آیه حج: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه حج'''

آیه ۹۷ سوره [[آل عمران]] که پیام مهم آن [[تشریع]] وجوب [[حج]] برای اشخاص دارای [[استطاعت]] است. [[مقام ابراهیم]] و امنیت [[کعبه|خانۀ خدا]] از نشانه‌های آشکار خانه خدا است که با عبارت [[آیات بینات]] از آنها یاد شده است.

تشریع وجوب [[حج]] پیام مهم این [[آیه]] است.<ref>طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۹۲.</ref> اما افزون بر آن در این آیه بر نشانه‌های آشکار خانه خدا که از جملۀ آن‌ها [[مقام ابراهیم]] است اشاره شده است.<ref>طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۹۲.</ref> اموری مانند امنیت خانۀ خدا، تنها شرط وجوب حج و بیان اهمیت حج که ترک آن معادل [[کفر]] دانسته شده از موارد دیگری است که در این آیه مورد توجه قرار گرفته است.

از دیدگاه برخی از [[مفسران]] تعبیر «[[آیات بینات]]» به معنای نشانه‌های آشکار خانۀ خدا، به همراه آیۀ قبل از خود پاسخی به [[یهودیان]] است که [[بیت المقدس]] را شکوهمندتر از [[کعبه]] می‌دانستند. [[قرآن]] در پاسخ به ایرادهای یهودیان امتیاز‌هایی را در آیۀ قبل برای [[کعبه]] برشمرده و در این آیه، آیات بینات را به آن می‌افزاید.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۹-۱۰.</ref> اموری که از نشانه‌های آشکار خانۀ خدا محسوب می‌شود طبق آیۀ حج عبارتند از [[مقام ابراهیم]]، امنیت کسانی که وارد آن می‌شوند و وجوب حج بر افراد [[مستطیع]].<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۵۲.</ref>  

مقام ابراهیم نام مکانی است که در آن [[ابراهیم]] پیامبر برای بنای [[کعبه]]، و یا به خاطر انجام مراسم [[حج]] و یا برای دعوت عمومی مردم برای انجام این مراسم بزرگ ایستاد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۵.</ref> در مورد این که دقیقا منظور از مقام چیست بین مفسران اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند مقام ابراهیم همان سنگی است که ابراهیم بر روی آن ایستاد و نشان پاهایش بر آن نقش بست و هم اکنون نیز در کنار [[کعبه]] قرار دارد. و برخی نیز معتقدند منظور از آن تمام [[حرم مکه]] و یا تمام [[مواقف حج]] است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۵.</ref> ولی در روایتی که از [[امام صادق(ع)]] در کتاب [[الکافی]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷، ج۴، ص۲۲۳.</ref> نقل شده به همان احتمال اول اشاره شده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۵.</ref>

در [[اسلام]] کعبه به عنوان یک مأمن و پناه گاه شناخته شده است و همۀ انسان‌ها و حتی حیوانات در آن امنیت دارند و هر گونه جنگ و خونریزی در آن [[حرام]] است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۶.</ref> اما افزون بر این قوانین اسلامی برخی معتقدند عبارت «وَمَن دَخَلَهُ کانَ آمِنًا» در این آیه پاسخی است از جانب پروردگار که دعای حضرت [[ابراهیم]] را اجابت کرد. ابراهیم پس از آن که کعبه را بنا کرد، از خدا درخواست نمود که «رَبِّ اجْعَلْ هََذَا بَلَدًا آمِنًا»<ref>سوره ابراهیم، آیه ۳۵.</ref> یعنی «پروردگارا این [سرزمین] را شهری امن گردان».<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۵.</ref>

پیام مهم این آیه، تشریع وجوب حج است و در این آیه دستور انجام حج به همۀ مردم داده شده و از آن تعبیر به یک دِین و بدهی الهی شده که بر ذمۀ عموم مردم می‌باشد.<ref>طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۹۲.</ref> مراسم زیارت خانه کعبه نخستین بار در زمان ابراهیم رسمیت یافت، و سپس به صورت یک سنت حتی در زمان [[عرب جاهلی]] ادامه یافت، و در اسلام به صورت کاملتر و خالی از هر گونه [[خرافه]] دوران جاهلی تشریع گردید.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۶-۱۷.</ref>  

مفسران در مورد زمان تشریع حج بر یک نظر نیستند. برخی معتقدند سوره آل عمران مکی است و بر این اساس تشریع حج قبل از [[هجرت]] و در مکه انجام شده است.<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۴، ۱۴۴.</ref> گروهی دیگر نزول این آیه را در [[سال سوم هجری]] دانسته و با توجه به این که [[پیامبر(ص)]] در [[سال دهم هجری]] حج انجام داد معتقد گشته‌اند که وجوب انجام حج برای فرد [[مستطیع]] فوریت ندارد.<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۴، ۱۴۴.</ref> اما از بعضی روایات استفاده می‌شود که این [[فریضه]] در اسلام نخستین بار در سال دهم هجری تشریع گردید اگر چه مراسم عمره را پیامبر اکرم(ص) و جمعی از مسلمانان قبل از آن هم انجام دادند.<ref>سهیلی، الروض الأنف، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۷۷.</ref>

بر اساس آیۀ حج تنها شرط وجوب حج [[استطاعت]] است. طبق تعبیر «من استطاع الیه سبیلا» در آیه حج، [[مستطیع]] کسی است که توانایی راهپیمایی به سوی [[کعبه]] داشته باشد. اما در روایات اسلامی و کتب فقهی، استطاعت، به معنی داشتن زاد و توشه، و مرکب، و توانایی جسمی، و باز بودن راه، و توانایی بر اداره زندگی به هنگام بازگشت از حج تفسیر شده است. ولی در حقیقت همه اینها در آیه فوق مندرج است. زیرا استطاعت در اصل به معنی توانایی است که شامل تمام این امور می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۷.</ref>

اهمیت حج چنان است که در آیۀ حج از ترک آن تعبیر به [[کفر]] شده است. برخی منظور از کفر را در این آیه برای کسی که منکر وجوب حج باشد خروج از [[اسلام]] می‌دانند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۳۷-۵۳۸.</ref> اما برخی دیگر معتقدند ترک حج (هر چند که با انکار وجوب حج همراه نباشد) خروج از دایره اسلام است.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۳۸.</ref> برخی هم معتقدند واژه کفر در اصل به معنی پوشانیدن است و از نظر اصطلاح دینی معنی وسیعی دارد و هر گونه مخالفتی را با حق شامل می‌شود و به عبارت دیگر کفر و فاصله گرفتن از حق -همانند [[ایمان]] و توجه به حق- مراحل و درجاتی دارد که هر کدام برای خود دارای احکام مخصوصی است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۸.</ref>