قرض: تفاوت میان نسخه‌ها

قرض، اعطای مال به دیگری با تعهد گیرنده به بازپرداخت است.<ref>مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی،‌ فرهنگ فقه، ج۶، ۱۳۹۵ش، ص۵۴۹.</ref> در آیاتی از قرآن کریم، تعبیر قرض الحسنه، به معنای قرض حسن و خوب به کار رفته است.<ref>نگاه کنید به: سوره بقره، آیه ۲۴۵؛ سوره مزمل، آیه ۲۰؛ سوره تغابن، آیه ۱۷؛ سوره حدید، آیه ۱۱ و ۱۸.</ref> بر این اساس، قرض حَسَن، قرضی است که از مال حلال باشد و با منت‌گذاری و آزار، ضایع نشود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۰۷.</ref> با این حال، قرض الحسنه، به معنای فقهی،‌ یعنی قرض بدون [[ربا]] هم به کار می‌رود.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۵ش، ج۱۱، ص۵۸۳.</ref>

 

آیات [[قرآن کریم]] و [[حدیث|روایات معصومین]]، بر اهمیت قرض الحسنه تأکید کرده‌اند و قرض الحسنه، وام دادن به [[خدا]] قلمداد شده است.<ref>مکارم شیرازی، ربا و بانکداری اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۷.</ref> آیه ۲۴۵ [[سوره بقره]]، ۱۲ [[سوره مائده]]، ۱۱ و ۱۸ [[سوره حدید]]، ۱۷ [[سوره تغابن]]، و آیه ۲۰ [[سوره مزمل]] درباره قرض الحسنه است.<ref>مکارم شیرازی، ربا و بانکداری اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۷.</ref> صندوق‌های قرض الحسنه، برای پرداخت وام به افراد نیازمند، و همچنین با هدف پرهیز از ربای موجود در وام‌های بانکی، از پیش از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در سال ۱۳۵۷ش، در نقاط مختلف ایران برپا شده<ref>برای نمونه نگاه کنید به: احمدی میانجی، خاطرات آیت الله علی احمدی میانجی، ص۸۶؛ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۷۰ش، ج۹، ص۱۰۲ و ۲۰۹ و ۲۷۰ و ۳۴۳.</ref> و احکام آن نیز در [[رساله توضیح المسائل|رساله‌های توضیح المسائل]] بیان شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۰۲-۳۰۳.</ref>

بنابر آیات قرآن کریم و روایات نقل شده از پیامبر و [[اهل بیت(ع)]]، قرض دادن، از [[مستحب|مستحبات]] است که به آن سفارش شده و قرض‌دهنده در [[روز قیامت]] [[ثواب|پاداش]] بسیاری خواهد داشت.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین، ۱۳۷۴ش، ص۱۸۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۶۵۲.</ref> همچنین خوشرفتاری در بازپس‌گرفتن قرض، و مدارا با قرض‌گیرنده، مورد سفارش [[امامان معصوم]] بوده است؛ بنابر روایتی از [[امام صادق(ع)]]، کسی که به نیازمندی قرض می‌دهد و در پس‌گرفتن آن خوش‌رفتاری می‌کند، [[گناه|گناهانش]] پاک می‌شود.<ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۸۹.</ref> بنابر روایتی از [[پیامبر اسلام]]، قرض دادن حتی از [[صدقه]] هم برتر است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۰.</ref>

قرض در فقه یعنی مالی را به ملک دیگری درآوردن، در مقابل اینکه او هم تعهد کند آن مال را برگرداند.<ref>امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۶۵۱.</ref>

 

برای صحیح بودن قرض، علاوه بر شرایط عمومی مانند [[بلوغ]]، [[عقل]]، قصد و اختیار، شروط اختصاصی هم وجود دارد؛ از جمله اینکه مال باید قابل تملک باشد، برخلاف [[شراب]] و خوک. همچنین چیزی که قرض داده می‌شود باید معین باشد، نه مبهم.<ref>امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۶۵۲.</ref>

بنابر فقه شیعه، اگر در قرارداد قرض، برای پس دادن آن مدتی معین شده باشد، قرض‌‌دهنده نمی‌تواند پیش از اتمام آن مدت، قرض خود را بخواهد؛ ولی اگر مدتی مشخص نشده باشد، هر وقت بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند.<ref>اصولی، رساله توضیح المسایل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۹۱، مسئله ۲۲۷۵.</ref>

 

اگر قرض‌دهنده، طلب خود را بخواهد، بدهکار باید آن را فوری بپردازد و تأخیر در بازپرداخت قرض، [[گناه]] شمرده شده است.<ref>اصولی، رساله توضیح المسایل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۹۲، مسئله ۲۲۷۶.</ref>

یکی از مسائل فقهی که با موضوع قرض مرتبط است، مسئله رباست؛ ربا در قرض به این معناست که شرط شود قرض‌دهنده بیش از مقداری که قرض داده بازپس‌گیرد؛ خواه هنگام قرض دادن به آن تصریح گردد یا نه.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۵، ص۵-۷؛ مکارم شیرازی، بررسی طرق فرار از ربا، ۱۳۸۰ش، ص۱۷-۱۹.</ref> مبلغ اضافه‌ای که قرض‌گیرنده به دلخواه خود، در زمان بازپس‌دادن بدهی به قرض‌دهنده می‌دهد، طبق نظر فقهای [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، [[ربا]] محسوب نمی‌شود و حرام نیست.<ref>شفیعی مازندرانی، وام و ربا در نگرش اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۷۵.</ref>