حضانت: تفاوت میان نسخه‌ها

حضانت، اصطلاحی [[فقه|فقهی]] به معنای سرپرستی کودک و نگهداری، تربیت و تهیه خوراک و پوشاک مناسب او است.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۸۳.</ref> در فقه در بخش‌های [[نکاح]] و [[لقطه|لُقَطه]] از حضانت بحث می‌شود.<ref>مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۰۹.</ref> موضوعاتی چون زمان حضانت، ملاقات کودک، واگذاری حق حضانت، شرایط حضانت‌کننده و حضانت کودک یتیم ازجمله مسائل مطرح‌شده در فقه اسلامی  درباره حضانت است.

در فقه اسلامی حضانت کودک تا زمانی  پدر و مادر که با همدیگر زندگی می‌کنند، بر عهده هردوی آنها است.<ref>مؤسسه دایرةالمعارف اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۰۹.</ref> در صورت جدایی پدر و مادر، حضانت فرزند چه پسر باشد و چه دختر تا دوسالگی برعهده مادر است؛<ref>علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۲.</ref> اما درخصوص حضانت از دو سالگی به بعد میان فقیهان اختلاف‌نظر هست. فقیهانی چون [[محقق حلی]] و [[علامه حلی]] بر این باورند که حضانت دختر تا هفت سالگی برعهده مادر باقی می‌ماند و پس از آن به پدر واگذار می‌شود؛ اما حضانت پسر پس از دوسالگی به پدر منتقل می‌شود.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۹؛علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۲.</ref> به گفته علامه حلی، شیخ مفید حضانت دختر را تا سن نُه‌سالگی برعهده مادر دانسته است.<ref>علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۲.</ref>

طبق فتوای [[مرجع تقلید|مراجع تقلید]] ازجمله بهجت و مکارم شیرازی، هریک از پدر یا مادر که سرپرست کودک شود، نمی‌تواند مانع از دیدار دیگری با فرزندش<ref>مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۳۶۲.</ref>  و کمک کردن به او شود.<ref>بهجت، رساله توضیح المسائل، ۱۴۳۰ق، ۳۹۳و۳۹۴.</ref>  

بر اساس فقه اسلامی، حضانت‌کننده چه مرد و چه زن، باید مسلمان و آزاد باشد (برده نباشد).<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۹.</ref> البته به فتوای فقیهان حضانت مادر تنها در صورتی است که با شخص دیگری [[ازدواج]] نکرده باشد.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۹۲.</ref> به گفته صاحب‌جواهر فقیهان در این زمینه اجماع دارند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۹۲.</ref>

اگر هریک از پدر یا مادر کودک فوت کنند، حق حضانت او، به دیگری منتقل می‌شود.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۹۳.</ref> در صورت فقدان هردو، حق حضانت به جد پدری کودک می‌رسد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۹۵.</ref> در صورت نبود وی، به باور برخی از فقها حق حضانت به سایر بستگان براساس رتبه آنها در [[ارث]] منتقل می‌شود؛ اما برخی دیگر  چون صاحب‌جواهر و بحرانی می‌گویند: حق حضانت در اختیار خاندان پدری باقی می‌ماند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۹۵و۲۹۶؛ بحرانی، الحدائق الناظره، ۱۴۰۵ق، ج۲۵، ص۹۷</ref>

به فتوای [[یوسف بن احمد بحرانی|یوسف بحرانی،]]  از فقیهان [[قرن دوازهم قمری]] و نویسنده کتاب [[الحدائق الناظره]]، در صورت نبودن جد پدری، [[حاکم شرع]] با استفاده از اموال کودک، برای او سرپرستی تعیین خواهد کرد و اگر کودکْ مالی نداشته باشد، حضانت او بر مسلمانان، [[واجب کفایی]] است.<ref>بحرانی، الحدائق الناظره، ۱۴۰۵ق، ج۲۵، ص۹۷.</ref>

به [[فتوا|فتوای]] فقیهان حضانت کودکی که از راه نامشروع متولد شده است، بر عهده پدر و مادر واقعی او است.<ref>بهجت، استفتائات، ۱۴۳۰ق، ج۴، ص۱۳۳؛ فیاض، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۵۶۳؛ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> البته فقها معتقدند زنازاده از از والدینش [[ارث]] نمی‌برد.<ref>مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۳۶۴؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۷۵۲، ۷۶۳؛ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ص۵۵۱.</ref> به نوشته [[صاحب‌جواهر]] فقیهان در این زمینه [[اجماع]] دارند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۸، ص۲۷۴.</ref>

در قانون مدنی [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، از ماده ۱۱۶۸ تا ماده ۱۱۷۹ به مسئله حضانت کودک اختصاص یافته است.<ref>طاهری، حقوق مدنی، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۳۲۴.</ref> این قانون براساس فقه امامیه تدوین شده است.<ref>طاهری، حقوق مدنی، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۳۲۴.</ref> طبق ماده ۱۱۶۹ آن، در صورت جدایی والدین، حضانت کودک تا هفت سالگی بر عهده مادر و پس از آن بر عهده پدر است.<ref>کاتوزیان، حقوق مدنی خانواده، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۷۰.</ref> همچنین برپایه ماده ۱۱۷۳، در صورتی که حضانت هریک از والدین، سلامت جسمی یا اخلاقی کودک را به خطر بیندازد، دادگاه باید حضانت کودک را به شخص صالح دیگری بسپارد.<ref>حجتی، مجموعه قوانین و مقررات خانواده، ۱۳۷۸ش، ص۵۸.</ref>