تفسیر عیاشی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| نویسنده = [[محمد بن مسعود عیاشی]] (متوفای ۳۲۰ ق)

'''تفسیر عَیّاشی'''، [[تفسیر|تفسیری]] روایی از [[قرآن]] کریم، اثر مفسر شیعی محمد بن مسعود عیاش السلمی السمرقندی معروف به [[عیاشی]] (متوفای ۳۲۰ق) است. وی از [[حدیث|محدثان]] متقدم [[شیعی]] و معاصر [[کلینی]] در عصر [[غیبت صغری]] است. این کتاب، جزو مصادر حدیثی [[شیعه]] محسوب می‌شود.

تفسیر عَیّاشی، از تفسیرهای کهن امامی متعلق به عصر [[غیبت صغرا]] (۲۶۰ـ۳۲۹ق)است و همچون دیگر آثار [[امامیه]] در این دوره، جنبه [[روایت|روایی]] بر آن غالب است؛ با این حال ، به دلیل توجه مؤلف به [[آیات الاحکام]]، ویژگی فقهی این تفسیر بیشتر از دیگر تفاسیر کهن امامیه، همچون [[تفسیر فرات کوفی]] و [[تفسیر علی بن ابراهیم قمی]]، است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به عیّاشی ، ج ۱، ص۱۹۲، ۲۳۸، ۲۴۸.</ref>

بر اساس مطالبی که از این تفسیر در آثار دوره‌های بعدی آمده، احتمالاً در اصل شامل تمامی قرآن بوده است؛ اما آنچه اکنون در دسترس است از ابتدای [[سوره حمد]] تا آخر [[سوره کهف]] را دربردارد. این تفسیر در اصل دو جلد بوده است که نزد دانشمندان و عالمان تفسیر بوده و از آن روایت می‌کرده‌اند. [[حاکم حسکانی]] در [[شواهد التنزیل]] حدود ۳۰ روایت از آن نقل کرده است.<ref>شواهد التنزیل، احادیث ۲۷، ۱۴۴، ۱۴۵، ۱۸۵، ۱۹۰، ۱۹۶ و...</ref> [[شیخ طبرسی]] هم از هر دو مجلد این تفسیر، حدود ۷۰ [[حدیث]] نقل می‌کند.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۱۷ به بعد.</ref> [[علامه مجلسی]] هم می‌گوید: دو نسخه قدیمی از این تفسیر را دیده‌ایم.<ref>بحارالانوار، ج۱، ص۲۸.</ref>

از زمان علامه مجلسی به بعد، دیگر از نیمه دوم آن اثری نیست و [[آقا بزرگ تهرانی]]، شش نسخه مختلف خطی و چاپ شده از نیمه اول تفسیر عیاشی را می‌شمرد.<ref>الذریعه، ج۴، ص۲۹۵.</ref>

عالمان [[علم رجال|رجالی]] و شرح‌حال‌نویسان شیعه و [[اهل سنت]]، با اینکه عیاشی را ستوده و وی را از [[فقیه|فقها]]، [[محدث|محدثان]] و بزرگان شیعه دانسته‌اند؛ <ref>الفهرست ابن ندیم، ص۲۴۴. الفهرست طوسی، ص۲۱۲.</ref> اما گفته‌اند وی از افراد ضعیف، بسیار روایت می‌کرده است.<ref>رجال نجاشی، ص۳۵۰. </ref>

بسیاری از بزرگان شیعه نظیر [[سید هاشم بحرانی]] در تفسیر [[البرهان فی تفسیر القرآن|البرهان]]، [[مجلسی دوم|مجلسی]] در [[بحارالانوار]] و [[فیض کاشانی]] در [[تفسیر صافی]]، از این تفسیر بسیار نقل کرده‌اند. [[علامه طباطبایی]]، مقدمه‌ای بر این کتاب نگاشته و اهمیت و جایگاه این تفسیر را بیان کرده است.<ref>مقدمه تفسیر عیاشی، ص۳ - ۵.</ref>

عیاشی، نخست در مقدمه‌ای کوتاه به ذکر احادیثی در فضیلت [[قرآن کریم]]، ترک روایت احادیث مخالف با قرآن، مذمت تفسیر به رأی، بررسی علوم قرآنی مانند [[ناسخ و منسوخ]]، ظاهر و باطن و [[محکم و متشابه]] و لزوم مراجعه به [[ائمه معصومین|ائمه معصومین(ع)]] برای فهم و [[تفسیر]] قرآن، پرداخته است.<ref>تفسیر عیاشی، ص۸ - ۱۸.</ref>

حذف اسانید و [[حدیث مرسل|مرسل بودن]] احادیث، از دیگر خصوصیت‌های تفسیر عیاشی است که توسط تدوین‌کننده و ناقلان آن صورت گرفته است. بنا بر آنچه در مقدمه آمده است وی اسناد را حذف کرده تا هم اختصار و سهولت برای کاتبان باشد و هم در فرصتی مناسب، این متن را نزد کسی که آن را به طریق سماع یا اجازه از مؤلف به دست آورده، عرضه کند.<ref>مقدمه تفسیر عیاشی، ص۲.</ref>

{{پانویس|اندازه=ریز|3}}

{{ستون-شروع|۲}}

*طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ ه‍.

*نجاشی، احمد بنعلی، اسماء مصنفی الشیعة، قم، جامعه مدرسین.