اصحاب عقبه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اصحاب عَقَبه'''، گروهی از [[صحابه]] که در مسیر [[تبوک]] به [[مدینه]] قصد جان پیامبر(ص) را داشتند. تاریخ‌نویسان درباره تعداد، افراد و همچنین آگاهی صحابه از نام آن‌ها اختلاف دارند.

عقبه در لغت به معنای راه دشوار در کوه است<ref>راغب، مفردات، ج۱، ص۳۴۱.</ref> در فارسی به گردنه گفته می‌شود.<ref> قرشی، قاموس، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۳.</ref> در مسیر بازگشت پیامبر از جنگ تبوک به سوی مدینه گردنه‌ای قرار داشت که برخی از صحابه در آنجا قصد جان پیامبر را کردند. در برخی منابع از این افراد به اصحاب عقبه یاد شده است.<ref> التنبیه و الاشراف، ص۲۳۶؛ یعقوبی، تاریخ، بیروت، ج۲، ص۶۸؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۴۴.</ref>

همچنین به گروهی از صحابه که در سال‌های دوازدهم و سیزدهم [[بعثت]] در عقبه [[منا]](راه منا به مکه) با پیامبر [[بیعت]] کردند و  پیمان آن‌ها به [[بیعت عقبه]] مشهور است، اصحاب عقبه گفته می‌شود.<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۶۸؛ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۸.</ref>

در رمضان [[سال نهم قمری]]، هنگامی که پیامبر از [[جنگ تبوک]] باز می‌گشت؛ گروهی از صحابه بر سر راه آن حضرت در گردنه کوهی کمین کرده و تصمیم داشتند حضرت را ترور کنند، آنان می‌خواستند شتر پیامبر را رم دهند به این امید که پیامبر از کوه پرتاب و کشته شود. پیش از اقدام آن‌ها پیامبر حذیفه را از نقشه آنان آگاه کرد و از او خواست تا آنان را دور سازد و به آن‌ها بگوید اگر کنار نروند، پیامبر آنان را با نام‌های پدران و قبیله‌هایشان صدا خواهد زد.<ref>یعقوبی، تاریخ، بیروت، ج۲، ص۶۸.</ref> آنان وارد سپاه اسلام شدند تا شناخته نشوند آنان صورت‌های خود را پوشانده بودند.<ref>البدایة و النهایة، ج۵، ص۱۹</ref>  اُسَید بن حُضَیر از رسول خدا اجازه خواست تا آنها را به قتل برساند اما حضرت نپذیرفت.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۴۳.</ref>

مورخان و سیره‌نویسان تعداد اصحاب عقبه را بین ۱۲ تا ۱۵ تن ذکر کرده‌اند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۴۵-۱۰۴۴؛ البدایه و النهایه، ج۵، ص۲۰.</ref> منابع در تعیین هویت این افراد  اختلاف دارند. گروهی شماری از آنان را از قریش و از بنی‌امیه دانسته‌اند. بر اساس روایتی از امام باقر شمار آنان ۱۲ تن دانسته شده که ۸ تن از قریش بوده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۷۹.</ref> شیخ صدوق بر اساس روایتی ۱۲ تن از آنان را از بنی‌امیه و ۵ تن را از سایر قبایل دانسته است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۹۸.</ref>

همچنین منابع تاریخی درباره آگاهی اصحاب پیامبر از نام آنان اختلاف دارند. برخی بر این باروند که پیامبر تنها اسامی این افراد را به حذیفه گفته<ref>یعقوبی، تاریخ، بیروت، ج۲، ص۶۸.</ref> اما پیامبر وی را از افشا اسامی آنان بازداشته است.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۴۵.</ref> بنا بر گزارش واقدی پیامبر [[عمار ياسر|عمار]] را نیز از نام آنان آگاه ساخت.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۴۴.</ref>  

برخی احتمال داده‌اند که رخدادهای سیاسی پس از پیامبر اکرم سبب شده تا برخی از این افراد حدف و افراد دیگری جایگزین آنان شود<ref>تاریخ پیامبر اسلام، ص۵۲۳. </ref>؛ در برخی منابع از [[عبدالله بن ابی]] و ابوعامر راهب در شمار اصحاب عقبه نام برده، در حالی‌که گفته شده عبدالله بن ابی در تبوک حضور نداشته و ابوعامر راهب نیز پیش از این به روم رفته بود.<ref>بیهقی، ج۵، ص۲۵۸.</ref>  

در برخی منابع سعد بن ابی سَرح، ابوحاضر اعرابی، جُلاس بن سُوَید، مجمع بن جاریه، مُلَیح تَیمی، حُصَین بن نُمَیر، طُعَیمَة بن اُبَیرِق و مُرَّة بن رَبیع از اصحاب عقبه دانسته شده‌اند.<ref>بیهقی، ج۵، ص۲۵۸.</ref>

برخی مفسران نزول [[آیه]] ۷۴ [[سوره توبه]] «و هَمّوا بِما لَم یَنالوا»{{یادداشت| یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا کَلِمَةَ الْکُفْرِ وَکَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ یَنَالُوا ۚ وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ؛ به خدا سوگند می خورند که (در غیاب پیامبر، سخنان نادرست)نگفته‌اند؛ در حالی‌که قطعا سخنان کفرآمیز گفته اند؛ و پس از اسلام آوردنشان کافر شده‌اند و تصمیم (به کار خطرناکی)گرفتند که به آن نرسیدند. آنان به این دلیل (از پیامبر) انتقام می‌گیرند که خدا و رسولش آنان را به فضل خود بی‌نیاز ساختند.}} را در شأن اصحاب عقبه می‌دانند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۷۹.</ref> البته برخی روایات نزول این آیه را مربوط به ماجرای ترور پیامبر در سال دهم قمری و پس از حجة الوداع در [[گردنه هرشا]] می‌دانند؛ که ۱۴ تن از صحابه تصمیم گرفتند پیامبر را ترور کنند.<ref>قمی، تفسیر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۷۴.</ref>

طبرسی ماجرای اصحاب عقبه را در ذیل آیات ۶۴-۶۵ این سوره نیز آورده است.{{یادداشت| يَحذَرُ المُنافِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَيهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فى قُلوبِهِم... منافقان از اینکه سوره‌ای بر(علیه)آنان نازل شود می‌ترسند که آن‌ها را به آنچه که در دل‌هایشان دارند آگاه سازد.}}<ref> طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۷۰.</ref>

در روایتی از امام صادق مراد از ...اِنَّمَا استَزَلَّهُمُ الشَّیطـنُ بِبَعضِ ما کسَبوا...  اصحاب عقبه معرفی شده است.<ref>عیاشی، تفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۲۰۱.</ref>

* شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح: علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم، ۱۳۶۲ش.