جهاد ابتدایی: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از [[فقها]] و پژوهشگران جنگ‌های زمان پیامبر(ص) و [[امامان(ع)]] را دفاعی دانسته‌اند، در مقابل [[محمدتقی مصباح یزدی]] دفاعی‌خواندن همه جنگ‌های اسلام را ناشی از قرارگرفتن در چارچوب معیارها و ارزش‌های مورد پذیرش فعلی و حاکم بر بسیاری از کشورهای جهان می‌داند.<br>

[[محمدتقی مصباح یزدی]] از فقهای شیعه، جهاد ابتدایی را از «ضروریات فقه اسلامی» خوانده و بر این باور است که فقهای شیعه و سُنّی در مشروع‌بودن آن اتفاق‌نظر دارند.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۹.</ref> به‌گفته برخی جهاد ابتدایی، مطابق نظر مشهور فقها [[واجب کفایی]] دانسته‌ شده<ref>انصاری، الموسوعة الفقهیة المیسره، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۴؛ صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۴.</ref> و بیشتر عالمانِ [[شیعه]] به‌ویژه فقهای سده‌های نخست قمری، معتقدند جهاد ابتدایی با سه گروه واجب است؛ [[کافر|کفار]]، گروهی از [[اهل کتاب]] که پرداخت [[جزیه]] و زندگی با قوانین حکومت اسلامی را نمی‌پذیرند، و همچنین کسانی که به [[بغی]] و [[محاربه]] می‌پردازند.<ref>بهرامی، نظام سیاسی اجتماعی اسلام، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۹-۱۴۱.</ref><br>

برخی [[فقها]] و پژوهشگران از جمله حسینعلی منتظری، [[ناصر مکارم شیرازی]] و [[نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی]]، [[جهاد|جهادهای]] صدر اسلام را دفاعی خوانده؛ که با هدفِ نجاتِ مظلومان و رفعِ موانع تبلیغ اسلام انجام می‌شده است.<ref>منتظری، حکومت دینی و حقوق انسان، ۱۳۸۷ش، ص۶۰؛ منتظری، پاسخ به پرسش‌هایی پیرامون مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ۱۳۸۷ش، ص۹۰؛[http://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&mid=251208&catid=40232 «جهاد ابتدایی».]؛ صالحی نجف‌آبادی، جهاد در اسلام، ۱۳۸۶ش، ص۳۴-۳۵.</ref> در مقابل مصباح یزدی معتقد است دفاعی‌خواندن همه جنگ‌های اسلام از سوی اندیشمندان مسلمان، به‌این جهت بوده است تا در چارچوب معیارها و ارزش‌های مورد پذیرش فعلی و حاکم بر بسیاری از کشورهای جهان (مانند لیبرالیسم و آزادی‌خواهی)، قرار گرفته و توجیه‌پذیر باشد.<ref>مصباح‌ یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۰۸.</ref>

حضور امام معصوم و اجازه وی یا نائب خاص او،<ref>صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۵.</ref> بنابر قول مشهور فقهای شیعه از جمله [[شیخ طوسی]]،<ref>شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۸.</ref> [[قاضی ابن‌براج]]،<ref>قاضی ابن‌براج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹۶.</ref> [[ابن‌ادریس]]،<ref>ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳.</ref> [[محقق حلی]]،<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۸.</ref> [[علامه حلی]]،<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۹.</ref> [[شهید ثانی]]<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۸۱.</ref> و [[صاحب جواهر]]،<ref>صاحب جواهر، جواهر الكلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۱۱.</ref> شرط انجام جهاد ابتدایی است<ref>جاوید، «حقوق بشر معاصر و جهاد ابتدایی در اسلام معاصر»، ص۱۲۹-۱۳۴.</ref> و شامل نایبان عام (فقها) نمی‌شود.<ref>صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۵.</ref><br>

با این حال برخی از فقها مانند [[شیخ مفید]]،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۸۱۰.</ref> [[ابوالصلاح حلبی]]،<ref>ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، بی‌تا، ص۲۴۶.</ref> و [[سلار دیلمی]]،<ref>سلار دیلمی، المراسم فی الفقه الإمامی، ۱۴۰۴ق، ص۲۶۱.</ref> حضور امام معصوم را شرط جهاد ابتدایی نمی‌دانند از این‌رو انجام آن در [[غیبت|زمان غیبت]] را جایز می‌شمرند.<ref>جاوید، «حقوق بشر معاصر و جهاد ابتدایی در اسلام معاصر»، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> برخی فقهای معاصر نیز مانند سید ابوالقاسم خویی<ref>خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> سیدعلی خامنه‌ای،<ref>خامنه‌ای، رساله‌ی آموزشی، ۱۳۹۸ش، ج۱، ص۳۲۲.</ref> حسینعلی منتظری،<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۹.</ref> و محمد مؤمن، شرط حضور [[امام معصوم]] را بر اساس آیات [[قرآن]] و روایات معصومان، قابل اثبات ندانسته و بر این باورند که جهاد ابتدایی، به شرط فراهم بودن شرایط در زمان غیبت امام معصوم نیز، [[واجب]] است؛<ref>مؤمن، «جهاد ابتدایی در عصر غیبت»، ص۵۱.</ref> و به گفته برخی تعبیر «امام عادل» در [[احادیث|احادیثِ]] جهاد، به معنای امام معصوم نیست.<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۸.</ref>

# در هیچ یک از آیات [[جهاد]]، بر مسلمانان واجب نشده است که با مشرکان بجنگند و آنها را وادار به پذیریش اسلام کنند و اگر نپذیرفتند، آنها را بکشند.<ref>کامیاب، «بررسی شبهه جهاد ابتدایی در تفسیر آیه لا اکراه فی الدین»، ص۲۸.</ref> علاوه‌ بر اين، به اعتقاد آیت‌الله خامنه‌ای گسترش امور اعتقادى، با زور امكان‌پذير نيست.<ref>ادركنى؛ مقيمى‌حاجى، «جهاد»، ص۴۲۴.</ref>

# [[محمدتقی مصباح یزدی]] معتقد است مشروعیتِ «جهاد ابتدایی» در اسلام،<ref>مصباح‌یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۰۸.</ref> با هدفِ شناختِ حق و پرستشِ [[خداوند|خدای تعالی]] و حاکم شدنِ دین خدا انجام می‌شود. نه برای قدرت‌طلبی و دست‌انداختن به منافع اقتصادی و مادی هر جامعه‌ای؛<ref>مصباح‌یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۱۲.</ref> زیرا پرستش [[خداوند]] در سرتاسر جهان، از حقوق او محسوب شده است تا بوسیله جهاد ابتدایی (که به نوعی دفاع از توحید است) [[شرک]]، کفر، ظلم و فسادِ مشرکان و کافران از بین برود و نظام توحيدی بر جهان حاکم شود. نه به این معنا که همه افراد در تمام عالم به زور و اجبار مسلمان شوند.<ref>مصباح‌یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۵۲-۱۵۴.</ref> که به گفته برخی از فقها این معنا با آیه ۲۵۶ [[سوره بقره]] تناسب دارد.<ref>منتظری، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ص۸۹-۹۰.</ref>

* مروارید، محمد، جهاد ابتدایی در سنت و سیره نبوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۰ش.

* فاضل لنکرانی، محمدجواد، جهاد ابتدایی در قرآن کریم، تقریر و تدوین محمدحسن دانش، قم، انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۹۷ش.

* ابن ادریس حلی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۰ق.

* ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبة الإمام أميرالمؤمنين علی(ع) العامة، بی‌تا.

* بهرامی، قدرت الله، نظام سیاسی اجتماعی اسلام، قم، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰ش.

* خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدينة العلم، ۱۴۱۰ق.

* شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق.

* شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، ۱۳۸۷ق.

* شیخ مفید، محمد بن محمد المقنعه، قم،مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۰ق.

* صرامی، سیف‌الله؛ عدالت نژاد، سعید، «جهاد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش.

* قاضی ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۶ق.

* منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، ۱۴۰۹ق.