بهلول: تفاوت میان نسخه‌ها

از قرن ۵ به بعد،  کتاب‌هایی که از بهلول یاد کرده‌اند، هر کدام بر یکی از جنبه‌های شخصیت او تکیه می‌کنند. [[راغب اصفهانی|راغب]]،<ref> راغب، محاضرات الأدباء، ۱۴۲۰ق، ص۷۱۹-۷۲۱.</ref> [[عبدالرحمن ابن جوزی|ابن جوزی]]<ref> ابن جوزی، ص۵۱۶-۵۱۸ </ref> و بعد‌ها [[برهان الدین وطواط]] (د ۷۱۸ق/۱۳۱۸م) در غررالخصائص<ref> وطواط، ص۱۲۷-۱۲۸ </ref> در وجود بهلول، جز شخصیتی گول(=ابله و نادان) و خنده آور نمی‌بینند. صوفیانی چون مستملی (د ۴۳۴ق) نیز در ''شرح التعرف''،<ref> مستملی، ج ۴، ص۱۴۹۱، ۱۶۳۹ </ref> او را نماد فرزانه‌ای که مردم سخنانش را درنمی‌یابند، پنداشته‌اند. [[ابن عربی]] بابی با نام «بهالیل» گشوده و شیوۀ آن را «بَهْلَلَة» خوانده است.<ref> ابن عربی، ج۱، ص۲۴۷ </ref> در همین زمان، در آثار صوفیان ایرانی نیز از بهلول به عنوان شخصیتی دانا و حاضرجواب یاد شده است.<ref> مثلاً شمس تبریزی، ص۱۳۷؛ مولوی، ص۴۰، ۱۰۸-۱۱۰ </ref> در قرن بعد، [[عبدالله یافعی|یافعی]]<ref> یافعی، ص۶۳-۶۶، ۷۴، ۷۵، ۱۰۰-۱۰۲ </ref> داستان‌های مربوط به او را سخت گسترش داده و به آن‌ها رنگی کاملاً صوفیانه بخشیده است.

[[شیخ طوسی]]<ref> طوسی، ص۶۰ </ref> و بعد‌ها دیگران چون [[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر]]<ref> ابن حجر، لسان المیزان، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۸.</ref> از مردی بهلول نام و اهل [[حدیث]] که از [[امام صادق (ع)]] روایت کرده، نام برده‌اند. گویی این محدث در آثار متأخرتر، به خصوص در [[مجالس المؤمنین]] [[نورالله شوشتری]] با شخصیت بهلول مجنون درآمیخته و از او مردی محدث و شاگرد و مرید امام(ع) ساخته شده است، حدیث گویی بهلول، از قرن چهارم قمری در ماجرای ملاقات با [[هارون الرشید|هارون]] پذیرفته شده بود؛ منابع پس از آن نیز بر این نکته تأکید کرده و اندکی آن را گسترش نیز داده‌اند.<ref> ابن جوزی، ۵۱۷-۵۱۸؛ ابن دمیاطی، ۹۱-۹۲ </ref> [[ابن شاکر کتبی]] نیز علاوه بر اینکه به محدث بودن او اشاره کرده، و بسیاری از روایات کهن را آورده، ظاهراً نخستین بار تاریخ وفات او را حدود سال ۱۹۰ق/۸۰۶م قرار داده است<ref> ابن شاکر، فوات الوفیات، ۱۹۷۴م، ج۱، ص۲۲۸-۲۳۱.</ref> یک قرن بعد، [[ابن تغری بردی]]<ref> ابن تغری، ج۲، ۱۱۰-۱۱۱ </ref> سال ۱۸۳ق را با اندکی تردید پیشنهاد کرده است.

* ابن جوزی، عبدالرحمان، صفةالصفوة، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.