تغییر قبله: تفاوت میان نسخه‌ها

<blockquote>{{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه| قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ}}|ترجمه=نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگار آنان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.|سوره=[[سوره بقره|بقره]]|آیه=۱۴۴}}</blockquote>

*بنا بر برخی روایات، [[کعبه]] از زمان [[حضرت آدم (ع) ]] قبله بوده است.<ref> الکافی، ج۴، ص۱۹۹؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>  [[حضرت ابراهیم]] (ع) کعبه را بازسازی کرد<ref> تفسیر قمی، ج۱، ص۶۲.</ref> و [[حضرت موسی(ع)]] برای نجات [[مسجدالاقصی]] از [[شرک]] و انحراف، به امر خداوند، [[بیت المقدس]] را قبله  قرار داد.<ref> تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۴۸۳.</ref>

*در برخی روایات آمده است که قبله رسمی مسلمانان تا دو سال پس از [[هجرت]]، بیت المقدس بوده است.<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۳۱.</ref> کعبه در آن هنگام، به صورت بتخانه‌ای درآمده بود و نماز گزاردن به سوی آن، شبهه احترام به بت‌ها را برمی‌انگیخت.<ref>نک: الکشاف، ج۱، ص۲۰۰.</ref>

*برخی گفته‌اند: [[پیامبر(ص)]] پیش از [[هجرت]]، در صورت امکان، میان دو قبله جمع می‌کرد؛ بدین صورت که با توجه به موقعیت جغرافیایی [[مکه]] و بیت المقدس، امکان این بود که آن حضرت به گونه ای رو به بیت المقدس بایستد که کعبه میان او و بیت المقدس قرار گیرد و در صورت عدم امکان جمع، به سوی [[مسجد الاقصی]] نماز می‌گزارد.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳.</ref>  پس از هجرت، جمع میان دو قبله به سبب موقعیت جغرافیایی، ممکن نبود و بدین رو بیت المقدس تنها قبله پیامبر(ص) و مسلمانان بود.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳؛ عیون الاثر، ج۱، ص۲۶۸.</ref>

*بنا بر برخی روایات دیگر، مسلمانان در مکه مختار بودند به هر سویی نماز بگزارند اما پیامبر(ص)خود، بیت المقدس را برگزید.<ref>شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۴۲۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ج2، ص6.</ref>

*روایاتی نیز حاکی از آن است که تا پیش از هجرت، کعبه، قبلهٔ مسلمانان بوده است.<ref> امتاع الاسماع، ج3، ص89؛ الکشاف، ج۱، ص۲۰۰؛ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۱۵۰.</ref> لازمه این سخن، تغییر دو مرحله‌ای قبله، یعنی از کعبه به بیت المقدس و از بیت المقدس به کعبه است.

*برخی منابع [[تفسیر|تفسیری]]، با توجه به آیه ۱۱۵ سوره بقره: «وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ» از [[تخییر]] پیامبر(ص) و مسلمانان میان دو قبله سخن گفته‌اند.<ref>روض الجنان، ج۲، ص۲۰۲.</ref> آنان در تأیید نظر خویش، به عدم مخالفت صریح [[رسول خدا(ص)]] با کار [[براء بن معرور]] در سفری به مکه پیش از هجرت استناد می‌کنند که به سوی کعبه نماز گزارد.<ref> السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۹۴۴۰.</ref> در برابر، بعضی آیه یاد شده را درباره نافله‌های در حال سفر می‌دانند؛<ref> مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۱.</ref>اما بنابر برخی روایات تاریخی، براء بن معرور پس از هجرت همچنان به سوی کعبه نماز می گزارد در حالی که پیامبر اکرم(ص) رو به بیت المقدس نماز می گزارد. چون خبر به آن حضرت رسید، براء را از این کار منع کرد و او پذیرفت.<ref>الاستيعاب،ج1،ص:152.</ref>

به گفته روایات، در روز تغییر قبله، [[پیامبر]](ص) به سوی بیت المقدس [[نماز ظهر]] می‌گزارد و طبق معمول، مردان پشت سر ایشان و زنان پشت مردان به نماز ایستاده بودند. پس از ادای دو رکعت از نماز، [[جبرئیل]] بر [[پیامبر(ص)]] نازل شد و با ابلاغ آیه ۱۴۴ [[سوره بقره]] پیامبر(ص) را به سوی کعبه برگرداند.<ref> الطبقات، ج۱، ص۱۸۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۷۵.</ref>

درباره لحظه تغییر قبله یا مکان برگزاری کامل نخستین نماز پیامبر(ص)، به سوی کعبه پس از تغییر قبله اختلافاتی در گزارش‌ها وجود دارد.<ref> فتح الباری، ج۱، ص۹۸؛ السیرة الحلبیه، ج۲، ص۳۵۲-۳۵۳.</ref>

برخی از گزارش‌ها تغییر قبله را در نماز عصر یا صبح دانسته‌اند.<ref> الطبقات، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷؛ عیون الاثر، ج۱، ص۲۶۹؛ المعرفة و التاریخ، ج۲، ص۶۲۸.</ref>

* مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین [[نماز جمعه]] را در آن گزارد؛<ref> تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ اعلام الوری، ج۱، ص۱۵۴.</ref>

بر این اساس این شبهه پدید آمده است که در این نماز، مأمومان بر امام و نیز زنان بر مردان پیش افتاده‌اند؛<ref>نک: سبل الهدی، ج۳، ص۳۷۰.</ref> اما برخی منابع گفته‌اند، پیامبر(ص) پس از چرخیدن به سوی کعبه، از جای خود در جلو مسجد به سمت آخر آن حرکت کرده است<ref> الدرة الثمینه، ص۱۲۶؛ سبل الهدی، ج۳، ص۳۷۲.</ref> و مأمومان نیز به پیروی از امام جماعت خود، رو به کعبه جا به جا شده‌اند.<ref>الطبقات، ج۱، ص۱۸۶؛ عیون الاثر، ج۱، ص۲۶۹؛ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۷۸.</ref> بر پایهٔ این گزارش، امام جماعت به چرخش۱۸۰ یا ۱۶۰<ref> تاریخ و آثار اسلامی، ص۳۰۶.</ref> درجه‌ای اکتفا نکرده است؛ زیرا پشت سر او در [[مسجد]]، جایی نبود تا صف مردان و زنان تشکیل شود.<ref> وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۷۲.</ref>

* در سال‌های حضور پیامبر(ص)در [[مکه]]، خانه [[کعبه]] محل نگهداری بت‌های [[شرک|مشرکان]] بود. از این رو، پیامبر(ص) به طور موقت با فرمان خداوند به بیت المقدس روی گرداند و به این ترتیب، صفوف مسلمانان از مشرکان که به کعبه اهتمام می‌ورزیدند، جدا گشت.<ref> الکشاف، ج۱، ص۲۰۰.</ref>

* با تشکیل حکومت پیامبر(ص) در [[مدینه]]، جامعه مسلمانان تا حدی استوار گشت و صفوف آنان از دیگران کاملاً مشخص شد. از این رو، دیگر قبله‌بودن [[بیت المقدس]] ضرورت نداشت و پیامبر(ص) خواستار تغییر آن شد؛ ضمن آنکه کعبه، کهن‌ترین خانه [[توحید]] و اصیل‌ترین کانون [[پیامبران]] بود. همچنین با صدور حکم تغییر قبله، مسمانان از یهودیان که به سوی بیت المقدس متوجه بودند، مشخص می‌شدند.<ref> شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۲، ص۵؛ روض الجنان، ج۲، ص۲۰۳؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۴.</ref>

*پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، یهودیان از قبله‌بودن بیت المقدس، سوءاستفاده کرده و آن را نشانه نقص اسلام و حقانیت خود معرفی می‌کردند. (بقره، ۱۴۶؛ انعام، ۲۰)<ref> مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۰؛ الکشاف، ج۱، ص۲۰۳.</ref> بنابر برخی روایات، یهودیان مدینه مدعی بودند که مسلمانان قبله‌ای نداشته‌اند و آنان مسلمانان را به سوی بیت المقدس راهنمایی کرده‌اند.<ref>طبری، جامع البیان، ج۱، ص۴۰۰.</ref>

* از حکمت‌های تغییر قبله، آزمایش<ref>الکشاف، ج۱، ص۲۰۰.</ref> مسلمانان بوده است؛ زیرا آنان که پیرو راستین فرمان خداوند بودند، بدون تعصب و اکراه این تغییر را پذیرفتند؛ ولی آنان که [[ایمان]] خالص نداشتند و به مقام تسلیم نرسیده بودند، هم‌آوا با یهودیان، بهانه‌جویی و چون و چرا را آغاز کردند و اطاعت از این دستور را بسیار دشوار یافتند.<ref>جامع البیان، ج۲، ص۸.</ref>

*شماری از مسلمانان از بر باد رفتن پاداش عبادت‌های گذشته خود و مردگانشان ابراز نگرانی کردند.<ref> تفسیر مقاتل، ج۱، ص۱۴۶.</ref> پیامبر(ص) با تلاوت آیه ۱۴۳ سوره بقره به آنان پاسخ داد: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّـهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ بِالنَّاسِ لَرَ‌ءُوفٌ رَّ‌حِيمٌ|ترجمه= خدا ايمان شما را تباه نمى‌كند، چراکه او بر مردمان مهربان و بخشاينده است|سوره=بقره|آیه=۱۴۳}}.<ref> دلائل النبوه، ج۲، ص۵۷۵؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۷.</ref>

*یهودیان حجاز از این رویداد سخت ناخرسند شدند و به  تبلیغ بر ضد مسلمانان پرداختند.<ref>بقره، ۱۴۲.</ref><ref>نک: السیرة النبویه، ج۱، ص۵۵۰؛ سبل الهدی، ج۳، ص۵۴۱.</ref>

*الازرقی، اخبار مکه، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق.

*زمخشری، الکشاف، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ق.

*طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسير القرآن، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق.

*طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش

*قمی، تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، ‌دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.

 

[[ar:تغيير القبلة]]