پرش به محتوا

محارم: تفاوت میان نسخه‌ها

۴٬۳۲۰ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۱ آوریل ۲۰۲۱
جز
حذف مطالب زائد
جز (ویرایش جزیی)
جز (حذف مطالب زائد)
خط ۳: خط ۳:
'''مَحارِم''' کسانی که [[ازدواج]] با آنان به‌دلیل خویشاوندی [[حرام]] است. محارم و [[احکام شرعی|احکام]] آن در [[قرآن]] و روایات [[معصومان(ع)]] و در باب‌های مختلف [[فقه]] مانند [[نکاح|ازدواج]]، [[طلاق]] و [[احکام اموات]] آمده است.
'''مَحارِم''' کسانی که [[ازدواج]] با آنان به‌دلیل خویشاوندی [[حرام]] است. محارم و [[احکام شرعی|احکام]] آن در [[قرآن]] و روایات [[معصومان(ع)]] و در باب‌های مختلف [[فقه]] مانند [[نکاح|ازدواج]]، [[طلاق]] و [[احکام اموات]] آمده است.


در متون فقهی [[نسب]]، [[ازدواج]] و [[رضاع]] به عنوان اسباب محرمیت‌ معرفی شده‌اند. اسباب دیگری نیز مانند [[سه‌طلاقه]] کردن همسر، [[کفر]]، [[لعان]]، ازدواج در حال [[احرام]] و برخی اسباب دیگر برای حرام بودن ازدواج بیان شده است.
در متون فقهی [[نسب]]، [[ازدواج]] و [[رضاع]] به عنوان اسباب محرمیت‌ معرفی شده‌اند.  


==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی==
خط ۱۴: خط ۱۴:
اسباب محرمیت، اموری که سبب می‌شوند دو فرد نسبت به یکدیگر مَحرم ‌شوند و احکام محرمیت درباره آنها جاری گردد.<ref>موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۹۱.</ref> در کتاب‌های فقهی ۱۱ مورد به عنوان اسباب محرمیت و تحریم ازدواج ذکر شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۴؛ نجفی، جواهر‌الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۷.</ref> این اسباب در سه دسته کلی دسته‌بندی شده<ref>مجتهدی تهرانی، سه رساله: گناهان کبیره، محرم و نامحرم، احکام‌الغیبة، ۱۳۸۱ش، ص۱۰.</ref> که عبارتند از:  
اسباب محرمیت، اموری که سبب می‌شوند دو فرد نسبت به یکدیگر مَحرم ‌شوند و احکام محرمیت درباره آنها جاری گردد.<ref>موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۹۱.</ref> در کتاب‌های فقهی ۱۱ مورد به عنوان اسباب محرمیت و تحریم ازدواج ذکر شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۴؛ نجفی، جواهر‌الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۷.</ref> این اسباب در سه دسته کلی دسته‌بندی شده<ref>مجتهدی تهرانی، سه رساله: گناهان کبیره، محرم و نامحرم، احکام‌الغیبة، ۱۳۸۱ش، ص۱۰.</ref> که عبارتند از:  


===نَسَب===
*نَسَب: خویشاوندی که حاصل از تولد یک یا چند نفر از دیگری که ناشی از نکاح صحیح یا [[آمیزش به شبهه]] باشد را خویشاوندی نَسَبی می‌گویند. محارم نسبی به کسانی گفته می‌شود که از زمان تولد رابطه محرمیت با آنها برقرار است.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۵.</ref>  
خویشاوندی که حاصل از تولد یک یا چند نفر از دیگری که ناشی از نکاح صحیح یا [[آمیزش به شبهه]] باشد را خویشاوندی نَسَبی می‌گویند. محارم نسبی به کسانی گفته می‌شود که از زمان تولد رابطه محرمیت با آنها برقرار است.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۵.</ref> بنا به نظر فقها، با استناد به [[آیه ۲۳ سوره نساء]]،<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۱۹۸.</ref> هفت دسته از زنان بر هفت دسته از مردان، به‌واسطه نسب، محرمند:<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.</ref>
*رضاع: مَحرَمیت رِضاعی، نوعی خویشاوندی است که بر اثر شیرخوردن کودک از زنی غیر از مادرش ایجاد می‌شود.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۶۴.</ref> البته محرمیت رضاعی شرایطی دارد از جمله اینکه زن شیردهنده از راه شرعی باردار شده باشد، شیر خوردن از زن شیردهنده، متعدد و متوالی باشد و در میان آن از شیر زن دیگری یا غذای دیگری تغذیه نکند و سن شیرخوار کمتر از دو سال قمری باشد.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۶۴.</ref>
*سَبَب: با خواندن [[صیغه عقد]]، علاوه بر زن و شوهر نسبت به یکدیگر، برخی از خویشاوندان مرد و زن بر یکدیگر محرم می‌شوند که به آن‌ها محارم سبَبَی می‌گویند.<ref> شهیدثانی، مسالک‌الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۲۸۱.</ref>
 
== اقسام محارم==
محارم با توجه به اسباب محرمیت به سه دسته تقسیم می‌شوند:
=== محارم نسبی===
بنا به نظر فقها، با استناد به [[آیه ۲۳ سوره نساء]]،<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۱۹۸.</ref> هفت دسته از زنان بر هفت دسته از مردان، به‌واسطه نسب، محرمند:<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.</ref>
{{ستون|۲}}
{{ستون|۲}}
*مادر و مادربزرگ‌؛ پدری و مادری<ref>نجفی، جواهر‌الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.</ref>  
*مادر و مادربزرگ‌؛ پدری و مادری<ref>نجفی، جواهر‌الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.</ref>  
*دختر و دختر فرزند<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۲.</ref>
*دختر و دختر فرزند<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۲.</ref>
*خواهر<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۳.</ref>
*خواهر (تنی و ناتنی)<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۳.</ref>
*برادرزاده (دختر برادر)<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۳.</ref>
*برادرزاده (دختر برادر)<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۳.</ref>
*خواهرزاده (دختر خواهر)<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۳.</ref>
*خواهرزاده (دختر خواهر)<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۳.</ref>
خط ۲۷: خط ۳۳:
همچنین پدر و پدربزرگ، پسر و پسر فرزند، برادر، پسر خواهر، پسر برادر، عمو و عموی پدر و مادر، دایی و دایی پدر و مادر بر زنان محرم هستند.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۴.</ref>
همچنین پدر و پدربزرگ، پسر و پسر فرزند، برادر، پسر خواهر، پسر برادر، عمو و عموی پدر و مادر، دایی و دایی پدر و مادر بر زنان محرم هستند.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۴.</ref>


=== رضاع ===
===محارم رضاعی===
{{اصلی|محارم رضاعی}}
در محرمیت رضاعی اگر شیرخوار پسر باشد با زنی که به او شیر داده (مادر رضاعی)، و نیز مادر، مادربزرگ، خواهر، دختر، نوه‌، عمه و خاله‌های او محرم می‌شود.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۹؛ امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸.</ref> اگر شیرخوار دختر باشد با شوهر زنی که او را شیر داده (پدر رضاعی) و نیز پدر، برادر، عمو، دایی، پسر و نوه‌های او محرم می‌شود. همچنین برادر، فرزند، نوه، پدر و پدربزرگ، عمو و دایی زن نیز بر او محرم می‌شوند.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۸-۲۲۹؛ امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸.</ref>
مَحرَمیت رِضاعی، نوعی خویشاوندی است که بر اثر شیرخوردن کودک از زنی غیر از مادرش ایجاد می‌شود.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۶۴.</ref> البته محرمیت رضاعی شرایطی دارد از جمله اینکه زن شیردهنده از راه شرعی باردار شده باشد، شیر خوردن از زن شیردهنده، متعدد و متوالی باشد و در میان آن از شیر زن دیگری یا غذای دیگری تغذیه نکند و سن شیرخوار کمتر از دو سال قمری باشد.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۶۴.</ref>
=== محارم سببی===
 
زنانی که به واسطه ازدواج بر مردها محرم می‌شوند عبارتند از: همسر، مادرِ همسر و مادربزرگ او، دخترِ همسر، زنِ پدر (نامادری)، زنِ پسر (عروس).<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref>  
در محرمیت رضاعی اگر کودک شیرخوار پسر باشد با زنی که به او شیر داده (مادر رضاعی) و نیز مادر، مادربزرگ، خواهر، دختر، نوه‌، عمه و خاله‌های او محرم می‌شود.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۹؛ امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸.</ref> اگر کودک شیرخوار دختر باشد با شوهر زنی که او را شیر داده (پدر رضاعی) و نیز پدر، برادر، عمو، دایی، پسر و نوه‌های او محرم می‌شود. همچنین برادر، فرزند، نوه، پدر و پدربزرگ، عمو و دایی زن نیز بر او محرم می‌شوند.<ref>محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۸-۲۲۹؛ امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸.</ref>
 
===سَبَب===
با خواندن [[صیغه عقد]]، علاوه بر زن و شوهر نسبت به یکدیگر، برخی از خویشاوندان مرد و زن بر یکدیگر محرم می‌شوند که به آن‌ها محارم سبَبَی می‌گویند.<ref> شهیدثانی، مسالک‌الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۲۸۱.</ref>
 
*زنانی که به واسطه ازدواج بر مردها محرم می‌شوند عبارتند از: همسر، مادرِ همسر و مادربزرگ او، دخترِ همسر، زنِ پدر (نامادری)، زنِ پسر (عروس).<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref>
*مردهایی که به واسطه پیوند زناشویی بر زن‌ها محرم می‌شوند عبارتند از: شوهر، پدر شوهر و پدربزرگ او، پسر شوهر، شوهر مادر (ناپدری)، شوهر دختر (داماد).<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref>
 
ازدواج موجب دو نوع حرمت می‌شود:<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۹۷.</ref>
#'''حرمت ابدی:''' ازدواج مرد با مادر زن، هر چند با زنش [[آميزش]] نكرده باشد و نيز ازدواج او با دختر زن كه از مردى ديگر است، در صورت آميزش با مادر او، همچنين ازدواج زن با پدر و فرزندان شوهر كه از زنى ديگرند، براى هميشه حرام است.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۳۴۹.</ref>
#'''حرمت جمع:''' ازدواج با دو زن در زمان واحد، در موارد زیر حرام است:
##ازدواج با دو خواهر<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۶۴.</ref>
##ازدواج با یک زن و دخترش، حتی اگر با مادر آن دختر آمیزش صورت نگرفته باشد<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۹۸.</ref>
##بنا به قول مشهور فقها، ازدواج با دختر خواهر يا دختر برادر زن، در صورت راضى نبودن زن، حرام است<ref>روحانی، فقه‌الصادق، ۱۴۱۴ق، ج۲۱، ص۲۵۳.</ref> و بنا به نظر [[محمدحسن نجفی|صاحب‌جواهر]] در صورتی که بدون اجازه او عقد خوانده شود، حتی اگر بعداا اجازه بدهد، آن عقد باطل است.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۳۶۱.</ref>
 
== سایر موارد حرمت ازدواج==
برخی دیگر از مواردی که موجب حرمت ازدواج می‌شوند، عبارت‌اند از:
{{نوشتار اصلی|حرام ابدی}}
*'''اسبابِ موجب حرمت ابدی:''' در [[فقه شیعه]] [[زنای محصنه]]،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱.</ref> [[لعان]]،<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۳۷؛ فاضل مقداد، کنزالعرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref> [[افضاء]]،<ref> علامه حلی، تحریر الاحکام، ۱۴۲۰ق، ص۵۸۳.</ref> [[قذف]]،<ref> ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۲۶.</ref> ازدواج با زنی که در [[عدّه]] است،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱.</ref> [[لواط]] با پسر، پدر و برادر زنی،<ref>علامه حلی، تحریر الاحکام، ۱۴۲۰ق، ص۴۶۵؛ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱.</ref> [[طلاق]] همسر پس از مرتبه نهم<ref> شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ فاضل آبی، کشف الرموز، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۱۶.</ref> و عقد ازدواج در زمان احرام موجب حرمت ابدی می‌شود.<ref>بهجت، مناسک حج، قم، ص۱۰۰؛ سبحانی، مناسک حج، ۱۳۸۸ش،ج۱، ص۹۱.</ref>
*'''استیفاء عدد:''' به این معنا است که مرد آزاد با داشتن چهار زن آزاد با عقد دائم، نمی‌تواند زن پنجم آزاد را به عقد خود درآورد<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۳۶.</ref> و با داشتن دو کنیز با عقد دائم، نمی‌تواند کنیز زن سوم را به عقد خود درآورد.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۳۷.</ref> 
*'''کفر و ارتداد:''' ازدواجِ دائم یا موقتِ زن [[مسلمان]] با [[کافر حربی]] یا [[اهل کتاب|کتابی]] و همچنین با [[مرتد فطری]] یا [[مرتد ملی]]، جایز نیست<ref> خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۳۰۵.</ref> و همچنین بر مرد مسلمان جایز نیست که با کافر غیر کتابی و مرتد فطری و ملی ازدواج کند.<ref> خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۳۰۵.</ref>


همچنین شوهر، پدر شوهر، پدربزرگ شوهر، پسر شوهر، شوهر مادر (ناپدری)، داماد (شوهر دختر) به سبب ازدواج بر زن محرم می‌شوند.<ref>امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref>
== جستارهای وابسته==
== جستارهای وابسته==
* [[نامحرم]]
* [[نامحرم]]
خط ۶۷: خط ۵۳:
* فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت، تصحیح: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، ۱۴۱۰ق.
* فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت، تصحیح: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، ۱۴۱۰ق.
* مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
* مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
* نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
* نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
{{احکام خانواده}}
{{احکام خانواده}}