محسن بن علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

  | مادر        = [[فاطمه(س)]]

'''محسن بن علی(ع)''' فرزند [[حضرت علی(ع)]] و [[حضرت فاطمه(س)]] که هنگام [[هجوم به خانه امام علی(ع)|هجوم]] طرفداران [[خلافت]] [[ابوبکر]] به خانه حضرت علی(ع) برای [[بیعت]] گرفتن از او، [[سقط جنین|سقط]] شد. تاریخ دقیق [[شهادت]] وی مشخص نیست. محمدهادی یوسفی غروی با ارائه شواهدی هجوم به خانه فاطمه و سقط محسن را به فاصله چهل روز یا بیشتر بعد از رحلت [[پیامبر(ص)]] دانسته است.

براساس برخی روایات، [[پیامبر(ص)]] نام پسر سوم [[فاطمه زهرا(س)]] را مُحَسِّن نهاد.<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.</ref> در منابع مختلف شیعه<ref> یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۱۳؛ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۳، ص۸۸؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴-۳۵۵؛ عمری، المجدی، ص۱۲؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۳۳.</ref> و اهل‌سنت<ref> ابن‌حنبل، مسند، ج۱، ص۹۸؛ بخاری، الادب المفرد، ص۱۷۷؛ ابن‌قتیبة، المعارف، ص۲۱۱؛بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۱۱، ج۳، ص۳۶۱؛ دولابی، الذریة الطاهره، ص۶۱-۶۲؛ طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۱۱۸؛ ابن‌حبان بستی، الثقات، ج۲، ص۱۴۴؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۶۵ و ۱۶۸؛ ابن‌حزم الاندلسی، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۱۶؛ بیهقی،السنن الکبری، ج۶، ص۱۶۶، ج۷، ص۶۳؛ ابن‌عبد البر، استیعاب، ج۴، ص۴۴۸؛ شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۷۷؛ ابن‌عساکر، ترجمة الإمام الحسن بن علی بن أبی‌طالب علیهما السلام من تاریخ مدینه مشق. ص۱۶؛ ابن‌عساکر، مدینة دمشق، ص۲۸، ۲۹؛ ابن‌اثیر, اسد الغابة، ج۴، ص۳۰۸؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۹۷؛ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص۵۷؛ ابو الفداء، المختصر فی اخبار البشر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۵۲؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۴۲۵؛ ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۳۶۷؛ زرندی، نظم درر السمطین، ص۳۷؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ج۸، ص۵۲؛ ابن‌حجر العسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۹۱؛ ابن‌دمشقی، جواهر المطالب، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۲۱؛ شامی، سبل الهدی و الرشاد، ج۶، ص۳۵۸، ج۱۱، ص۵۰، ۵۵؛ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۶۷، ۱۴۲؛ صفوری شافعی، نزهة المجالس، ج۲ ص۱۷۷.</ref> جزو فرزندان حضرت فاطمه شمرده شده است. البته منابع در هنگام تولد و چگونگی درگذشت وی اختلاف‌نظر دارند. منابع شیعه، علت شهادت محسن را [[سقط جنین|سقط]] شدن او دانسته‌اند؛ اما در چگونگی، زمان و مسبب آن اختلاف دارند. منابع اهل‌سنت غالبا خبر درگذشت او را با عبارت «مات صغیرا»، «مات و هو صغیر» و یا چیزی شیبه این آورده‌اند.<ref> برای نمونه نگاه کنید به ابن‌حزم الاندلسی، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۳۷؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۴۴؛ ابوالفداء، المختصر فی اخبار البشر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۵۲؛ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۶۷؛ ابن‌دمشقی، جواهر المطالب، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۲۱؛ ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۳۶۷؛ طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۴، ص۱۱۸؛ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ج۳، ص۳۹۷؛ ابن‌قتیبه، المعارف، ص۲۱۱؛ طبری، ذخائر العقبی، ص۵۵؛ بلاذری، انساب الاشرف، ج۲، ص۴۱۱؛ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص۵۷؛ شامی، سبل الهدی والرشاد، ج۱، ص۵۰؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة ص۱۲۵.</ref> که دلالت بر زنده به دنیا آمدن او دارد و ابن‌حزم عبارت «مات صغیرا جدا إثر ولادته؛ بسیار کوچک و بلافاصله پس از ولادت از دنیا رفت» را آورده است.<ref>ابن‌حزم الاندلسی، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۱۶.</ref>

بسیاری از منابع [[شهادت]] محسن را مصادف با حمله به خانه [[حضرت فاطمه(س)]] برای [[بیعت]] گرفتن از [[حضرت علی(ع)]] دانسته‌اند.<ref> شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۵۷-۵۸؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۴، ص۱۹۲–۱۹۳.</ref> [[محمد بن عبدالکریم شهرستانی]] (درگذشته ۵۴۸ق) در کتاب [[الملل و النحل (شهرستانی)|الملل و النحل]] به نقل از [[ابراهیم بن سیار معتزلی]] معروف به نظام (درگذشته۲۳۰ق) از بزرگان [[معتزله]] نقل می‌کند که ضربه در به پهلوی [[فاطمه(س)]] در آن روز موجب [[سقط جنین|سقط]] محسن شد.<ref> شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۵۷-۵۸.</ref> او به دلیل این عقیده و برخی عقاید دیگر از سوی برخی از اهل‌سنت [[تکفیر اهل قبله|تکفیر]] شده است.<ref> شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۵۷–۵۸</ref>

همچنین [[ابن‌ابی‌الحدید]] نیز در داستان مناظره با استادش [[ابوجعفر نقیب]] به [[سقط جنین|سقط]] محسن در جریان بیعت اشاره می‌کند.<ref>ابن‌ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۴، ص۱۹۲–۱۹۳.</ref>

زمان دقیق شهادت محسن بن علی مشخص نیست. [[محمدهادی یوسفی غروی]] پژوهشگر تاریخ اسلام بر اساس شواهدی معتقد است زمان [[هجوم به خانه فاطمه(س)]] بلافاصله پس از [[واقعه سقیفه]] و [[بیعت]] با [[ابوبکر]] نبوده، بلکه حدود پنجاه روز یا بیشتر پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] رخ داده است.<ref>یوسفی غروی، «تاریخ هجوم به خانه حضرت زهرا»، ص۹-۱۴.</ref> با این حال برخی اوایل [[ربیع الاول]] را به [[ایام محسنیه]] نامگذاری کرده و به عزاداری می‌پردازند.

در منابع معتبر تاریخی و مقاتل، به محل [[دفن]] محسن(ع) اشاره نشده است؛ اما در روایتی آمده است که حضرت علی(ع) به [[فضه خادم حضرت زهرا]] فرمود بدن محسن را در آستانه خانه دفن کند.<ref>سبزواری، جامع النورین، ص۲۰۶</ref>

[[ابن‌قولویه]] در [[کامل الزیارات]] حدیثی نقل می‌کند که طبق آن، اولین شخص از اولاد رسول خدا(ص) که در [[قیامت]] به پرونده‌اش رسیدگی می‌شود محسن است، سپس قاتلش مورد مواخذه قرار می‌گیرد. پس از آن نوبت به [[قنفذ]] می‌رسد.<ref> ابن‌قولویه، کامل الزیارات، النص، ص۳۳۴.</ref>

* کتاب «غنچه یاس؛ محسن بن علی» نوشته مهدی فاطمی به زبان‌های فارسی و عربی که در سال ۱۳۸۶ش منتشر شده است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1420029 شبکه جامع کتاب گیسوم]</ref>

* کتاب «المحسن السبط مولودٌ أم سقطٌ»، نوشته سید محمدمهدی الموسوی الخرسان، به زبان عربی که مرکز الابحاث العقائدیة آن را در سال ۱۴۳۰ق منتشر کرده است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1390046/ شبکه جامع کتاب گیسوم]</ref>

* کتاب «محسن بن علی» نوشته علی‌اصغر رضوانی به زبان فارسی که انتشارات دلیل ما آن را منتشر کرده است.<ref>[https://db.ketab.ir/bookview.aspx?bookid=1551020 موسسه خانه کتاب ایران]</ref>

* المحسن بن فاطمة الز.هراء، نوشته عبدالمحسن عبدالزهراء القطیفی، که در سال ۱۳۸۱ش منتشر شده است<ref>[https://db.ketab.ir/bookview.aspx?bookid=312390 موسسه خانه کتاب ایران]</ref>

*ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، الطبعة الثانیه، دار احیاء الکتب العربیه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م افست قم، ۱۴۰۴ق.

* ابن‌اثیر، علی بن ابی‌کرم، اسد الغابة فی معرفه الصحابة، تهران، اسماعیلیان، بی‌تا.

* ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر-‌دار بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.

*ابن‌حبان بستی، کتاب الثقات، چاپ اول، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، (مجلس دائرة المعارف العثمانیة. بحیدر آباد الدکن الهند)، ۱۳۹۳ق.

* ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق الشیخ عادل احمد عبدالموجود و الشیخ علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

* ابن‌حزم الاندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، بیروت،‌ دار الکتب العلملیة، چاپ اول، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

*ابن‌دمشقی، محمد بن احمد، جواهر المطالب فی مناقب الإمام علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام، تحقیق: محمدباقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.

* ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، تحقیق لجنه من اساتذه النجف، نجف، مکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.

*ابن‌صباغ، علی بن محمد، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، تحقیق: علیه سامی الغریری، قم،‌ دار الحدیث، ۱۳۷۹ش.

* ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض-الشیخ عادل احمد عبدالموجود، الطبعة الاولی، بیروت،‌ دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

* ابن‌عساکر، علی بن حسن، ترجمة الإمام الحسن بن علی بن أبی‌طالب علیهما السلام من تاریخ مدینه مشق، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسة المحمودی للطباعة و النشر، الطبعه الاولی، ۱۴۰۰ق/ ۱۹۸۰م.

* ابن‌عساکر، ترجمة الإمام الحسین علیه‌السلام من تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: محمدباقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الاسلامیة، الطبعة الثانیة، ۱۴۱۴ق.

* ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم دینوری، المعارف، تحقیق، ثروت عکاشه، ط۱، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۵ق/۱۳۷۳ش.

* ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، تحقیق علی شیری، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

* ابن‌حنبل، احمد، مسند و بهامشه منتخب کنز العمال فی سنن الأقوال والافعال، بیروت،‌ دار صادر، بی‌تا.