ref> و گاهی در کنار [[کعبه]] آن ختم را در یک رکعت نماز انجام می‌داد.<ref>الطبقات الکبری،ج۶،ص:۲۷۰</ref>

[[ابن کثیر]] نقل کرده، وی در کنار خانه خدا در یک شب در نماز دو ختم و نیم قرآن می‌خواند<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> حتی گفته شده وی بین نماز مغرب و عشاء یک ختم قرآن انجام می‌داد<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref>

البته [[محمد بن سعد بن منیع الهاشمی|ابن سعد]] فقط اشاره به قرآن خواندن وی بین [[نماز مغرب]] و[[نماز عشاء|عشاء]] کرده و از ختم آن سخن نگفته است.<ref>الطبقات الکبری،ج۶،ص:۲۷۰</ref> سعید بن جبیر خود می‌گوید:

::پس از کشته شدن [[امام حسین]] بر من هیچ دو شبی نگذشته است که قرآن را ختم نکنم مگر اینکه مسافر یا بیمار باشم.<ref>الطبقات الکبری،ج۶،ص:۲۷۰</ref>

سعید بن جبیر به همراهی [[عبدالرحمن بن محمد بن اشعث کندی|عبدالرحمن بن محمد بن اشعث]] در قیام علیه [[حجاج بن یوسف ثقفی]] شرکت داشت،<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> و برای تحریک نیروها می‌گفت: با ایشان جنگ کنید و آنان را بکشید که در حکومت ستم می‌کنند و از دین بیرون شده‌اند و بر بندگان خدا گردنکشی می‌کنند، و نماز را از میان برده‌اند و مسلمانان را به خواری کشیده‌اند.<ref>الطبقات الکبری،ج۶، ص۲۷۵</ref> این جنگ به [[دیر جماجم]] معروف است.

سعید پس از شکست ابن اشعث به [[اصفهان]]<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> و سپس [[قم]]<ref>تاریخ قم،ص:۳۸</ref> متواری شد. وی ۱۲ سال در اصفهان مخفی بود.<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref>

۶ ماه از این ۱۲ سال را به قم رفته و در روستای [[جمکران (روستا)|جمکران]] پنهان شد، او در آنجا به [[قبیله بنی اسد]] و [[خطاب اسدی]](که در آنجا مسجدی بنا کرده بود)<ref>تاریخ قم،ص:۳۸ </ref> وارد شد.<ref>تاریخ قم،ص:۳۸ </ref> سعید از اصفهان سالی دوبار به [[مکه]] مشرف می‌شد،<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۹۸</ref> در یکی از این سفرها به دست [[خالد بن عبدالله قسری]] حاکم مکه دستگیر و به نزد حجاج فرستاده شد و سپس به دستور حجاج به قتل رسید.<ref>الطبقات الکبری،ج۶،ص:۲۷۴</ref>{{یادداشت|پس از دستگیری سعید در برخی منابع گفتگویی بین وی و [[حجاج بن یوسف]] نقل شده است:

::* برکسی که از جهنّم بیزار است و وارد بهشت می‌گردد، باکی نیست.<ref>مجالس الواعظین، ج ۳، ص ۱۱۱ ۱۱۵.</ref>

سعید رو به قبله نمود و این آیه مبارکه را زیر لب زمزمه کرد: «وجّهتُ وجهی للذی فطرالسموات و الارض حنیفاً و ما انا من المشرکین»<ref>قاموس الرجال، ج ۵، ص ۸۶</ref><ref>وفیات الاعیان، ج ۲، ص ۳۷۴</ref><ref>أنساب الأشراف، ج۷، ص:۳۶۹</ref> من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمان‌ها و زمین را آفریده؛ من در ایمان خود خالصم و از مشرکان نیستم.

حجّاج گفت: او را در جهت مخالف [[قبله]] قرار دهید. وقتی صورتش را از قبله برگرداندند، این آیه را تلاوت کرد: «فاینما تولّوا فثمّ وجه اللّه»<ref>انعام / ۷۹، ترجمه آیة اللّه مکارم شیرازی</ref> و به هرسو رو کنید، خدا آنجاست. حجّاج گفت: صورتش را بر زمین بگذارید. چنین کردند. او نیز این آیه را قرائت کرد: «منها خلقناکم و فیها نعیدکم ومنها نخرجکم تارةً اخری»<ref>طه/ ۵۵</ref> شما را از آن (زمین) آفریدیم و در آن باز می‌گردانیم؛ و بار دیگر (در قیامت) شما را از آن بیرون می‌آوریم. حجّاج دستور ذبح او را داد. سعید گفت: بعد از [[شهادتین]]، جانم را بگیر تا روز قیامت در حالی که دست هایت به خون من آغشته است، مرا ملاقات کنی.}}

در تاریخ درگذشت سعید اختلاف است؛ برخی قتل وی را [[شعبان]] سال ۹۵ق<ref>مسالک الابصار فی ممالک الامصار، ج ۵، ص ۶۱۵</ref> یا دهم [[ماه رمضان]] سال ۹۴ یا ۹۵ق دانسته‌اند، سن وی نیز در هنگام مرگ مورد اختلاف است، از ۴۹ سال،<ref>صحیح بخاری، ج ۳ص ۴۶۱و ج۸ص ۱۷۲</ref><ref>تهذیب التهذیب، ج۴ص ۱۲</ref> تا ۵۷سال گفته‌اند.<ref>ابن کثیر،ج۹، ص۹۹</ref> به نظر می‌رسد قول اول صحیح باشد چون به گفته فرزندش عبدالله، سعید در هنگام مرگ ۴۹سال داشت.<ref>أنسابالأشراف،ج۷،ص:۳۶۶</ref>{{یادداشت|نوشته‌اند که پس از مرگ هنگامی که سرش بر زمین افتاد، یک سر پوش سفید نمایان شد. او هنگام سر انداختن سه مرتبه لا اله الا الله گفت، یک مرتبه فصیح و واضح و دو مرتبه به صورت غیرمفهوم. الکامل/ترجمه،ج۱۳،ص ۱۸۷.}}{{یادداشت|برخی گفته‌اند سعید هنگام مرگ دعا کرد: «اللّهمّ لا تسلّطه علی احد...؛ خدایا وی (حجاج) را پس از من بر احدی مسلّط مگردان.» رجال کشّی، ج ۱، ص ۳۳۵؛ وفیات الاعیان، ج ۲، ص ۳۷۲. دعای سعید مستجاب شد و ۴۰روز و یا ۶ماه پس از درگذشت سعید، حجّاج وفات یافت. تا موقعی که زنده بود، همواره سعید را در خواب می‌دید، در حالی که گریبانش را گرفته، می‌گفت: دشمن خدا! چرا مرا کشتی؟ حجّاج در این هنگام از خواب می‌پرید و می‌گفت: مالی و لسعید، مالی و لسعید؛ مرا با سعید چکار! الکامل/ترجمه،ج۱۳،ص:۱۸۷ حجّاج در حال احتضار نیز مرتب بیهوش می‌شد و چون به هوش می‌آمد، می‌گفت: مالی و لسعید بن جبیر!قاموس الرجال، ج ۵، ص ۸۶؛ أنساب الأشراف،ج۷،ص:۳۶۹}}

این آستانه دارای یک صحن وسیع با ۴ دروازه ورودی است. حرم، در وسط صحن قرار گرفته و اطراف حرم، ایوان سرپوشیده و در وسط، آرامگاه قرار دارد. بر بالای مقبره، گنبد زیبایی بنا شده است.<ref>قاموس الرجال، ج ۵، ص ۸۷</ref>

در عراق [[۲۵ ربیع‌الاول]] را سالروز شهادت سعید بن جبیر می‌دانند و مردم با اجتماع در محل آرامگاه او، این روز را گرامی می‌دارند.<ref>[http://fa.abna24.com/service/pictorial/archive/2016/12/26/713298/story.html خبرگزاری ابنا- گرامیداشت سالروز شهادت صحابی زاهد]</ref><ref>[http://non14.net/67842/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D9%8A%D9%86-%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D9%88%D9%86-%D8%B0%D9%83%D8%B1%D9%89-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%84%D9%8A%D9%84-%D8%B3%D8%B9%D9%8A%D8%AF-%D8%A8%D9%86-%D8%AC%D8%A8%D9%8A%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B7 خبرگزاری عربی الخبریة]</ref>

*[[عبدالملک بن سعید بن جبیر]] که از پدرش [[حدیث]] نقل کرده است.<ref>الإصابة،ج۱،ص:۴۷۷</ref><ref>أنسابالأشراف،ج۷،ص:۳۷۲</ref>

*[[عبدالله بن سعید بن جبیر]]<ref>أنساب الأشراف،ج۷،ص:۳۶۶</ref> روایات زیادی از وی نقل شده و وی به گفته [[ابن کثیر]] افضل زمان خود بوده است.<ref>البدایةوالنهایة،ج۹،ص:۳۰۲</ref> وی در سال ۱۱۰ق وفات کرد.<ref>البدایة و النهایة، ابن کثیر،ج۹،ص:۳۰۳</ref><ref>ذخیرة الدارین، الشیرازی،ص:۲۱۰</ref>

*محمد بن سعید بن جبیر<ref>تاریخ الإسلام،ج۳۸،ص:۷۶</ref>

*جد پنجم [[شیخ مفید]] یعنی سعید بن جبیر بن وهیب بن هلال بن اوس بن سنان<ref>نجاشی، ص ۳۹۹</ref>

*[[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر]] از سعید بن جبیری یاد می‌کند که نام فرزندش احمد بوده و از [[ابراهیم بن زید تفلیسی]] روایت نقل کرده است.<ref>لسان المیزان، ج۱ص ۲۵۲</ref>

*سعید بن جبیر که کنیه او ابوالبختری بوده و کنیه پدرش جبیر، ابوعمران بوده است.<ref>الباجی، ج۳ص۱۲۱۹</ref>

*سعید بن جیبر پدر عیاض که عیاض از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] بوده است.<ref>تقریب التهذیب، ج۴ص ۶۲۷</ref>

*طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن؛ اختیار معرفه الرجال برجال الکشی، تصحیح و تعلیق المعلم الثالث میرداماد الاسترآبادی، تحقیق السید مهدی الرجایی، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۴ ق، ج ۱، ص ۳۳۵.