امام حسن عسکری علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حسن بن علی بن محمد(ع)''' مشهور به '''امام حسن عسکری''' ([[سال ۲۳۲ هجری قمری|۲۳۲]]-[[سال ۲۶۰ هجری قمری|۲۶۰ق]]) یازدهمین [[امام]] شیعیان اثناعشری است که به مدت ۶ سال امامت [[شیعیان]] را بر عهده داشت. او فرزند [[امام هادی(ع)]] و پدر [[امام زمان(عج)]] است.

مشهورترین لقب وی، [[عسکریین|عسکری]] است که به اقامت اجباری‌اش در [[سامرا]] اشاره دارد. او در سامرا تحت مراقبت حکومت قرار داشت و برای فعالیت‌های خود با محدودیت روبه‌رو بود. امام عسکری(ع) از طریق نمایندگان خود و نیز از راه نامه‌نگاری با شیعیان ارتباط داشت. [[عثمان بن سعید]]،  نخستین [[نیابت خاصه|نایب خاص امام زمان(عج)]]، از نمایندگان خاص وی نیز به شمار می‌رفت.

امام حسن عسکری(ع) در [[۸ ربیع‌الاول]] سال ۲۶۰ق، در ۲۸ سالگی در [[سامرا]] به [[شهادت]] رسید و در کنار مرقد [[امام هادی|پدرش]] [[دفن]] شد. مدفن آن دو به [[حرم عسکریین]] مشهور است و از زیارتگاه‌های شیعیان در [[عراق]] به شمار می‌آید.

*'''نسب''':‌ نسب امام حسن عسکری(ع) با هشت واسطه به [[علی بن ابی‌طالب(ع)]] نخستین امام شیعیان می‌رسد.<ref>سمعانی، الانساب، ۱۹۶۲م/۱۳۸۲ق، ج۹، ص۳۰۰. </ref> پدرش [[امام هادی(ع)]]، دهمین امام [[شیعه اثنا عشری|شیعیان اثناعشری]] است. به نقل از منابع شیعی، مادر آن حضرت کنیز بود و [[حدیث (مادر امام حسن عسکری)|حُدیث]] یا «حدیثه» نام داشت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳</ref> برخی دیگر از منابع نام او را «سوسن»<ref>ابن طلحه، مطالب السؤول، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۷۸؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۳۸۳ق، ص۳۶۲؛ البته نام سوسن در برخی منابع برای نام مادر [[امام هادی(ع)]](نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۳) و در نقلی دیگر نام مادر [[امام زمان(عج)]] آمده است(ابن ابی‌الثلج، «تاریخ الائمه» مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص۲۶)</ref>، «عسفان»<ref> نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۶؛ گفته می‌شود نام این او ابتدا عسفان بود و امام هادی او را حدیث نامید.</ref> و سلیل<ref>حسین بن عبدالوهاب، عیون المعجزات، نجف ۱۳۶۹ق، ص۱۲۳</ref> گفته‌اند. امام عسکری(ع) برادری به نام جعفر داشت که نزد شیعیان به [[جعفر کذاب]] معروف است. او پس از [[شهادت]] امام عسکری(ع)، ادعای [[امامت]] کرد و با انکار تولد فرزندی برای ایشان، به عنوان تنها وارث، مدعی میراث آن حضرت شد.<ref>طبسی، حیاه الامام العسکری، ۱۳۸۲ق، ص۳۲۰-۳۲۴</ref> [[سید محمد]] و حسین دیگر برادران او بوده‌اند.<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۱۱-۳۱۲.</ref>

*'''لقب‌ها''': لقب‌های وی را هادی، نقی، زکی، رفیق و صامت ذکر کرده‌اند. برخی از مورخان لقب «خالص» را هم گفته‌اند.<ref>ابن رستم طبری، ''دلائل الامامة''، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۵.</ref> «ابن الرضا» نیز لقبی است که [[امام جواد(ع)]]، [[امام هادی(ع)]] و امام حسن عسکری(ع) به آن شهرت یافته‌اند.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۳.</ref> لقب «عسکری» نیز مشترک میان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، است زیرا هر دو در شهر [[سامرا]] اقامت اجباری داشتند. «عسکر» عنوان غیرمشهوری برای سامرا بوده است.<ref>ابن خلکان، ''وفیات الاعیان''، ۱۹۷۱-۱۹۷۲م، ج۲، ص۹۵.</ref> همچنین به خاطر اشتراک نام «حسن» میان ایشان و [[امام حسن مجتبی(ع)]]، ایشان را « حسن اخیر» نیز خوانده‌اند.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۶</ref>

*'''کنیه''': [[کنیه]] وی «ابومحمد» بود.<ref> ابن رستم طبری، ''دلائل الامامه''، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۴.</ref> در بعضی منابع کنیه‌های ابوالحسن<ref>ابن رستم طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۴</ref>، ابوالحجه<ref>خزعلی، موسوعة الإمام العسکری(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۲.</ref>، ابوالقائم<ref> خزعلی، موسوعة الإمام العسکری(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۲.</ref> نیز به کار رفته‌است.

*'''تولد''': بیشتر منابع تولد ایشان را در [[مدینه]] دانسته‌اند<ref>شیخ مفید، ''الارشاد''، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹۲.</ref> ولی از تولد او در سامرا نیز سخن رفته است.<ref>ابن حاتم، ''الدر النظیم''، مؤسسه النشر الاسلامی، ص۷۳۷.</ref> بیشتر منابع متقدم [[امامیه]] ولادت حضرت را در [[ربیع الثانی]] سال [[سال ۲۳۲ هجری قمری|۲۳۲ق]] دانسته‌ند.<ref>نک: نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳</ref> در روایتی به نقل از امام حسن عسکری نیز همین تاریخ ذکر شده است.<ref>ابن رستم طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۳.</ref> برخی دیگر از منابع امامیه و [[اهل‌سنت]] ولادت حضرت را در سال ۲۳۱ نیز نوشته‌اند.<ref> نک: ابن ابی الثلج، «تاریخ الائمه» مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۸.</ref> [[شیخ مفید]] در «مسار الشیعة» ولادت امام را [[۱۰ ربیع‌الثانی]] آورده است.<ref>شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۲؛ نک: ابن طاووس، الاقبال، ج۳، ص۱۴۹؛ شیخ طوسی، مصباح المجتهد، ۱۳۳۹ق، ص۷۹۲.</ref> در قرن ششم قمری این قول به حاشیه رفت و تولد حضرت در [[۸ ربیع‌الثانی]] شهرت یافته است<ref>نک: ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۳؛ طبرسی، تاج الموالید، ۱۳۹۶ق، ص۵۷.</ref> که قول مشهور نزد امامیه نیز هست.

*'''شهادت''': امام عسکری(ع) [[۸ ربیع‌الاول]] سال [[سال ۲۶۰ قمری|۲۶۰ق]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۴.</ref> در دوره حکومت [[معتمد عباسی]] در ۲۸ سالگی به [[شهادت]] رسید.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۱.</ref> گزارش‌هایی نیز درباره شهادت ایشان در ماه‌های [[ربیع الثانی]] و [[جمادی الاولی]] وجود دارد.<ref>نک: مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ۱۳۹۱، ص۵۳۰-۵۳۳</ref> [[شیخ مفید]] برآن است او به سبب بیماری از دنیا رفت؛<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> اما بنا به گفته [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[اعلام الوری]]، بسیاری از علمای [[امامیه]] معتقدند که امام عسکری بر اثر مسمومیت شهید شده است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۱.</ref> مستند آنان روایت «و الله ما منّا الا مقتول شهيد» منقول از [[امام صادق(ع)]] است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۲.</ref> از برخی گزارش‌های تاریخی برمی‌آید که دو خلیفه قبل از معتمد نیز در صدد قتل امام عسکری(ع) برآمده بودند. در روایتی آمده است معتز عباسی به حاجب خود دستور داد امام را در مسیر [[کوفه]] به قتل برساند ولی با آگاه شدن مردم، موفق نشد.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۳۹۸ق، ص۲۰۸؛ عطاردی، مسند الإمام العسكری(ع)، ۱۴۱۳ق، ص۹۲.</ref> بر اساس گزارش دیگری، مهتدی عباسی نیز تصمیم گرفت امام را در زندان به شهادت برساند ولی تصمیم او عملی نشد و دوره حکومت او به سر رسید.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۳۲۹.</ref> امام عسکری(ع) در خانه‌ خود در [[سامرا]]، که پیشتر [[امام هادی(ع)]] نیز در آنجا [[دفن]] شده بود، مدفون است.<ref>شیخ مفید، ''الارشاد''، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳.</ref> به نقل عبدالله بن خاقان (از وزیران معتمد عباسی)<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۳.</ref> پس از [[شهادت]] امام عسکری(ع)، بازارها تعطیل شد و [[بنی‌هاشم]]، بزرگان، رجال سیاسی و مردم در [[تشییع]] پیکر ایشان شرکت کردند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۶؛ کلینی، الکافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۵۰۵، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۹.</ref>

*'''همسر''':‌ طبق نقل مشهور، امام عسکری(ع) همسری اختیار نکرد و نسل او تنها از طریق کنیزی ادامه یافت که [[نرجس|مادر حضرت مهدی(عج)]] است.<ref>پاکتچی، «حسن عسکری،‌امام»، ص۶۱۸</ref> منابع، نام مادر امام مهدی(عج) را متعدد و مختلف ذکر کرده‌اند. در منابع آمده است امام حسن عسکری(ع) خادمان و کنیزان متعدد رومی و صقلایی و ترک داشت<ref>مسعودی، ''إثبات الوصیة''، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۶، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۸.</ref> و شاید این اختلاف در نام مادر امام زمان، از سویی به سبب تعدد کنیزان و از سوی دیگر به منظور پنهان نگاه‌داشتن تولد امام مهدی(عج) بوده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۴.</ref>

*'''فرزند''': بر اساس اکثر منابع شیعه، تنها فرزند آن حضرت، امام زمان(عج) مسمّا به «م‌ح‌م‌د» است.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۳؛ طبرسی، «تاج الموالید» در مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص۵۹.</ref> از علمای [[اهل سنت]] نیز کسانی چون ابن اثیر و شبلنجی و [[ابن صباغ مالکی]] نیز نام محمد را به عنوان فرزند امام عسکری ذکر کرده‌اند.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۲۷۴؛ ابن صباغ، ''الفصول المهمه''، ص۲۷۸؛ شبلنجی، ''نور الابصار''، ص۱۸۳، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۱۸.</ref>

:::درباره فرزندان حضرت، اقوال دیگری هم وجود دارد و او را دارای ۳ پسر و ۳ دختر شمرده‌اند.<ref>زرندی، ''معارج الوصول الی معرفة فضل آل الرسول(ص)''، ص۱۷۶، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، صص۶۱۸۶۱۹.</ref> [[خصیبی]] افزون بر [[امام مهدی(عج)]] از دو دختر به نام‌های فاطمه و دلاله نام برده<ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۲۸.</ref> و ابن ابی الثلج افزون بر آن امام، پسری به نام موسی و دو دختر به نام‌های فاطمه و عایشه (یا ام موسی) را برشمرده است،<ref>ابن ابی الثلج، «تاریخ الائمه» مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص ۲۱-۲۲؛ نک: فخرالدین رازی، ''الشجرة المبارکة''، ص۷۹، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۱۹.</ref> اما در برخی کتب انساب، نام‌های ذکر شده، خواهران و برادران امام حسن عسکری(ع) هستند<ref> مثلاً نک: فخرالدین رازی، ''الشجرة المبارکة''، ص۷۸، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۹.</ref> که شاید با فرزندان او خلط شده‌اند. در مقابل، برخی از منابع اهل سنت وجود فرزندی برای امام عسکری را انکار کرده‌اند<ref>نک: ابن حزم، ''جمهره انساب العرب''، ۱۹۸۲م، ص۶۱؛ ذهبی، ''سیر اعلام النبلاء''، ج۱۳، ص۱۲۲، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶.</ref> که به احتمال این دیدگاه به خاطر مخفی بودن ولادت امام دوازدهم و عدم اطلاع آنان از تولد وی بوده است.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۴.</ref>

*'''انتقال به سامرا''': در سنین کودکیِ امام حسن عسکری(ع)، پدرش [[امام هادی(ع)]] به اجبار به [[عراق]] فراخوانده شد و در [[سامرا]]، پایتخت آن روز [[عباسیان]]، تحت‌الحفظ قرار گرفت. در این سفر امام عسکری(ع) نیز همراه پدر بود. [[مسعودی]] زمان این سفر را سال ۲۳۶ق<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۹</ref> و [[نوبختی]] سال ۲۳۳ق<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۲</ref> گفته‌اند. امام حسن عسکری بیشتر عمر خود را در سامرا گذراند و مشهور است که ایشان تنها امامی است که به [[حج]] نرفت، ولی در [[عیون اخبار الرضا]] و [[کشف الغمه]] روایتی نقل شده که راوی، آن را در [[مکه]] از امام حسن عسکری(ع) شنیده است.<ref>شيخ صدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۳۵؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۹۸</ref> غیر از این سفر به مکه، سفر ایشان به [[جرجان]] نیز گزارش شده است.<ref>قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص۴۲۵ – ۴۲۶؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۲۷–۴۲۸؛ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص ۲۱۵</ref>

{{جعبه نقل قول | عنوان = امام حسن عسکری(ع):| نقل‌قول = برای ما در [[قرآن|کتاب خدا]] حقی قرار داده شده است و ما نزدیکان [[رسول خدا]] هستیم و خداوند ما را [[عصمت|پاک]] گردانیده است؛ هیچ کس جز دروغگو این مقام را ادعا نمی‌کند.|تاریخ بایگانی |

| منبع = <small>[[علامه مجلسی]]، [[بحارالانوار]]، ۱۳۶۳ش، ج۷۵، ص۳۷۲.</small> | تراز = چپ| عرض = 210px | اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه=#EAF4FF| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

امام عسکری(ع) به مدت ۶ سال (از ۲۵۴ تا ۲۶۰) [[امامت]] کرد.

مهم‌ترین دلیل برای [[امامت]] حسن بن علی العسکری(ع) پس از شهادت امام هادی(ع)، وصیت و احادیث امام هادی(ع) درباره جانشینی او است.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۳۹۸ق، ص۱۲۰-۱۲۲؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۰۴-۴۰۷.</ref> [[شیخ مفید]] در [[ارشاد]] بیش از ۱۰ روایت و نامه دراین‌باره آورده است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۱۴-۳۲۰</ref> اکثر شیعیان و [[یاران امام هادی (ع)]] نیز پس از شهادت ایشان، به امام حسن عسکری(ع) به عنوان امام رجوع کردند،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۳۷.</ref>

ولی عده اندکی [[جعفر بن علی الهادی|جعفر بن علی]]، (معروف به جعفر کذاب) پسر دیگر امام هادی(ع)، را امام خود خواندند و عده‌ای نیز به امامت [[سید محمد]] که در زمان امام هادی(ع) از دنیا رفته بود، معتقد شدند.<ref>اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ۱۰۱.</ref>

اینان که عموما جایگاه علمی مناسبی هم نداشتند گاه مدعی می‌شدند دانش امام را سنجیده و آن را در سطح دانش کامل که برای [[ائمه (ع)]] لازم است نیافته‌اند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۰۰.</ref> گاهی نیز مدعی می‌شدند در نامه‌های امام غلط‌های دستوری یافته‌اند.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۳۸۴ش، ص۲۵۲.</ref> آنها برخی مواقع به نوع لباسی که امام پوشیده بود ایراد می‌گرفتند.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۶ـ۲۴۷.</ref> و گاه در شئون امامت دخالت کرده و از امام به خاطر عمل‌کرد [[سازمان وکالت|وکیلانش]] انتقاد می‌کردند.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۸.</ref> هم‌چنین گاه دستورات امام و فرستاده‌ی ایشان را نمی‌پذیرفتند.<ref>رک: شیخ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۵۴۱.</ref> از همین رو بود که امام عسکری(ع) می‌فرمود هیچ یک از پدرانشان به اندازه ایشان مورد شک و تردید شیعیان قرار نگرفته است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۲۲.</ref>  

در دوره زندگی امام عسکری(ع)، دستگاه عباسی به ابزار دستی برای امیران رقیب تبدیل شده بود و بخصوص فرماندهان نظامی ترک نقش مؤثری در نظام حکومتی داشتند. شاید نخستین موضع سیاسی ثبت شده در زندگی امام حسن عسکری(ع) مربوط به زمانی باشد که امام حدود ۲۰ سال داشت و پدرش هنوز زنده بود. ایشان در نامه‌ای به عبدالله بن عبدالله بن طاهر(از امیران صاحب نفوذ در دستگاه عباسی، که از دشمنان مستعین، خلیفه وقت به شمار می‌آمد)، خلیفه را فردی طغیان‌گر خواند و ساقط شدن او را از خدا خواست. این ماجرا چند روز پیش از سقوط مستعین بود.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۱۵۱</ref>

پس از قتل مستعین، دشمن او معتز به قدرت رسید و با توجه به اطلاع احتمالی از موضع امام حسن عسکری(ع) نسبت به خلیفه مقتول، در آغاز حکومتش نسبت به آن حضرت و پدرش (حداقل در ظاهر) رفتار خصومت‌آمیزی نداشت. پس از [[شهادت]] [[امام هادی(ع)]] و جانشینی امام عسکری(ع) نیز شواهد حکایت از آن دارد که با وجود محدودیت‌هایی که برای فعالیت‌های ایشان اعمال می‌شده، امام از آزادی نسبی برخوردار بوده است. برخی از ملاقات‌های حضرت با شیعیان در اوائل [[امامت]] خود، این مسئله را تایید می‌کند. اما پس از گذشت یک سال، خلیفه به امام بدگمان شد و در [[سال ۲۵۵ هجری قمری|سال ۲۵۵ق]] ایشان را زندانی کرد. امام در دوره یک ساله خلیفه بعدی (مهتدی) نیز همچنان در زندان بود.

با آغاز خلافت معتمد (۲۵۶ق) که با قیام‌های شیعی رو به رو بود، امام از زندان آزاد شد و بار دیگر به سازماندهی اجتماعی و مالی [[امامیه]] اهتمام ورزید. این نقش فعال امام، آن هم در پایتخت دولت عباسی، بار دیگر دستگاه خلافت را نگران کرد. در [[صفر المظفر|صفر]] [[سال ۲۶۰ هجری قمری|سال ۲۶۰ق]] امام به دستور معتمد به زندان افتاد و شخص خلیفه روزانه اخبار مربوط به امام را پیگیری می‌کرد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۸</ref> یک ماه بعد امام از زندان آزاد شد ولی تحت‌الحفظ به خانه حسن بن سهل (وزیر مامون) در نزدیکی شهر [[واسط]] منتقل شد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۹</ref>

یکی از عواملی که اوضاع سیاسی را برای امام عسکری(ع) و شیعیان سخت‌تر می‌کرد شهرت یافتنِ قیام امام دوازدهم(عج) بود. [[شیخ مفید]] دوران امامت امام عسکری (ع) را روزگار سخت توصیف کرده است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> وی معتقد است در مذهب [[امامیه]] آمدن امام منتظَر مشهور شده بود و خلیفه که می‌دانست شیعیان [[انتظار]] آمدن او را می‌کشند در جستجوی فرزند امام عسکری (ع) بود و تلاش و کوشش بسیاری برای اطلاع یافتن از آن حضرت می‌کرد. به همین دلیل بود که امام عسکری (ع) ولادت فرزندش را مخفی کرد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> [[شیخ طوسی]] بر این باور است که امام عسکری (ع) با توجه به این شرایط دشوار بود که در وصیت خود موقوفات و صدقاتش را به مادرش حُدیث احاله داد.<ref>طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۱۰۸.</ref>

در زمان امام حسن عسکری(ع)، حرکت‌های اعتراض‌آمیزی انجام گرفت که برخی از آنها از سوی شیعیان و برخی با سوء استفاده از نام [[علویان]] بود.

*'''قیام علی بن زید و عیسی بن جعفر''': این دو که علوی و از تبار [[امام حسن مجتبی(ع)]] بودند، در [[سال ۲۵۵ قمری|سال ۲۵۵ هجری]] در [[کوفه]] قیام کردند. معتز، سپاهی بزرگ به فرماندهی سعید بن صالح معروف به حاجب را به سوی آنها فرستاد و این قیام را سرکوب کرد.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۳۶۳ق، ج۴، ص۹۴</ref>

*'''قیام علی بن زید بن حسین''': وی از نوادگان [[امام حسین(ع)]] بود و در زمان مهتدی عباسی در کوفه قیام کرد. شاه بن میکال با سپاهی بزرگ به مقابله او رفت ولی شکست خورد. وقتی معتمد عباسی به قدرت رسید، کیجور ترکی را به سوی او فرستاد. علی بن زید پس از چندی تعقیب و گریز در [[سال ۲۵۷ هجری قمری]] کشته شد.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۲۳۹-۲۴۰</ref>

*'''قیام احمد بن محمد بن عبدالله''': او در زمان معتمد عباسی در [[مصر]] بین برقه و اسکندریه قیام کرد و با پیروان زیادی که پیدا کرد، ادعای خلافت نمود. احمد بن طولون، کارگزار ترک خلیفه در آن دیار، سپاهی به سوی او فرستاد تا یاران او را از اطرافش پراکنده ساختند و او را پس از مقاومت، کشتند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۳۶۳ق، ج۴، ص۱۰۸</ref>

*'''[[قیام صاحب زنج]]''': زنگیان به رهبری علی بن محمد معروف به [[صاحب زنج]] در [[سال ۲۵۵ قمری]] علیه خلیفه عباسی قیام کردند.<ref name=":1">ابوالفداء، المختصر فی أخبار البشر، مصر، ج۲، ص۴۶.</ref> این قیام پانزده سال ادامه داشت و مناطق وسیعی را تحت اشغال خود در آورد.<ref>ابن‌العمرانی، الإنباء فی تاریخ الخلفاء، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۱۳۸.</ref>  امام حسن عسکری(ع) با صراحت اعلام کرد که [[صاحب زنج]] از [[اهل بیت]] نیست.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۹</ref>

با توجه به ترکیب جمعیتی مذاهب در جامعه‌ای که اکثریت آن را [[اهل سنت]] تشکیل می‌دادند، و همچنین فشارهای [[عباسیان]] بر شیعیان، جامعه شیعه در [[تقیه]] به سر می‌برد. با این حال امام حسن عسکری(ع) نسبت به اداره امور شیعیان و گردآوری [[وجوهات]] اهتمام داشت و وکیلانی به سرزمین‌های مختلف می‌فرستاد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۷۰؛ کشی، رجال کشی، ۱۳۴۸ش، ص۵۶۰</ref>

از گزارش‌های تاریخی برمی‌آید که در بخش‌هایی از زندگی امام عسکری(ع)، محدودیت‌هایی برای ارتباط مستقیم شیعیان با امام وجود داشت.<ref> پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۲۶.</ref> {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = امام عسکری(ع):{{سخ}}'''«'''عبادت، بسیاریِ روزه و نماز نیست، بلکه عبادت، اندیشیدنِ بسیار در امر الهی است'''»'''|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[ابن شعبه حرانی]]، ''[[تحف العقول]]''، ص۴۸۸.</small>| تراز = راست| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۶px|رنگ پس‌زمینه=#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

امام عسکری(ع) مانند چند امام پیش از خود از نمایندگانی جهت ارتباط با شیعیان استفاده می‌کرد. در شمار این افراد به‌ویژه باید از [[عقید غلام امام حسن عسکری|عقید]]، خادم خاص وی، یاد کرد که امام او را از کودکی بزرگ کرده و حامل بسیاری از نامه‌های ایشان به شیعیان بود.<ref> شیخ طوسی، ''الغیبة''، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۲، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۲۶.</ref> همچنین فردی با کنیه غریب ابوالادیان که خادم حضرت بوده و ارسال تعدادی از نامه‌ها را به عهده داشته است.<ref>شیخ صدوق، ''کمال الدین''، ۱۳۹۰ق، ص۴۷۵</ref> اما مشخصاً کسی که در منابع امامی به عنوان [[باب (نماینده امام)|باب]] [نماینده و رابط امام با مردم] شناخته شده، [[عثمان بن سعید]] است. عثمان بن سعید پس از شهادت امام عسکری(ع) و با ورود به عصر [[غیبت صغری]]، به عنوان نخستین وکیل و نایب خاص امام زمان(عج) نیز ایفای نقش کرده است.<ref>پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۲۶.</ref>

برخی از منابعی که به تحلیل وقایع تاریخی عصر امام عسکری (ع) پرداخته‌اند، معتقدند که ایشان اقداماتی برای آماده‌سازی ورود [[شیعه]] به [[غیبت امام دوازدهم|عصر غیبت]] و خودکفاکردن جامعه شیعیان انجام داد: سخن گفتن امام عسکری (ع) با اصحاب خود از پسِ پرده و اینکه بیشتر فعالیت‌های مربوط به امام، توسط [[سازمان وکالت|وکیلان]] او انجام می‌گرفت را از جمله این اقدامات دانسته‌اند.<ref>پورسید آقایی ودیگران، تاریخ عصر غیبت، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۸ـ۱۶۹. </ref> مدرسی طباطبایی بر این باور است که امام عسکری برای آموزش نحوه حل مسائل علمی، گاه پاسخ سوال‌های [[فقه|فقهی]] را به صورت کامل بیان نمی‌کرد<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۵.</ref> و گاه نیز به بیان قاعده‌ای کلی می‌پرداخت تا فقها بتوانند به کمک آن، به پاسخ برسند.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۵.</ref> بعضی اوقات نیز امام برای پاسخ به پرسش‌های فقهی مراجعه به کتاب‌های [[حدیث|حدیثی]] شیعه را پیشنهاد می‌داد.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرآیند تکامل، ۱۳۷۴ش، ص۹۹.</ref> با این‌گونه اقدامات، جامعه شیعه آموزش می‌دید تا مشکلات و مسائل فقهی و عقیدتی خود را بدون نیاز به مراجعه به امام حاضر حل کند.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرآیند تکامل، ۱۳۷۴ش، ص۹۸ـ۱۰۰.</ref>{{جعبه نقل قول | عنوان =[[امام حسن عسکری(ع)]]:| نقل‌قول = نشانه های مؤمن پنج چیز است:

*خواندن ۵۱ رکعت [[نماز]]، (۱۷ رکعت [[واجب]] ([[نمازهای یومیه]]) و ۳۴ رکعت [[مستحب]] [[نافله‌های روزانه]] در هر شب و روز)

* [[زیارت اربعین]].

* پیشانی را در [[سجده]] بر خاک نهادن.

* بلند گفتن «[[بسم الله الرحمن الرحیم|بسم اللّه الرّحمن الرّحیم]]»|ترجمه=|تاریخ بایگانی |

| منبع = <small>[[شیخ طوسی|طوسی]]، [[تهذیب الاحکام]]، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.</small> | تراز = چپ| عرض = 230px | اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه=#F0FFFF | گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

با توجه به پیچیدگی‌ها و ابهامات مربوط به تعیین [[امام]] در آن دوران، در سخنان و نامه‌های امام حسن عسکری(ع)، به این آموزه برمی‌خوریم که زمین از حجت خالی نمی‌ماند<ref>برای نمونه: مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۷۱</ref> و اینکه اگر امامت با انقطاع رو به رو شود و اتصال آن مخدوش گردد، امور خداوند مختل خواهد شد.<ref>برای نمونه: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ص۲۲۲</ref> و حجت خدا بر روی زمین نعمتی است که خدا به مؤمنان داده و آنان را با این هدایت، اکرام کرده است.<ref>برای نمونه: کشی، رجال کشی، ۱۳۴۸ش، ص۵۴۱</ref>

 

همچنین در احادیث آن حضرت بر تنظیم روابط درونی جامعه شیعه و معاشرت با برادران دینی نیز تاکید ویژه‌ای دیده می‌شود.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۶</ref>

[[تفسیر]] قرآن از جمله زمینه‌هایی است که مورد توجه ویژه امام حسن عسکری(ع) بوده است تا بدانجا که یک متن مفصل در تفسیر قرآن (که در شمار کهن‌ترین آثار میراث تفسیری [[امامیه]] است) به ایشان منسوب شده است. حتی در صورت درست نبودن این انتساب، باید توجه داشت که شهرت امام به بحث‌های تفسیری، زمینه این انتساب را فراهم آورده است.

امام حسن عسکری(ع) در شرایطی رهبری امامیه را به عهده گرفت که اختلافاتی اعتقادی در صفوف امامیه پدید آمده بود و اختلافاتی نیز در همان دوره امامت ایشان به وجود آمد. برای نمونه یکی از این مسائل بحث «نفی جسمانیت خداوند» بود که از سال‌ها قبل مطرح بود و اختلافاتی میان دو نفر از اصحاب برجسته ائمه یعنی [[هشام بن حکم]] و [[هشام بن سالم]] وجود داشت. در زمان امام حسن عسکری(ع) این اختلاف به اندازه‌ای زیاد شد که [[سهل بن زیاد آدمی]] نامه‌ای به امام نوشت و از ایشان دراین‌باره راهنمایی خواست.

 

امام در پاسخ، از فرو رفتن در مباحث ذات، پرهیز داد و سپس با اشاره به آیاتی از قرآن، فرمود:

امام عسکری(ع) پس از [[شهادت]]، در کنار پدرش [[امام هادی(ع)]] [[دفن]] شد.<ref>شیخ مفید، ''الارشاد''، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳.</ref> بعدها در این مکان زیارتگاهی ساخته شد که به حرم عسکریین مشهور است. حرم امامین عسکریین در سال‌های ۱۳۸۴<ref>خامه یار، تخریب زیارتگاه‎های اسلامی در کشورهای عربی، ص۲۹ و ۳۰ </ref>و ۱۳۸۶ش به دست تروریست های تکفیری تخریب شد،<ref>خامه یار، تخریب زیارتگاههای اسلامی در کشورهای عربی، ص۳۰. </ref> [[تخریب حرم عسکریین]] به این رخدادها اشاره دارد. بازسازی حرم در سال ۱۳۸۹ش آغاز<ref>[http://fa.abna24.com/institute/archive/2012/12/08/370499/story.html خبرگزاری ابنا: آخرین وضعیت ساخت ضریح حرمین عسکریین(ع)]</ref> و در سال ۱۳۹۴ش پایان یافت.<ref>[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-5/300946-%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA خبرگزاری ایلنا؛ عملیات بازسازی گنبد حرم امامین عسکریین پایان یافت]</ref>

* ابن حاتم عاملی، یوسف، الدر النظیم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی تا.

* ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون،‌ قاهره، بی نا، ۱۹۸۲م.  

* ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نجف، بی نا، ۱۳۷۶ق.

* سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیه، ۱۹۶۲م/۱۳۸۲ق.

* ابوالمعالی بلخی، محمد، بیان الادیان، به کوشش محمدتقی دانش پژوه، تهران، روزنه، ۱۳۷۶ش.

* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.

* احمد خامه‎یار، [http://www.vahhabiyat.com/main.aspx?catid=0&typeinfo=3&lid=0&mid=59245 تخریب زیارت‌گاه‎های اسلامی در کشورهای عربی]، قم، دار الإعلام لمدرسة اهل‎البیت(ع)، ۱۳۹۳ش.

* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/227338/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%B9%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C(%D8%B9)%D8%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 «امام حسن عسکری(ع)»،] دائرة المعارف بزرگ اسلامی.