توقیعات امام مهدی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

همچنین در کتاب الاحتجاج (نوشته شده در قرن ششم قمری) دو توقیع از امام مهدی خطاب به شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) نقل شده است که مربوط به دوره غیبت کبری است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۷-۵۰۰.</ref> البته [[آیت‌الله خویی]] در انتساب این توقیع‌ها به حضرت مهدی، تردید کرده است به گفته بر فرض که شیخ مفید به این صدور این توقیع‌ها از جانب امام مهدی یقین داشته باشد اما برای یقینی نیست چراکه واسطه این توقیع به شیخ مفید و نیز واسطه شیخ مفید با شیخ طبرسی شناخته شده نیست.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۲۲۰.</ref> همچنین در نوشته‌های شیخ مفید و کتاب الغیبه شیخ طوسی (شاگرد شیخ مفید) که درباره [[غیبت]] نوشته شده به آنها اشاره نشده است. همچنین در کتاب الاحتجاج که بیش از یک قرن پس از درگذشت شیخ مفید نوشته شده به سند این دو توقیع اشاره نشده است. البته با استناد به جمله پایانی توقیع «فاخفه عن کل احد واطوه»<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۹.</ref> احتمال داده شده که شیخ مفید آن را مخفی نگه داشته از این رو به دست شیخ طوسی هم نرسیده است.<ref> محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۴، ص۴۴۵.</ref>

در دوره [[غیبت صغری]]، نامه‌های شیعیان به امام مهدی(عج) و پاسخ‌های او توسط نواب اربعه ردوبدل می‌شد.<ref>نگاه کنید طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۵۶. </ref> نواب اربعه نیز از طریق وکیلان خود با شیعیان در مناطق مختلف در ارتباط بودند.{{مدرک}} توقیع‌ها پس از صدور، توسط پیکی مخصوص، با ارائه نشانه، فرستاده می‌شد.<ref>شبیری، «توقیع»، ص۵۸۱.</ref> هویت این پیک‌ها در گزارش‌های موجود ذکر نشده و با تعابیری همچون امرأة، غلام، غلام اسود، الرسول من عند الحسین بن روح و رسول الخلف از آنان یاد شده است.<ref>صدوق، کمال‌الدین، ج۲، ص۴۸۷ و ۴۹۱ و ۴۹۵ و ۴۹۷ و ۵۰۵.</ref> دلیل این رعایت ملاحظات امنیتی و جهات تقیه‌آمیز دانسته شده است.<ref>شبیری، «توقیع»، ص۵۸۱.</ref>

*خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر الثاقة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲