بیرانوند: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بِیرانْوَنْد'''؛ یا به زبان لُری "بَیرَنْوَن" از ایلات [[لک]] زبان و [[شیعه|شیعی]] مذهب [[لرستان]] می‌باشند.

==ریشه شناسی نام ایل==

براساس روایات محلی، تبار بیرانوندها به شخصی به نام بیران می‌رسد. (حنیف، ۵) این روایت درست به نظر می‌رسد، زیرا در نظام خویشاوندی مبتنی بر پدر تباری معمولاً نام تیره‌ها، طوایف و ایلات از نام بانی آنها گرفته می‌شود.<ref>امان اللهی، ۱۵۸</ref>

برخی نام بیرانوند را با نام زیستگاه آنها "براوند"، مندرج در [[منتخب التواریخ]]<ref>ص ۵۳</ref> یکی دانسته‌اند.<ref>حنیف، ص۵</ref> این ادعا بی‌اساس به نظر می‌رسد، زیرا بیرانوندها در گذشته‌ای نه چندان دور به لرستان آمده‌اند.<ref>راولینسن، ۱۵۲</ref>

در طول حکمرانی [[قاجار|قاجاریه]] و [[پهلوی]] آمار و ارقام ضدونقیضی دربارۀ جمعیت بیرانوندها بدین شرح گزارش شده است: راولینسن در سفر به لرستان (۱۲۵۲ق/۱۸۳۶م)، ۵۰۰‘۲ خانوار<ref>راولینسن، ۱۵۲</ref>؛ نجم الدوله (۱۲۹۹ق/۱۸۸۲م) با ضبط "پیران وند"، هزار خانوار<ref>ص ۲۰</ref>؛ جغرافیای لرستان (۱۳۰۰ق)، ۳هزار خانوار<ref>ص ۱۴۲</ref>؛ معین السلطنه خرم آبادی (۱۳۳۴ق)، ۱۰هزار خانوار<ref>ص ۱۸۴</ref>؛ و راسخ (۱۳۴۲ش)، ۲۵۰‘۳ خانوار.<ref>ص ۱۴۱</ref>

بیرانوندها به دو شاخه اصلی که از نسل دو فرزند بیران، یعنی "آلاینان" (آلاهینان) و "دشی نو" (دشایینان) هستند، تقسیم می‌شوند. راولینسن از این دو شاخه با عنوان "آلیوند" (عالیوند) و "دوشیوند" یاد کرده است.<ref>راولینسن، ۱۵۲</ref>

بررسی تاریخ بیرانوندها از درگیریهای خونین بین سران ایل از یک سو، و درگیری با دولت و یا دیگر ایلات از دیگر سو حکایت دارد. این درگیریها باعث کشته شدن شماری از سران ایل در طول حکمرانی قاجاریه و پهلوی گردید. در این مدت بیش از ۶۰نفر از آنان کشته شده‌اند که ۳۵ نفر آنها از نسل حسینعلی خان (از خوانین بزرگ) بوده‌اند که ۱۸نفر از آنها را قوای دولتی، ۱۴نفر را رقبای درون ایل، و ۳ نفر را ایلات دیگر کشته‌اند.

ایل بیرانوند بیش از هر ایل دیگر در مقابل نیروهای دولتی در اوایل حکمرانی پهلوی مقاومت کرد و پس از چندین سال درگیری سرانجام سرکوب شد.<ref>رزم آرا، ۷۴-۷۷؛ سعدوندیان، ۲۱۵-۲۱۸، جم؛ بیات، ۶۹، ۷۲</ref> پس از تسلط ارتش بر لرستان، گروهی از بیرانوندها به نواحی خوار و [[ورامین]] تبعید و شماری از خوانین و کدخدایان آنها اعدام و یا زندانی شدند. از این پس، ایل به اجبار یکجانشین شد.

بسیاری از بیرانوندها در طول چند دهه گذشته دهات و زندگی کوچ روی را رها نموده و به [[خرم آباد]] مهاجرت کرده و شهرنشین شده‌اند.

ایل بیرانوند از مجموعه تیره‌های پدرتبار تشکیل می‌شود که قبلاً در رأس آنها تیرۀ خوانین قرار داشت. تیرۀ خوانین از نسل میرزا احمد شمس الدینی از شعبۀ آلاهینان، و از ۴ زیرتیره بدین شرح تشکیل شده است: اسدخانی معروف به «‌زینو‌» (زینب)، حیدرخانی معروف به خانم بی‌بی، مرادی و علی محمدی.

ادمندز که در اواخر قاجاریه، یعنی در دورۀ هرج و مرج به لرستان سفر کرده، می‌نویسد که حسین خان از خوانین بیرانوند، تسلط زیادی بر کدخدایان نداشته است.<ref>ص ۱۰۲</ref>

اصولاً بیشتر تیره‌های ایل بیرانوند دارای آب وخاک بوده‌اند و ازاین رو، کمتر به صورت رعیت، به گونه‌ای که در بین بعضی از ایلات دیده شده است، درآمده‌اند.

{{راست چین}}

{{راست چین}}

*ادمندز، سیسیل جان، «‌''یادداشتهایی دربارۀ لرستان'' »، دو سفرنامه دربارۀ لرستان، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند و لیلی بختیار، تهران، ۱۳۶۲ش

*اعتمادالسلطنه، محمدحسن، ''مرآةالبلدان''، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ش

*امان اللهی بهاروند، سکندر، ''قوم لر''، تهران، ۱۳۷۴ش

*بیات، کاوه، ''عملیات لرستان'': اسناد سرتیپ محمدشاه بختی (۱۳۰۳ و۱۳۰۶ش)، تهران، ۱۳۷۳ش

*جغرافیای لرستان، ''پیشکوه و پشتکوه''، به کوشش سکندر امان اللهی بهاروند، تهران، ۱۳۷۰ش

*حنیف، محمد، ''شناخت ایل بیرانوند''، خرم آباد، ۱۳۷۷ش

*راسخ، شاپور، «‌''جمعیت و گروههای نژادی ایران'' »، ایرانشهر، تهران، ۱۳۴۲ش/۱۹۶۳م

*راولینسن، هنری، ''سفرنامه''، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند، تهران، ۱۳۶۲ش

*رزم آرا، علی، ''جغرافیان نظامی ایران'' (لرستان)، تهران، ۱۳۲۰ش

*سپهر، محمدتقی، ''ناسخ التواریخ''، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران، ۱۳۴۴ش

*''سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده'' (۱۳۶۶ش)، نتایج تفصیلی، کل کشور، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۶۷ش

*سعدوندیان، سیروس، ''اسناد نخستین سپهبد ایران احمد امیراحمدی''، تهران، ۱۳۷۳ش

*کیهان، مسعود، ''جغرافیای مفصل ایران''، تهران، ۱۳۱۱ش

*معین السلطنه خرم آبادی، رحیم، «‌''جغرافیای لرستان'' »، شقایق، خرم آباد، ۱۳۷۶ش. س۱، شم ۳و۴

*''منتخب التواریخ''، منسوب به معین الدین نطنزی، به کوشش ژان اُبن، تهران، ۱۳۳۶ش

*نجم الدوله، عبدالغفار، ''سفرنامه خوزستان''، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۴۱ش

*والی زادۀ معجزی، محمدرضا، ''تاریخ لرستان'' (روزگار قاجار)، تهران، ۱۳۸۰ش

*یغمایی، ''منتخب السادات''، حماسه فتح نامه نایبی، به کوشش علی دهباشی، تهران، ۱۳۶۸ش