انصاف: تفاوت میان نسخه‌ها

انصاف را به معنای [[عدالت|عدالت‌ورزی]]، اجرای [[قسط]]، رفتار درست و مطابق با عدالت، رعایت حق<ref>واسطی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه النصف؛ دهخدا، لغت نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه انصاف؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۸۱ش، ذیل واژه انصاف.</ref> و ضد [[ظلم]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۱۹۳.</ref> دانسته‌اند. انصاف از جمله [[اخلاق|فضائل اخلاقی]] شمرده شده<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۱، ص۲۴۱.</ref> که بر رعایت مساوات و برابری در رفتار با دیگران و پرداخت حقوق مردم بدون تبعیض اشاره دارد.<ref>راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه نصف؛ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه نصف.</ref>

انصاف را در مقابل عصبیت مذموم قرار داده‌اند به این توضیح که انسان منصف کسی است که در رفتار و قضاوت‌هایش از [[تعصب]] بی جا نسبت به خود، وابستگان و دوستان پرهیز کند و حقوق دیگران را ضایع نکند.<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۱، ص۴۰۲، ۴۰۴.</ref> مفهوم انصاف را با قاعده طلایی معاشرت مبنی بر اینکه «هر آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگران نیز بپسند» در ارتباط دانسته‌اند؛<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۰۸.</ref> به همین دلیل انصاف را مقوله‌ای اجتماعی فرض کرده‌اند که در مناسبات و روابط اجتماعی معنا و مفهوم پیدا می‌کند.<br />

انصاف را در [[علم حقوق]]، مجموعه‌ای از قواعد و قوانین متکی بر اصول عالی و برتر اخلاقی دانسته‌اند که در کنار قوانین اصلی حقوقی قرار می‌گیرند و توان تقیید و تخصیص قواعد حقوقي را دارند؛ به عنوان مثال اگر [[عدالت]] حکم کند که شخصی بدهکاری خود را پرداخت کند، انصاف در مورد اشخاصی که در حال اعسار باشند حکم به دادن مهلت یا اقساطی پرداخت کردن بدهکاری می‌دهد.<ref>کاتوزیان، فلسفه حقوق، ۱۳۸۵، ج۱، ص۱۴۵.</ref>

در تفاوت دو واژه [[عدل]] و انصاف، عدل را احقاق حق طبق مُرّ قانون و موازين قضایی دانسته‌اند؛ اگرچه در مواقعی سخت و انعطاف ناپذیر باشد، حال آنكه در انصاف سخت‌گیری و شدت كمتری وجود دارد و سخن از رحمت و شفت است؛<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/1035052/%D8%B9%D8%AF%D9%84-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D9%81/صالح، سرگذشت قانون، ۱۳۹۱ش.]</ref> مطلبی که در [[حدیث|روایتی]] از [[پیامبر اسلام(ص)]] به آن اشاره شده مبنی بر اینکه امتی که به عدل حكم می‌دهند و بر كسانی كه خواهان رحم و شفقت باشند رحم می‌كنند، نابود نمی‌شوند.<ref>جصاص، احکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۷۶.</ref>

انصاف‌ورزی در [[روایات]] با اوصافی همچون برترین ارزش‌ها،<ref>لیثی واسطی، عیون الحکم، ۱۳۷۶ش، ص۵۱.</ref> از [[سپاهیان عقل]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۱.</ref> برترین [[ایمان|ایمان‌ها]]،<ref>لیثی واسطی، عیون الحکم، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۲.</ref> سرور اعمال،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۴۴.</ref> سخت‌ترین تکالیف<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۴۵.</ref> و از نشانه‌های [[مؤمن]] <ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۴۷.</ref> شناسانده شده و از توصیه‌های [[امام علی(ع)]] به [[مالک اشتر]] هنگام فرستادن به فرمانداری [[مصر]] است.<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۳۵.</ref>

رعایت انصاف در حق خود،<ref>تمیمی آمدی، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم‏، ۱۳۶۶ش، ص۳۹۴.</ref> خداوند،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۵۴.</ref> دشمنان،<ref>صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۴۷.</ref> همراهان و همسفران،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۷.</ref> ضعیفان<ref>ابن حیون، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۶۶.</ref> و انصاف حاکمان نسبت به شهروندان،<ref>نوری، مستدرك الوسائل‏، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۴۶.</ref> انصاف نسبت به مظلومین<ref>صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۴۹.</ref> و انصاف در [[دعا]]<ref>ورام، مجموعة ورّام‏، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۱۰.</ref> از مواردی است که در روایات بر آن تاکید شده است.

* ابن حيون، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، مصحح آصف فیضی، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، ۱۳۸۵ق.

* ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، مصحح على اكبر غفارى، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۰۴ق.

* ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.

* اربلى، على بن عيسى‏، كشف الغمة في معرفة الأئمة، مصحح هاشم ‏رسولى محلاتى، تبریز، بنی هاشم، ۱۳۸۱ق.

* تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم‏، مصحح مصطفى‏ درايتى، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۶۶ش.

* تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، مصحح سید مهدی رجائی، قم،‌دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۱۰ق

* جصاص، احمد بن على‏، احکام القرآن، محقق محمد صادق‏ قمحاوى، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.

* ديلمى، حسن بن محمد، أعلام الدين في صفات المؤمنين‏، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، ۱۴۰۸ق.

* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان - سوریه،‌دار العلم- الدار الشامیة‌، ۱۴۱۲ق.

* صدوق، محمد بن علی، الخصال، مصحح على اكبر غفارى، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.

* طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم‏، اردن، دار الكتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.

* طبرسى، حسن بن فضل‏، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲ق.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* ميبدى، حسين بن معين الدين‏، ديوان أمير المؤمنين عليه السلام‏، مصحح مصطفى ‏زمانى، قم،دار نداء الإسلام للنشر، ۱۴۱۱ق.

* نورى، حسين بن محمد تقى‏، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم،مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، ۱۴۰۸ق.

* ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى‏، مجموعه ورام، قم، مكتبه فقيه‏، ۱۴۱۰ق.