پرش به محتوا

محمدعلی جناح: تفاوت میان نسخه‌ها

۶۸۸ بایت اضافه‌شده ،  ‏۵ فوریهٔ ۲۰۱۸
جز
تمیزکاری
جز (اصلاح پانویس)
جز (تمیزکاری)
خط ۲۸: خط ۲۸:
|امضا              =  <!-- [[file:sign.jpg|70px]] -->
|امضا              =  <!-- [[file:sign.jpg|70px]] -->
}}
}}
'''محمدعلی‌ جناح'''(۱۸۷۶-۱۹۴۸م)، معروف‌ به‌ '''قائد اعظم‌'''، رهبر جنبش‌ استقلال‌ و بنیانگذار [[پاکستان]]. برخی از نویسندگان [[شیعه]] او را در شمار شخصیت‌های سیاسی [[خوجه|خوجه اثناعشری]] ذکر کرده‌اند.
'''محمدعلی‌ جناح'''، معروف‌ به‌ '''قائد اعظم‌'''، (۱۸۷۶-۱۹۴۸م) رهبر جنبش‌ استقلال‌ و بنیانگذار [[پاکستان]].  
 
جناح از سال ۱۹۰۶م  وارد عرصه سیاست هند شد و به عضویت گنکره ملی، شورای قانون‌گذاری و حزب مسلم لیگ این کشور درآمد. او برای وحدت مسلمانان و هندوها تلاش می‌کرد اما درگیری مسلمانان و هندوها او را مجاب کرد تا بر اساس نظریه دو ملت اقبال لاهوری، طرح کشور مستقل پاکستان را به تصویب برساند. پس از تشکیل کشور مستقل پاکستان، جناح، ریاست آن را بر عهده گرفت.
 
برخی از نویسندگان [[شیعه]] او را در شمار شخصیت‌های سیاسی [[خوجه|خوجه اثناعشری]] ذکر کرده‌اند.


== زندگی‌نامه و خاندان ==
== زندگی‌نامه و خاندان ==
[[پرونده:مزار قائد.JPEG|بندانگشتی|مزار قائد یا آرامگاه محمد علی جناح]]
[[پرونده:مزار قائد.JPEG|بندانگشتی| آرامگاه محمدعلی جناح معروف به مزار قائد در [[کراچی]]]]
محمدعلی‌ جناح‌ در ۸ ذی‌حجه ۱۲۹۳ق برابر با ۲۵ دسامبر ۱۸۷۶ در [[کراچی‌]] به‌ دنیا آمد.<ref> احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۳؛ برک‌ و قریشی، برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۳۲.</ref> او در ۲۰ شهریور ۱۳۲۷ق برابر با ۱۱ سپتامبر ۱۹۴۸م بر اثر بیماری‌ درگذشت. در تشییع جنازه او حدود یک میلیون تن حضور داشت در سوگش‌، ۴۰ روز عزای‌ عمومی‌ اعلام‌ شد.<ref> برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۵ـ۱۶</ref> مراسم تدفینش را سید انیس الحسنین بر اساس سنت شیعیان اثناعشری انجام داد.<ref>عرب‌احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ۱۳۸۹ش، ص۳۶۱.</ref> جنازه او را در کراچی‌ به‌ خاک‌ سپردند. آرامگاهش به مزار قائد معروف است.
محمدعلی‌ جناح‌ در ۸ ذی‌حجه ۱۲۹۳ق برابر با ۲۵ دسامبر ۱۸۷۶ در [[کراچی‌]] به‌ دنیا آمد.<ref> احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۳؛ برک‌ و قریشی، برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۳۲.</ref> او در ۲۰ شهریور ۱۳۲۷ق برابر با ۱۱ سپتامبر ۱۹۴۸م بر اثر بیماری‌ درگذشت. در تشییع جنازه او حدود یک میلیون تن حضور داشت در سوگش‌، ۴۰ روز عزای‌ عمومی‌ اعلام‌ شد.<ref> برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۵ـ۱۶</ref> مراسم تدفینش را سید انیس الحسنین بر اساس سنت شیعیان اثناعشری انجام داد.<ref>عرب‌احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ۱۳۸۹ش، ص۳۶۱.</ref> جنازه او را در کراچی‌ به‌ خاک‌ سپردند. آرامگاهش به مزار قائد معروف است.


خط ۴۴: خط ۴۸:


== ورود به سیاست ==
== ورود به سیاست ==
جناح‌، هم‌ زمان‌ با بازگشت‌ به‌ هند، عضو کنگره ملی‌ شد و از این طریق به‌ عرصه سیاست‌ هند راه‌ یافت‌. او در ۱۹۰۶م نخستین‌ بار به‌ عنوان‌ منشی‌ مخصوص‌ رئیس‌ کنگره ملی‌ هند (دادا بهای‌ ناروجی‌) در نشست‌ سالانه کنگره‌ در کلکته‌ شرکت‌ کرد<ref>احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۶؛برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۵۲.</ref> در  
جناح‌، هم‌ زمان‌ با بازگشت‌ به‌ هند، عضو کنگره ملی‌ شد و از این طریق به‌ عرصه سیاست‌ هند راه‌ یافت‌. او در ۱۹۰۶م نخستین‌ بار به‌ عنوان‌ منشی‌ مخصوص‌ رئیس‌ کنگره ملی‌ هند (دادا بهای‌ ناروجی‌) در نشست‌ سالانه کنگره‌ در کلکته‌ شرکت‌ کرد<ref>احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۶؛برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۵۲.</ref> در ۱۹۰۹م و به‌ نمایندگی‌ از طرف‌ شورای‌ مسلمانان‌ بمبئی‌ در شورای‌ قانونگذاری‌ [[هند]] انتخاب‌ شد.<ref> منصوری‌، روز تولد قائد اعظم، ص۱۱۸</ref> جناح‌ اکتبر ۱۹۱۳م، با حفظ‌ عضویت‌ در کنگره‌، به‌ مسلم لیگ(جامعه مسلمانان‌ سراسر هند) پیوست‌ و در رده بالای‌ این‌ حزب‌ فعالیت‌ کرد و با ایفای‌ نقش‌ میانجی‌، به‌ برقراری‌ سازش‌ میان‌ هندوها و مسلمانان‌ پرداخت‌. در  ۱۹۱۴م وی‌ در رأس‌ هیئت‌ نمایندگی‌ کنگره‌ عازم‌ انگلستان‌ شد و پس‌ از بازگشت‌، چند سالی‌ برای‌ ایجاد حسن‌تفاهم‌ و همکاری‌ بین‌ حزب‌ مسلم‌لیگ‌ و کنگره‌ کوشش‌ کرد و در مذاکراتی‌ که‌ بین‌ مسلم‌لیگ‌ و کنگره‌ در جریان‌ بود و به‌ پیمان‌ لکهنو انجامید، نقش‌ مؤثری‌ ایفا کرد و با تلاش‌ او برنامه اصلاح‌ قانون‌ اساسی‌، که‌ شامل‌ ضمانت‌هایی‌ برای‌ حقوق‌ جامعه مسلمانان‌ بود، پذیرفته‌ شد.<ref> احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۶ـ۷؛ اظهر، قائد اعظم‌ پاکستان، در پاکستان‌، ص۱۱۵؛ منصوری‌، روز تولد قائد اعظم، ص۱۱۸.</ref> این‌ پیمان‌ از آن‌رو که‌ رهبران‌ هندو، مسلمانان‌ را به‌ عنوان‌ موجودیتی‌ سیاسی‌ به‌ رسمیت‌ شناختند، برای‌ مسلمانان‌ شبه‌قاره‌ نقطه‌ عطفی‌ بود<ref> گریوال، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص۱۹.</ref> در نتیجه تلاش‌های‌ جناح‌ برای‌ اتحاد هندوها و مسلمانان‌، به‌ او لقبِ سفیر وحدت‌ هندو ـ مسلمان‌داده‌ شد.<ref> احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۶ـ۷.</ref>
۱۹۰۹م و به‌ نمایندگی‌ از طرف‌ شورای‌ مسلمانان‌ بمبئی‌ در شورای‌ قانونگذاری‌ [[هند]] انتخاب‌ شد.<ref> منصوری‌، روز تولد قائد اعظم، ص۱۱۸</ref> جناح‌ اکتبر ۱۹۱۳م، با حفظ‌ عضویت‌ در کنگره‌، به‌ مسلم لیگ(جامعه مسلمانان‌ سراسر هند) پیوست‌ و در رده بالای‌ این‌ حزب‌ فعالیت‌ کرد و با ایفای‌ نقش‌ میانجی‌، به‌ برقراری‌ سازش‌ میان‌ هندوها و مسلمانان‌ پرداخت‌. در  ۱۹۱۴م وی‌ در رأس‌ هیئت‌ نمایندگی‌ کنگره‌ عازم‌ انگلستان‌ شد و پس‌ از بازگشت‌، چند سالی‌ برای‌ ایجاد حسن‌تفاهم‌ و همکاری‌ بین‌ حزب‌ مسلم‌لیگ‌ و کنگره‌ کوشش‌ کرد و در مذاکراتی‌ که‌ بین‌ مسلم‌لیگ‌ و کنگره‌ در جریان‌ بود و به‌ پیمان‌ لکهنو انجامید، نقش‌ مؤثری‌ ایفا کرد و با تلاش‌ او برنامه اصلاح‌ قانون‌ اساسی‌، که‌ شامل‌ ضمانت‌هایی‌ برای‌ حقوق‌ جامعه مسلمانان‌ بود، پذیرفته‌ شد.<ref> احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۶ـ۷؛ اظهر، قائد اعظم‌ پاکستان، در پاکستان‌، ص۱۱۵؛ منصوری‌، روز تولد قائد اعظم، ص۱۱۸.</ref> این‌ پیمان‌ از آن‌رو که‌ رهبران‌ هندو، مسلمانان‌ را به‌ عنوان‌ موجودیتی‌ سیاسی‌ به‌ رسمیت‌ شناختند، برای‌ مسلمانان‌ شبه‌قاره‌ نقطه‌ عطفی‌ بود<ref> گریوال، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص۱۹.</ref> در نتیجه تلاش‌های‌ جناح‌ برای‌ اتحاد هندوها و مسلمانان‌، به‌ او لقبِ سفیر وحدت‌ هندو ـ مسلمان‌داده‌ شد.<ref> احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۶ـ۷.</ref>


جناح‌ در ۱۹۱۹م در اعتراض‌ به‌ تصویب‌ لایحه رولات‌ در شورای‌ قانون‌گذاری‌، دایر بر محاکمه شورشیان‌ بدون‌ دادرسی‌، از این‌ شورا استعفا کرد. در سال‌های‌ ۱۹۲۰ تا ۱۹۴۰م، شاخص‌ سیاست‌ هند، خشونت‌ و تندروی‌ میان‌ هندوها و مسلمانان‌ بود. اما جناح‌ می‌کوشید با پرهیز از آمیختگی‌ مسائل‌ سیاسی‌ با مذهب‌، بین‌ هندوها و مسلمانان‌ تفاهم‌ ایجاد کند. در  ۱۹۲۰م جناح‌ با انتقاد از تصویب‌ قطعنامه گاندی‌، به‌ نام‌ «عدم‌ همکاری» با دولت‌، جلسه عمومی‌ کنگره‌ را، که‌ رهبری‌ آن‌ به‌ دست‌ هندوهای‌ تندرو افتاده‌ بود، ترک‌ کرد و از حزب‌ کنگره‌ کناره‌ گرفت‌.<ref> رجوع کنید به کامران‌‌مقدّم‌، جناح‌ حماسه‌یی‌ در تاریخ‌، ۱۳۶۰ش، ص۲۰ـ ۲۸؛برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۱۶۶ـ۱۶۷، ۲۰۳ـ۲۰۴؛ عایشه‌ جلال‌، ص۱۰ـ۱۱.</ref>
جناح‌ در ۱۹۱۹م در اعتراض‌ به‌ تصویب‌ لایحه رولات‌ در شورای‌ قانون‌گذاری‌، دایر بر محاکمه شورشیان‌ بدون‌ دادرسی‌، از این‌ شورا استعفا کرد. در سال‌های‌ ۱۹۲۰ تا ۱۹۴۰م، شاخص‌ سیاست‌ هند، خشونت‌ و تندروی‌ میان‌ هندوها و مسلمانان‌ بود. اما جناح‌ می‌کوشید با پرهیز از آمیختگی‌ مسائل‌ سیاسی‌ با مذهب‌، بین‌ هندوها و مسلمانان‌ تفاهم‌ ایجاد کند. در  ۱۹۲۰م جناح‌ با انتقاد از تصویب‌ قطعنامه گاندی‌، به‌ نام‌ «عدم‌ همکاری» با دولت‌، جلسه عمومی‌ کنگره‌ را، که‌ رهبری‌ آن‌ به‌ دست‌ هندوهای‌ تندرو افتاده‌ بود، ترک‌ کرد و از حزب‌ کنگره‌ کناره‌ گرفت‌.<ref> رجوع کنید به کامران‌‌مقدّم‌، جناح‌ حماسه‌یی‌ در تاریخ‌، ۱۳۶۰ش، ص۲۰ـ ۲۸؛برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۱۶۶ـ۱۶۷، ۲۰۳ـ۲۰۴؛ عایشه‌ جلال‌، ص۱۰ـ۱۱.</ref>


در ۱۹۳۱م او بر آن‌ شد چند سال‌ در لندن‌ اقامت‌ کند.<ref>برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۱۹۸</ref> جناح‌ از ۱۹۳۱ـ۱۹۳۴م در لندن‌ به‌ وکالت‌ اشتغال‌ داشت‌. در این‌ مدت‌، سفرهای‌ کوتاهی‌ نیز به‌ هند کرد. در ۱۹۳۵م او به‌ اصرار و تشویق‌ [[اقبال‌ لاهوری‌]] و لیاقت‌ علی‌خان‌، به‌ هند بازگشت‌ و رهبری‌ مسلم‌لیگ‌ را، که‌ دچار ضعف‌ و اختلافات‌ درونی‌ شده‌ بود، بر عهده‌ گرفت‌. با وجود تلاش‌ برای‌ بازسازی‌ و ساماندهی‌ مسلم‌لیگ‌، این‌ حزب‌ نتوانست‌ در انتخابات‌ مجلس‌ قانون‌گذاری‌ در   ۱۹۳۷م، اکثریت‌ کرسی‌های‌ مسلمانان‌ را به‌ دست‌ آورد و عملاً کنگره‌ قدرت‌ را به‌ دست‌ گرفت‌ و هیچیک‌ از اعضای‌ مسلم‌لیگ‌ را به‌ هیئت‌ دولت‌ راه‌ نداد.<ref> رجوع کنید به احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۹؛ عایشه‌ جلال‌، ص۱۵ـ۴۰؛ کامران‌ مقدّم‌، جناح‌ حماسه‌یی‌ در تاریخ‌، ۱۳۶۰ش، ص۲۹.</ref>
در ۱۹۳۱م او بر آن‌ شد چند سال‌ در لندن‌ اقامت‌ کند.<ref>برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۱۹۸</ref> جناح‌ از ۱۹۳۱ـ۱۹۳۴م در لندن‌ به‌ وکالت‌ اشتغال‌ داشت‌. در این‌ مدت‌، سفرهای‌ کوتاهی‌ نیز به‌ هند کرد. در ۱۹۳۵م او به‌ اصرار و تشویق‌ [[اقبال‌ لاهوری‌]] و لیاقت‌ علی‌خان‌، به‌ هند بازگشت‌ و رهبری‌ مسلم‌لیگ‌ را، که‌ دچار ضعف‌ و اختلافات‌ درونی‌ شده‌ بود، بر عهده‌ گرفت‌. با وجود تلاش‌ برای‌ بازسازی‌ و ساماندهی‌ مسلم‌لیگ‌، این‌ حزب‌ نتوانست‌ در انتخابات‌ مجلس‌ قانون‌گذاری‌ در سال ۱۹۳۷م، اکثریت‌ کرسی‌های‌ مسلمانان‌ را به‌ دست‌ آورد و عملاً کنگره‌ قدرت‌ را به‌ دست‌ گرفت‌ و هیچ یک‌ از اعضای‌ مسلم‌لیگ‌ را به‌ هیئت‌ دولت‌ راه‌ نداد.<ref> رجوع کنید به احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص۹؛ عایشه‌ جلال‌، ص۱۵ـ۴۰؛ کامران‌ مقدّم‌، جناح‌ حماسه‌یی‌ در تاریخ‌، ۱۳۶۰ش، ص۲۹.</ref>


خشونت‌ و درگیری‌ بین‌ هندوها و مسلمانان‌ در سال‌های‌ ۱۹۳۷ـ۱۹۳۹م شدت‌ یافت‌. هم‌زمان‌ تجربه ناخوشایند مسلمانان‌ از حکومت‌ هندوها در ایالت‌هایی‌ که‌ کنگره ملی‌ هند قدرت‌ را در دست‌ داشت‌، جناح‌ را به‌ پذیرش‌ «نظریه دو ملت» اقبال‌ لاهوری مجاب‌ کرد و به‌ این‌ نتیجه‌ رساند که‌ اگر مسلمانان‌ بخواهند بر پایه دین‌ و فرهنگ‌ خود آزادانه‌ زندگی‌ کنند، ناگزیرند کشوری‌ مستقل‌ داشته‌ باشند<ref> رجوع کنید به برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۵۸، ۲۲۲ـ ۲۳۵.</ref> اقبال در ۳۱ خرداد ۱۳۱۶/ ۲۱ ژوئن‌ ۱۹۳۷ در نامه‌ای‌، جناح‌ را تنها مصداق‌ رهبری‌ مسلمانان‌ شبه‌قاره‌ خواند. نظریه دو ملت‌ در قالب‌ «قطعنامه پاکستان» در ۳ فروردین‌ ۱۳۱۹/ ۲۳ مارس‌ ۱۹۴۰ در نشست‌ مسلم‌لیگ‌ به‌ تصویب‌ رسید. از آن‌ پس‌ درخواست‌ قطعنامه‌ برای‌ تشکیل‌ کشور مستقل‌ پاکستان‌ هدف‌ اصلی‌ و علنی‌ وی‌ شد و او تلاش‌ خود را صرف‌ تحقق‌ آن‌ کرد<ref>اقبال‌ لاهوری‌، مقدمه سروش‌، ص چهل‌وشش‌؛ برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۱۸۵؛ احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۰.</ref>
خشونت‌ و درگیری‌ بین‌ هندوها و مسلمانان‌ در سال‌های‌ ۱۹۳۷ـ۱۹۳۹م شدت‌ یافت‌. هم‌زمان‌ تجربه ناخوشایند مسلمانان‌ از حکومت‌ هندوها در ایالت‌هایی‌ که‌ کنگره ملی‌ هند قدرت‌ را در دست‌ داشت‌، جناح‌ را به‌ پذیرش‌ «نظریه دو ملت» اقبال‌ لاهوری مجاب‌ کرد و به‌ این‌ نتیجه‌ رساند که‌ اگر مسلمانان‌ بخواهند بر پایه دین‌ و فرهنگ‌ خود آزادانه‌ زندگی‌ کنند، ناگزیرند کشوری‌ مستقل‌ داشته‌ باشند<ref> رجوع کنید به برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۵۸، ۲۲۲ـ ۲۳۵.</ref> اقبال ۲۱ ژوئن‌ ۱۹۳۷ در نامه‌ای‌، جناح‌ را تنها مصداق‌ رهبری‌ مسلمانان‌ شبه‌قاره‌ خواند. نظریه دو ملت‌ در قالب‌ «قطعنامه پاکستان» ۲۳ مارس‌ ۱۹۴۰م در نشست‌ مسلم‌لیگ‌ به‌ تصویب‌ رسید. از آن‌ پس‌ درخواست‌ قطعنامه‌ برای‌ تشکیل‌ کشور مستقل‌ پاکستان‌ هدف‌ اصلی‌ و علنی‌ وی‌ شد و او تلاش‌ خود را صرف‌ تحقق‌ آن‌ کرد.<ref>اقبال‌ لاهوری‌، مقدمه سروش‌، ص چهل‌وشش‌؛ برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص۱۸۵؛ احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۰.</ref>


=== استقلال پاکستان ===
=== استقلال پاکستان ===
جناح، به‌ برنامه خود برای‌ بازسازی‌ تشکیلات‌ و گسترش‌ پایگاه‌ مردمی‌ حزب‌ مسلم‌لیگ‌ در میان‌ مسلمانان‌ شبه ‌قاره‌ ادامه‌ داد و حزب‌ را به‌ جایگاهی‌ رساند که‌ در انتخابات‌ دی‌ ۱۳۲۴ شمسی برابر با دسامبر ۱۹۴۵ ـ ژانویه ۱۹۴۶ تقریباً همه کرسی‌های‌ مسلمانان‌ را به‌ دست‌ آورد.<ref> رجوع کنید به گریوال‌، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص۱۸ـ۱۹؛ عایشه‌ جلال‌، ص۳۵ـ۱۷۳.</ref> او فعالانه‌ در مذاکرات‌ استقلال‌ شرکت‌ کرد و در ۲۲ـ۲۳ مرداد ۱۳۲۶ شمسی برابر با ۱۴ـ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷، تأسیس‌ دولت‌ [[پاکستان]] اعلام‌ شد و جناح‌ فرمانداری‌ کل‌ و ریاست‌ مجمع‌ مؤسسان‌ [[پاکستان‌]] را برعهده‌ گرفت‌. زمانِ کوتاه‌ ریاست‌ و اقتدار وی‌ در دولت‌ پاکستان‌ ۲۳ مرداد ۱۳۲۶  - ۲۰ شهریور ۱۳۲۷ برار با  ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷ ـ ۲۱ سپتامبر ۱۹۴۸ صرف‌ نظارت‌ بر استقرار نهادهای‌ حکومتی‌ شد.<ref>برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۵ـ۱۶.</ref>
جناح، به‌ برنامه خود برای‌ بازسازی‌ تشکیلات‌ و گسترش‌ پایگاه‌ مردمی‌ حزب‌ مسلم‌لیگ‌ در میان‌ مسلمانان‌ شبه ‌قاره‌ ادامه‌ داد و حزب‌ را به‌ جایگاهی‌ رساند که‌ در انتخابات‌ دسامبر ۱۹۴۵ ـ ژانویه ۱۹۴۶ تقریباً همه کرسی‌های‌ مسلمانان‌ را به‌ دست‌ آورد.<ref> رجوع کنید به گریوال‌، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص۱۸ـ۱۹؛ عایشه‌ جلال‌، ص۳۵ـ۱۷۳.</ref> او فعالانه‌ در مذاکرات‌ استقلال‌ شرکت‌ کرد و در ۱۴ـ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷، تأسیس‌ دولت‌ [[پاکستان]] اعلام‌ شد و جناح‌ فرمانداری‌ کل‌ و ریاست‌ مجمع‌ مؤسسان‌ [[پاکستان‌]] را برعهده‌ گرفت‌. زمانِ کوتاه‌ ریاست‌ و اقتدار وی‌ در دولت‌ پاکستان‌ ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷ ـ ۲۱ سپتامبر ۱۹۴۸م صرف‌ نظارت‌ بر استقرار نهادهای‌ حکومتی‌ شد.<ref>برک‌ و قریشی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۸۵م، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، محمدعلی‌ جناح‌، قائد اعظم، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، قاعد اعظم محمدعلی جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۵ـ۱۶.</ref>


== جناح و جماعت خوجه اثناعشری==
== جناح و جماعت خوجه اثناعشری==
خط ۶۷: خط ۷۰:


هم‌چنین عده‌ای‌ با استناد به‌ شواهدی‌ از سال‌های‌ نخست‌ زندگی‌ او، به‌ویژه‌ در غرب‌، جناح‌ را سکولار و غرب‌گرا معرفی‌ کرده‌ و برخی‌ با تکیه‌ بر سخنرانی‌ها و رفتار وی‌ در سال‌های‌ پایانی‌ زندگی‌اش‌، او را مسلمانی‌ معتقد به‌ شریعت‌ و فراتر از آن‌، مدافع‌ آمیختگی‌ دین‌ با سیاست‌ و حتی‌ اصولگرا خوانده‌اند. دسته‌ای‌ از متشرعان‌ نیز، با تکیه‌ بر پاره‌ای‌ مستنداتِ نه‌ چندان‌ قوی‌ از زندگی‌ او در غرب‌، به‌ سبب‌ سستی‌ در عمل‌ به‌ شریعت‌ اسلام‌ و داشتن‌ اندیشه سیاسی‌ التقاطی‌ (آمیختن‌ اسلام‌ با دموکراسی‌ و تأکید بر حقوق‌ اقلیت‌های‌ غیرمسلمان‌)، به‌ راه‌ افراط‌ رفته‌ و او را کافر قلمداد کرده‌اند.<ref> رجوع کنید به احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۹۳ـ۲۰۲.</ref>
هم‌چنین عده‌ای‌ با استناد به‌ شواهدی‌ از سال‌های‌ نخست‌ زندگی‌ او، به‌ویژه‌ در غرب‌، جناح‌ را سکولار و غرب‌گرا معرفی‌ کرده‌ و برخی‌ با تکیه‌ بر سخنرانی‌ها و رفتار وی‌ در سال‌های‌ پایانی‌ زندگی‌اش‌، او را مسلمانی‌ معتقد به‌ شریعت‌ و فراتر از آن‌، مدافع‌ آمیختگی‌ دین‌ با سیاست‌ و حتی‌ اصولگرا خوانده‌اند. دسته‌ای‌ از متشرعان‌ نیز، با تکیه‌ بر پاره‌ای‌ مستنداتِ نه‌ چندان‌ قوی‌ از زندگی‌ او در غرب‌، به‌ سبب‌ سستی‌ در عمل‌ به‌ شریعت‌ اسلام‌ و داشتن‌ اندیشه سیاسی‌ التقاطی‌ (آمیختن‌ اسلام‌ با دموکراسی‌ و تأکید بر حقوق‌ اقلیت‌های‌ غیرمسلمان‌)، به‌ راه‌ افراط‌ رفته‌ و او را کافر قلمداد کرده‌اند.<ref> رجوع کنید به احمد، جناح، ۱۹۹۷م، ص‌۱۹۳ـ۲۰۲.</ref>
 
== مطالعه بیشتر==
* کتاب محمدعلی جناح؛ مؤسس پاکستان، هکتور بولیتو، ترجمه: غلامرضا سعیدی، به کوشش و مقدمه: سید هادی خسروشاهی، انتشارات کلبه اشراق.
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس2}}
{{پانویس2}}