رساله توضیح‌المسائل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''توضیح المسائل''' یا '''رساله عملیه'''، کتاب‌هایی مشتمل بر [[احکام]] شرعی و فتاوای [[مجتهد|مجتهدی]] مشخص. رساله‌های عملیه برای دسترسی مقلدین به [[فتوا|فتوای]] [[مرجع تقلید|مرجع تقلیدشان]] تدوین می‌شوند. مردم با مراجعه به توضیح المسائل طبق نظر مراجع تقلید به تکالیف دینی خود عمل می‎کنند.

==تاریخچه==

===شروع تحول===

===فارسی‌نویسی===

===آغاز روان‎نویسی===

پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی (۱۳۸۰ق) مراجع تقلید در [[ایران]] و سایر کشورها رساله‌های عملیه خود را مطابق با رساله او تنظیم کرده و در رساله‌های عملیه خود شکل و ساختار آن را پی گرفتند.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۷۳.</ref> برخی از علما مانند [[سید محسن حکیم]]،[[سید محمود شاهرودی]]، شیخ [[منصور دزفولی]] و [[سید محمدهادی حسینی میلانی|سیدهادی میلانی]] نیز بر این کتاب حاشیه نوشتند.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۷۳.</ref>

==فهرست مطالب==

در برخی رساله‌ها همه [[ابواب فقه]]([[طهارت]] تا [[دیات]]) و در برخی از آنها فقط ابواب [[عبادات]] گرد آمده است و در برخی تنها یک مسئله فقهی آمده است.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۸۴.</ref>

{| class="wikitable"

|+

'''کاستی‌های نگارشی'''

*استفاده از نثر تصنعی و غیر فارسی در برخی موارد.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۷.</ref>

*به روز نبودن واحدهای اندازه‌گیری از جلمه یک [[مدّ]]، ده [[زراع]]، [[فرسخ]] و مانند آن.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲-۲۳۰.</ref>

'''کاستی‌های محتوایی'''

*برخی از احکام در قالبی ارایه شده‎اند که با زمان‌های گذشته سازگار بوده و در دوران جدید وجود خارجی ندارند. به عنوان نمونه یکی از [[کفارات]] روزه آزاد کردن بنده شمرده می‎شود که در عصر جدید وجود خارجی ندارد.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۴.</ref>

*بیشتر احکامی که جنبه فردی، عبادی و معاملاتی دارد در رساله‎ها ذکر شده‌اند و به احکام حقوقی، اقتصادی، قضائی، کیفری، سیاسی، حکومتی، روابط بین المللی پرداخته نشده است. در حالی که قرآن و کتاب‌های حدیثی که منابع احکام‌اند به اجتماعیات، اقتصادیات، حقوق و سیاست و تدبیر جامعه توجه دارند.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۱.</ref>

==رساله‌های نوین==

در دوران جدید گونه‌های مختلفی از توضیح المسائل منتشر شده است که رساله‎های جمعی، توضیح‎المسائل مصور و نیز رساله‌های مربوط به گروه‌های مختلف جنسیتی و سنی از آن جمله‎اند.

*رساله ۱۶ مرجع: این اثر مطابق با فتاوای ۱۶ تن از مراجع تقلید است. نویسنده در این اثر، مبنا را رساله [[امام خمینی]] قرار داده سپس در حاشیه اختلافات و اضافات آراء [[ابوالقاسم خویی|خویی]]، [[سید محمد رضا گلپایگانی|گلپایگانی]]، [[محمدعلی اراکی|اراکی]]، [[محمدفاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]]، [[محمدتقی بهجت|بهجت]]، [[سید علی خامنه‌ای|خامنه‌ای]]، [[میرزا جواد تبریزی]]، [[موسی شبیری زنجانی|شبیری زنجانی]]، [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، [[سید علی سیستانی|سیستانی]]، [[لطف الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی]]، [[حسین نوری همدانی|نوری همدانی]]، [[جعفر سبحانی]]، [[وحید خراسانی]] و [[حسین مظاهری|مظاهری]] را آورده است.<ref>بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع.</ref>

*رساله‌هایی با عناوین گوناگون همچون احکام بانوان، احکام جوانان(ویژه دختران)، احکام جوانان (ویژه پسران)، احکام نوجوانان و احکام روزه از سوی دفاتر مراجع تقلید منتشر شده است.

* [[استفتاء|استفتاءات]] (پرسش‌های مقلدان و پاسخ‌های مرجع تقلید)؛ احکامی که در رساله‌های عملیه نیامده و مقلدان آنها را از مرجع تقلید خود می‌پرسند.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه استفتا، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۷۲.</ref> معمولاً به صورت جداگانه به عنوان استفتاءات منتشر می‌شوند.

==منابع==

*آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی التصانیف الشیعه، قم- تهران، اسماعیلیان-کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق.

*امام خمینی، روح الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸ش.

*بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، با همکاری احسان اصولی، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا.

* [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28306 یزدانی، عباس، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، مجله فقه، شماره ۱۵، ۱۳۸۹ش.]

* [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28293 یزدانی، عباس، «مروری بر رساله‌های عملیه»، مجله فقه، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۶ش.]

[[ar:الرسالة العملية]]

[[en:Tawdih al-masa'il]]