غازان‌خان: تفاوت میان نسخه‌ها

| زادروز            = سال 670 هجری قمری

| تاریخ مرگ        = 15 شوال سال 703 هجری قمری

| سال‌های فعالیت    = 694ه. تا 703ه.

غازان‌خان در سال ۶۹۴ق (1265 میلادی) در فیروزکوه با تاکید و ترغیب [[امیر نوروز]] که وی سرلشکر سپاهیانش بود، به دین اسلام گروید. برخی تواریخ نیز اسلام‌آوردن وی را در چهارم شعبان همان سال در لار دماوند و به دست [[شيخ صدر الدين ابراهيم]] پسر عارف معروف [[شيخ سعد الدين محمد بن حمويه جوينى]] بیان کرده‌اند. به پيروى از او قريب صد‌هزار نفر از مغول اسلام آوردند و غازان از اين تاريخ به نام محمود خوانده شد.<ref>اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، ۱۳۸۴، ص ۲۵۶</ref>

قبل از دوران غازان‌خان تمام امور کشور به وسیله امیران لشکری و کشوری و وزرا انجام می‌گرفت. ملاقات با سفرای دیگر کشورها و مذاکرات خارجی به دست وزرا بود. این مسئله موجب حسادت و مشکلات‌ در اداره کشور می‌شد. از دوران غازان خان تمام این امور توسط وی انجام می گرفت. تمامی زیردستان نیز بر درایت ومدیریت صحیح وی اعتراف می نمودند. از این زمان تمام ملاقات های خارجی مستقیم توسط شخص غازان انجام می شد.<ref>اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 285</ref>

غازان با خاقان چین و پادشاهان مسیحی دیگر کشورها ارتباط داشت و بین دربار وی و دیگر کشورها سفیرانی در رفت و آمد بودند. در سال 699ه. دو سفیر از دربار او به دربار تیمور خاقان چین فرستاده شدند که مورد احترام و تکریم خاقان قرار گرفتند.

وی پس از فتح شام مورد توجه خاص پادشاهان مسیحی اروپا و ارامنه قرار گرفت. جیمز دوم پادشاه آراگن که بخشی از اسپانیا است در رمضان سال 700ه. نامه ای به همراه سفیر خود به دربار غازان اعزام نمود و وعده همراهی با وی در نبرد و تصرف بیت المقدس را داد. وی نامه ای نیز به ادوراد اول پادشاه انگلستان نوشت و سفیر خود را به آن کشور روانه کرد. هرچند با شکست لشکر غازان خان در برابر لشکریان مصر این ارتباط ها و فرستادن سفرا در حد تعارفات سیاسی بیش نبود.<ref>اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 283</ref> حکومت ایران در زمان غازان خان تا روم امتداد داشت.<ref>خواند میر، تاریخ حبیب السیر، 1380، ج 3، ص 93</ref>

==رفتار با غیر مسلمانان==

با وجود اینکه غازان خان اطلاعات خوبی از دیگر ادیان و مذاهب داشت<ref>اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 285</ref> اما با گرویدن وی به دین اسلام دستور تخریب کلیسا ها و صومعه ها و دیگر ابنیه غیر اسلامی را صادر کرد. مامورین غازان در شهرهای مختلف شروع به ویران کردن کلیسا های مسیحی و کنیسه های یهودی و آتشکده های زرتشتی و معابد بودائی نمودند. در شهر تبریز مجسمه های بودایی را شکسته و در شهر گرداندند و کلیساهای بسیاری را تبدیل به مسجد نمودند.

مسیحیان ملزم بودند با علامت مخصوصی با نام زنار و یا وصله ای بر لباس در کوچه و بازار رفت و آمد کنند. یهودیان نیز با کلاهی مخصوص در جامعه حضور داشتند. در مورد مغولان بودایی نیز همین حکم جاری بود. در این دوران آزار و اذیت بسیاری بر پیروان این ادیان وارد آمد و تنها زنان آنان به دلیل نداشتن پوشش خاص و شباهت به مسلمانان در میان مردم رفت و آمد داشتند ولی در صورت تشخیص مورد آزار و دشنام و ناسزا قرار می گرفتند.<ref>اقبال اشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 261</ref>

با این دستور غازان خان تعدادی نیز به سوء استفاده پرداخته و شروع به غارت و گرفتن اموال بسیار از غیر مسلمانان کردند. این امور در شهر تبریز و بغداد و اربیل و موصل و مراغه و در شهر های ارمنستان بسیار اتفاق افتاد.<ref>اقبال اشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 261</ref> در این زمینه صدمات و خسارات زیادی به غیرمسلمانان وارد آمد.

==جنگ ها==

از قایع مهم دوران غازان خان لشکرکشی به سمت [[مصر]] و [[شام]] بود. این جنگ ها بر خلاف جنگ های دوران هلاکو صبغه مذهبی میان مسلمانان و بودائیان نداشت، بلکه جنبه سیاسی داشت. غازان خان به جهت حفظ قلمرو ایلخانی که قبلا توسط هلاکو و سرداران او به تصرف درآمده بود به مقابله با حاکم مصر پرداخت. وی در سال 699ه. از [[آذربایجان]] به سمت شام لشکرکشی نمود. در [[ربیع الاول]] همین سال در نزدیکی حمص در محل مجمع المروج با مصریان مواجه و توانست با همراهی امیر چوپان و امیر قتلغشاه بر شام و [[فلسطین]] مستولی شود. <ref>حسینی خاتون آبادی، وقايع السنين و الاعوام‏ وقايع السنين و الاعوام‏، 1352، ص 371-376</ref>  

پس از این پیروزی برای دفع مغولان جغتایی مجبور به بازگشت به ایران شد و این سبب تسخیر مجدد برخی مناطق بوسیله لشکریان مصر شد.<ref>پیرنیا و اقبال آشتیانی، تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجار، 1380، ص510-511</ref>

جنگ دیگر وی، حمله به مصر در سال 701ه. یا 702ه. بود. لشکر وی در محل مرج الصفر در عوطه دمشق با لشکریان الملک الناصر محمد(698-708) پسر سیف الدین قلاوون پادشاه مصر روبرو شدند و نتیجه این جنگ شکست سنگین لشکریان غازان خان بود. تعداد زیادی از سربازان و امیران لشگر غازان در این نبرد اسیر و کشته شدند و امیر چوپان و امیر قتلغشاه با رسوایی تمام به اردوی غازان خان بازگشتند.<ref>پیرنیا و اقبال آشتیانی، تاریخ ایران از آغاز انقراض سلسله قاجار، 1380، ص511</ref>  

چنان این شکست بر غازان خان سنگین بود که در شورایی که در اوجان تشکیل شد برخی از سپاهیان را کشت و برخی از امیران لشکر را تنبیه نمود. این شکست بزرگ تا آخر عمر غازان خان وی را عذاب می داد.<ref>پیرنیا و اقبال آشتیانی، تاریخ ایران از آغاز انقراض سلسله قاجار، 1380، ص511</ref>  

در برخی کتب نیز چنین آورده اند که غازان خان دو نماینده به جانب ملک ناصر فرستاد و اعلام کرد در صورتی که خراج به حکومت مرکزی دهند و در برابر دستورات غازانی تسلیم باشند با آن ها نبرد نخواهد کرد. غازان خان پس از اتمام حجت با سلطان مصر و وعده پاسخ مناسب وی به جانب ایران بازگشت.<ref>بدلیسی، شرفنامه، 1377، ج 2، ص 22</ref>

==بناهای غازانی==

غازان خان يكى از سلاطين آبادكننده مغول بود و بناهای بسیاری در ایران ساخته است. بيشتر بناها و آثارى كه از دوره مغول باقى است از زمان غازان خان به بعد است. وی برخلاف رسم سلاطین مغول که [[مقبره]] خود را مخفی می کردند، به دلیل مسلمان شدن و تمایل به داشتن مقبره ای چون بزرگان مسلمان در زمان حیات خویش مقبره ای برای خود فراهم نمود.<ref>اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 305</ref>

غازان خان موقوفاتی برای امور این مقبره وقف نمود تا بندگان خدا از [[صالحان]] و [[زاهدان]] از طریق این موقوفات زندگى كنند و همچنین [[باقیات الصالحات]] برای وی باشد. به همين منظور در محل شام تبريز كه بعدها شنب غازان يا شام غازان خوانده شد قبه‏ اى ساخت كه از عجايب بناهای اسلامى و بزرگترين قبه‏ اى بوده كه تا آن تاريخ در سرزمین های اسلامى ساخته شده بود.

بناى قبه در سال سوم سلطنت غازان شروع و در 702 به پایان رسيده است.<ref>اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 305</ref> بعد از به پایان رسیدن بناى قبه غازان خان، وی در ايران و عراق املاك مخصوصى وقف قبه نمود و توليت آن ها را بخواجه سعد الدّين ساوجى و خواجه رشيد الدّين فضل اللّه سپرد.  

سپس در اطراف قبه دستور ساخت بناهای زیر را صادر نمود:

1-مسجد جامع، 2- مدرسه شافعيه، 3- مدرسه حنفيه، 4- خانقاه جهت دراويش که هر صبح و شام به فقرا ومساکین غذا داده می شد و در ماه دو مرتبه به صوفیان جهت رقص و سماع تعلق داشت. 5- دار السياده جهت اقامت سادات، 6- رصدخانه، 7- دار الشفاء، 8- بيت الكتب به همراه چند نفر کتابدار، 9- بيت القانون، جهت اجرای قوانین غازانی، 10- بيت المتولى جهت اسکان و اداره و رسیدگی به امور  زندگی مردم ، 11- حكمتيه جهت اقامت حكما و تعليم حكمت، 12- بستان و قصر عادليه، 13- حوضخانه و حمام به همراه چندین خادم.<ref>اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 306</ref>

از دوره غازان خان به بعد ساختن سه نوع بنا به دست ايلخانان و وزرا و امراى آنان مرسوم شد:

1- ساختن شهرهاى ييلاقى و قشلاقى يا تعمير شهر ها و روستا های سابق مثل تعمير اوجان و نامگذاری آن به شهر اسلام و ساختن محمودآباد موغان و بازسازی قسمتى از عمارات رى و کشیدن حصار به دور تبريز در سال 702 و شیراز و ساختن شنب غازان بوسیله غازان خان و بناى سلطانيه و سلطان‏آباد چمچال توسط اولجايتو و ساخت قسمتى از سلطانيه و ربع رشيدى بدستور خواجه رشيد الدين فضل اللّه و قسمتى از بناهای تبريز توسط خواجه عليشاه و غيره.

2- بناهای مذهبى و مدارس و موسسات خيريه مثل ساختمان دار السياده و خانقاه نجف و بنای خيريه شنب غازان بامر غازان خان و بناى مسجد ذو الكفل و بناهای خيريه سلطانيه و تعمير مسجد جمعه اصفهان و ورامين توسط اولجايتو و ابنيه خيريه عطا ملك در عراق عرب و خواجه رشيد الدين در سلطانيه و ربع رشيدى.

3- مقبره ها و گنبدها يعنى گنبد شنب غازان مقبره غازان خان و دو گنبد سلطانيه مقبره اولجايتو و ابو سعيد.<ref>پیرنیا و اقبال آشتیانی، تاريخ ايران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاريه، 1380، ص 522؛ اقبال آشتیانی، تاريخ مغول، 1384، ص 564 </ref>

[[پرونده:شنب غازان.jpg|بندانگشتی|شنب غازان محل دفن سلطان محمود غازان خان]]

غازان خان پس از شکست مرج الصفر برای تدارک سپاه و حمله مجدد به لشکر [[مصر]] به [[تبریز]] بازگشت. در این سفر وی دچار درد چشم شد. پس از معالجه به سمت اوجان بازگشت و قصد گذراندن زمستان در بغداد داشت که بر اثر سرما و برف و باران مجبور با برگشت به سمت ایران شد. زمستان را در کنار قزل اوزن به پایان رساند اما در این سفر به شدت مریض شد.<ref>بدلیسی، شرفنامه، 1377، ج2، ص21-22؛ شاردن، سفرنامه شاردن، 1372، ج2، ص477</ref>

در اوایل بهار به سمت ساوه حرکت نمود در آنجا کمی بهبود یافت. سپس به سمت ری حرکت نمود اما در آنجا باز مریضی شدت یافت و در 15 شوال سال 703ه. در فشکل دره از نواحی قزوین در سن سی و سه سالگی وفات کرد. جنازه او را به تبریز آورده و در مناره ای که با نام او شناخته میشد دفن کردند.<ref>بدلیسی، شرفنامه، 1377، ج2، ص21-22؛ شاردن، سفرنامه شاردن، 1372، ج2، ص477</ref>  

برخی نیز وفات وی را در یکشنبه 11 شوال و در محلی به نام [[شنب غازان]] یا [[شام غازان]] در نزدیکی تبریز بیان نموده اند.<ref>ملکم، تاریخ کامل ایران، 1380، ج1، ص 291؛ پیرنیا و اقبال آشتیانی، تاريخ ايران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاريه، 1380، ص 512</ref>

{{پانویس2}}

*اقبال آشتيانى، عباس، تاريخ مغول‏، تهران، نشر امیرکبیر، چاپ هشتم، 1384ش.

*بدليسى، شرف خان، شرفنامه‏، تحقیق و تصحیح ولاديمير ولييامينوف، تهران، نشر اساطیر، چاپ اول، 1377ش.

*پيرنيا، حسن و اقبال آشتيانى، عباس، تاريخ ايران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاريه‏، تهران، نشر خیام، چاپ نهم، 1380ش.

*حسينى خاتون آبادى، سيد عبد الحسين، وقايع السنين و الاعوام‏، تحقیق محمد باقر بهبودى، تهران‏، كتابفروشى اسلاميه‏، چاپ اول، 1352ش.

*حيدر دوغلات، ميرزا محمد، تاريخ رشيدى‏، تحقیق و تصحیح عباس قلى غفارى فرد، تهران، نشر میراث مکتوب، چاپ اول، 1383ش.

*خواند مير، غياث الدين بن همام الدين، تاريخ حبيب السير، تهران، نشر خیام، چاپ چهارم، 1380ش.

*راوندى، مرتضى، تاريخ اجتماعى ايران‏، تهران، انتشارات نگاه، چاپ دوم، 1382ش.

*زمچى اسفزارى، معين الدين محمد، روضات الجنات في اوصاف مدينه هرات‏، تصحیح سید محمد کاظم امام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1338ش.

*سر جان ملكم، تاريخ كامل ايران‏، ترجمه ميرزا اسماعيل حيرت‏، تهران، نشر افسون، چاپ اول، 1380ش.

*شاردن، سفرنامه شاردن‏، ترجمه اقبال يغمايى، تهران، نشر توس، چاپ اول، 1372ش.

*مستوفى بافقى، محمد مفيد ، جامع مفيدى‏، تحقیق ایرج افشار، تهران، نشر اساطیر، چاپ اول، 1385ش.

*مستوفى، حمد الله، تاريخ گزيده‏، تحقیق عبدالحسین نوابی، تهران، نشر امیر کبیر، چاپ سومف 1364ش.

*منشى كرمانى، ناصر الدين ، سمط العلى للحضرة العليا، تحقیق و تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، نشر اساطیر، چاپ دوم، 1362ش.

*نخجوانى، محمد بن هندوشاه ، دستور الكاتب في تعيين المراتب‏، تحقیق و تصحیح عبدالکریم علی اوغلی علی زاده، مسکو، فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان، 1976م.