مرجع تقلید: تفاوت میان نسخه‌ها

به گفته برخی پژوهشگران، نخستین دوره مرجعیت متنفذ و فراگیر در بین شیعیان متعلق به [[حوزه علمیه نجف]] است و با [[محمد حسن نجفی]] معروف به صاحب جواهر(م ۱۲۶۶ق) آغاز می‌شود.<ref>حائری، تشیع و مشروطیت در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۸۲. ربانی خوراسگانی، نهاد مرجعیت شیعه، ص۱۱۵</ref> او قضاوت بر اساس تقلید را جایز می‌دانست و شاگردان بسیاری در ایران داشت.<ref>جعفریان، تشیع در عراق مرجعیت و ایران، ۱۳۸۶ش، ص۵۹</ref> که در واقع مُروّجان مرجعیت و فتاوای او محسوب می‌شدند.

در سال ۱۳۳۷ق و سکونت [[عبدالکریم حائری یزدی]] در قم دوران جدید حیات حوزه علمیه قم شروع شد. این سال با درگذشت سید یزدی مصادف شد. با شکل‌گیری حوزه علمیه قم و درگذشت سید یزدی و [[شیخ الشریعه اصفهانی]] (۱۳۳۹ق) بخشی از مرجعیت شیعه به ایران و شخص حائری منتقل شد. سکونت [[سید حسین بروجردی]] در سال ۱۳۲۴ش (۱۳۶۳ق) در قم و فعالیت‌های او باعث رونق گرفتن این حوزه علمیه شد. بعد از درگذشت [[سید ابوالحسن اصفهانی]](م ۱۳۲۵ش) که ساکن نجف بود  بروجردی تا  سال ۱۳۴۰ش، مرجع شاخص شیعیان به‌شمار می‌آمد.<ref>جعفریان، تشیع در عراق مرجعیت و ایران، ۱۳۸۶ش، ص۷۹. آل قاسم، تطور حرکة الاجتهاد، الطبعة الثالثة، ص۴۰۴</ref>

پس از آیت الله بروجردی، مرجعیت متمرکزی وجود نداشت و مراجع متعددی در ایران و عراق مورد توجه شیعیان بودند.<ref>قربانی، تاریخ تقلید در شیعه، ۱۳۹۴ش، ص۳۷۳</ref> هرچند در سال‌های اولیه این دوران، [[سید محسن حکیم]] (م ۱۳۹۰ق) که ساکن نجف بود بیش از دیگران مورد اقبال بود.<ref>جعفریان، تشیع در عراق مرجعیت و ایران، ۱۳۸۶ش، ص۸۱</ref> و بلکه به گفته برخی از پژوهش‌گران بالاترین مرجع در آن دوره به‌شمار می‌آمد.<ref>آل قاسم، تطور حرکة الاجتهاد، الطبعة الثالثة، ص۴۰۹</ref> در اواخر این دوران ۳۳ ساله [[سید روح الله خمینی]] (م ۱۴۰۹ق) بنیانگذار [[جمهوری اسلامی ایران]] مقبول‌ترین مرجع ساکن ایران و [[سید ابوالقاسم خوئی]] متنفذترین مرجع ساکن نجف محسوب می‌شد.<ref>آل قاسم، تطور حرکة الاجتهاد، الطبعة الثالثة، ص۴۱۱</ref>

در سال‌های ۱۳۶۵-۱۳۸۰ق مرجعیت بیشتر در اختیار آیت الله بروجردی و در قم بود ولی همزمان [[سید محسن حکیم]](م ۱۳۴۹ش) و [[سید محمود حسینی شاهرودی]](م ۱۳۵۳ش) مورد مراجعه گروهی از شیعیان بودند. با درگذشت آيت الله بروجردی در سال ۱۳۴۰شمسی، حکیم و شاهرودی و [[سید ابوالقاسم خوئی]](م ۱۳۷۰ش) عهده‌دار مرجعیت در حوزه نجف شدند. فاصله زیاد بین درگذشت شاهرودی و خوئی باعث شد سید ابوالقاسم خوئی به یکی از متنفذ‌ترین مراجع تقلید شیعه تبدیل شود. در سال‌های [[۱۳۴۴ش]] تا ۱۳۵۷ش آیت الله [[سید روح الله موسوی خمینی|سید روح‌الله خمینی]] نیز از ایران به عراق تبعید شده و ساکن نجف بود.

حوزه علمیه قم در دوران متاخر خود با ورود و سکونت [[عبدالکریم حائری یزدی]] در سال ۱۳۴۰ق(۱۳۰۰ش) شکل گرفت. <ref>سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، مقدمه، ج۲، ص۴۴۹</ref> با ورود او به قم بخشی از مرجعیت شیعه به ایران منتقل شد. <ref>آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیة، ج۶، ص۱۱۳-۱۱۴</ref> او تا سال ۱۳۱۵ش زنده بود. بعد از او سه تن از مدرسان و بزرگان حوزه قم به نام‌های [[سید صدرالدین صدر]]، [[سید محمد تقی خوانساری]] و [[سید محمد حجت]] اداره حوزه را بر عهده گرفتند. هیچ یک از این سه تن مرجعیت فراگیری نداشتند. در این دوران مرجعیت عمده در [[حوزه علمیه نجف]] و بر عهده [[سید ابوالحسن اصفهانی]](م ۱۳۶۵ق) بود.<ref>حائری، تشیع و مشروطیت در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۸۴</ref>

حضور بروجردی حوزه علمیه قم را رونق داده بود.پس از درگذشت او چند نفر در ایران و عراق به عنوان مرجع تقلید مطرح شدند. در ایران به جز  [[سید محمد هادی میلانی|آیت الله میلانی]] که ساکن مشهد بود سایر مراجع جزو [[مجتهدان]] حوزه علمیه قم بودند. مشهورترین ایشان عبارت بودند از: [[سید احمد خوانساری]] (م ۱۳۶۴ش)، [[سید کاظم شریعتمداری]] (م ۱۳۶۵ش)، [[سید روح  الله موسوی خمینی|سید روح الله خمینی‌]] (م ۱۳۶۸ ش)، [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی]] (م ۱۳۶۹ش) و [[سید محمد رضا گلپایگانی]] (م ۱۳۷۲ش). <ref>رک: جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌ها، ص۲۸۱</ref> روزنامه کیهان دو روز بعد از درگذشت آیت الله بروجردی در گزارشی از اوضاع مرجعیت اسامی برخی از [[مجتهدان]] شیعه که احتمال مرجعیت آنان می‌رفت منتشر کرد. <ref>روحانی، نهضت امام خمینی، ۱۳۸۶ش، ص۷۷ و ص۱۲۳۸ سند شماره ۱۱</ref>

در سال ۱۳۷۳ش [[محمد علی اراکی]] آخرین بازمانده از شاگردان عبدالکریم حائری نیز درگذشت. از این پس افراد متعددی که بیشتر آن‌ها شاگردان بروجردی و خوئی بودند به عنوان مرجع تقلید مطرح شدند. و هر چند برخی از آن‌ها [[تقلید (فقه)|مقلدان]] بیشتری دارند ولی هیچ یک مرجعیت فراگیر جهانی ندارند. مشهورترین مراجع زنده در (اردیبهشت ۱۳۹۴ ش) عبارتند از: [[حسین وحید خراسانی]]، [[لطف الله صافی گلپایگانی]]، [[سید موسی شبیری زنجانی]]،[[سید علی خامنه‌ای]] و [[ناصر مکارم شیرازی]] در [[ایران]] و [[سید علی سیستانی]] در [[عراق]].