ترتیل: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه «ترتیل» از «رَتَل»، به معنی «منظم بودن و مرتب بودن» گرفته شده است، برای همین کسی که دندان‌هایش خوب و منظم و مرتب باشد، عرب به او «رتل الاسنان» می‌گوید و بدین جهت ترتیل به معنی پی در پی آوردن سخنان یا آیات از روی نظم و حساب، گفته شد و بر اثر کاربرد آن در [[قرآن]] مفاهیم دیگری از قبیل نیکو کردن کلام، آرام و شمرده خواندن، بدان افزوده شده است.<ref> زید بن علی، ص ۳۵۲؛ طبری، ج۸۰، ص۲۹؛ طوسی، التبیان، ج۱۰، ص۱۶۲؛ راغب، ص۳۴۱؛ میبدی، ج۱۰، ص۲۶۱؛ ابوالفتوح، ج۱۱، ص۲۹۸؛ ابن منظور، ذیل رتل</ref>

ترتیل که در لغت به معنی منظّم و مرتّب ساختن است در اصطلاح، به مفهوم خواندن آیات قرآن همراه با تأنّی و نظم لازم و ادای صحیح حروف و تبیین کلمات و دقّت و تأمّل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آن است.

واژه ترتیل و هم‌خانواده‌های آن، ۴ بار در [[قرآن کریم]] به کار رفته است که به دو معنا دلالت دارد:

#نخست به معنای پیوسته و به تدریج نازل کردن آیات و [[سوره]] های قرآن کریم از سوی خداوند، در طول دوران [[رسالت]] [[پیامبر اکرم]] است و [[آیه]] شریفه ۳۲ [[سوره فرقان]] <font color=green> «وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً» </font><ref>فرقان (۲۵) ۳۲</ref> و جمله <font color=green> «رَتَّلْناه ترتیلاً» </font> اشاره به این دارد که آیات قرآن گرچه تدریجاً و در مدت ۲۳ سال نازل شده است، اما این [[نزول تدریجی]] بر اساس نظم و حساب و برنامه‌ای بوده است، به گونه‌ای که در افکار رسوخ کرده و دل‌ها را مجذوب خود سازد. [[حدیث|روایت]] پیامبر اکرم (ص) نیز به این معنا اشاره دارد: «تمامی قرآن، آیه آیه و حرف‌ حرف (شمرده و کلمه‌ کلمه) بر من نـازل شده اسـت».<ref> حلبـی، ج۱، ص۲۶۰</ref>

#دیگر به معنای شیوه تلاوت قرآن کریم است خداوند در [[سوره مزمل|سوره مزّمّل]]، دستورِ به ترتیل خواندن قرآن را بر پیامبر اسلام (ص) صادر می‌نماید و آن حضرت را از شتابان خواندن قرآن نهی می‌کند: "و رَتّلِ القرآنَ ترتیلاً؛<ref>مزمل (۷۳) ۴</ref>و قرآن را به تأنی و آرامی بخوان.<ref>ابن جزری، ج ۱، ص ۲۰۸</ref> در اینجا ترتیل در مقام [[تشریع]] به معنای شیوهٔ خداپسندانه تلاوت [[قرآن]] است که همان شیوهٔ خواندن [[قرآن|کلام خدا]] بر پیامبر اکرم(ص) به هنگام نزول قرآن بوده است؛ چنان‌که پیامبر اکرم فرموده‌اند: «شیوۀ محبوب قرائت قرآن نزد [[خداوند]] متعال همان شیوه‌ای است که قرآن بدان نازل شده است» و این همان شیوه‌ای است که خود رسول خدا(ص) قرآن را تلاوت می‌کردند که شنوندگان می‌توانستند حروف کلمات آن را بشمارند.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص۲۰۸</ref>

==تبیین قولی و فعلی ترتیل==

افزون بر اینکه ترتیل در قرآن کریم و روایات زیادی به کار رفته در سیره [[معصومین]] (ع) نیز مورد توجه و تبیین قرار گرفته است بنابراین ترتیل دارای تببین قولی و عملی است.

همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، در روایات زیادی به تبیین ترتیل پرداخته شده است که برخی از آنها به شرح ذیل است:

[[پیامبر اکرم]] (ص) «ترتیل آن است که به هنگام قرائت قرآن حروف و کلمات آن را به شیوایی ادا و به خوبی بیان کنند و واضح گردانند».<ref> سیوطی، الدرر، ج۶، ص۲۷۷</ref>

[[امام جعفر صادق]] (ع) فرموده است: «من نمی‌پسندم که قرآن را در کمتر از یک ماه ختم کنند».<ref> کلینی، ج۲، ص ۶۱۷</ref>

شماری از [[تابعین]]، ترتیل را به معنای تلاوت کردنِ آیه‌ای از قرآن و تکرار و زمزمه کردن آن با چشم گریان و اشک‌ریزان پنداشته و آن را به [[سنت]] رسول خدا (ص) منتسب می‌دانسته‌اند.<ref> سیوطی، الدر، ج۶، ص ۲۷۷</ref> برخی از [[حدیث |احادیث]] [[امامان شیعه |ائمه اهل بیت]] (ع) نیز به چنین معنایی دلالت دارد.<ref>مجلسی، بحار، ج۷، ص۲۶۸، ج۶۷، ص۳۴۲-۳۴۳، ج۲۴، ص۷۵، ج۹۲، ص۱۹۱ ۹۲/۱۹۱</ref>

ترتیل دارای ویژگی‌هایی است که بایستی در آن رعایت شوند:

#یکی از ویژگی‌های ترتیل این است که همواره در آن تدبر و دقت در معانی مهم بوده است<ref> نک: ابن کثیر، ج ۷، ص ۱۴۲؛ قرطبی، ج۱۹، ص ۳۷؛ زرکشی، ج ۱، ص ۴۴۹-۴۵۰؛ ابن جزری، التمهید، ج ۱، ص۲۰۸ -۲۰۹؛ سیوطی، الدر، ج ۱، ص ۲۹۹-۳۰۰</ref> و حتی گاهی در تعریف آن قید شده است.<ref>ابوالفتوح، ج۱۱، ص ۲۹۸</ref>

در برخی از روایات و آثار، به جای «تحسین» کلمه هم‌وزن و هم‌آوای آن تحزین عنوان شده است و عالمان و عارفان امت تحزین را پایین آوردن صدا و غم‌انگیز تلاوت کردن قرآن، معنا کرده‌اند<ref>میبدی، ج ۱۰، ص ۲۶۶؛ طبرسی، ج۹، ص ۵۶۹؛ جرجانی، ص ۵۵</ref> و ترتیل در تلاوت قرآن را ناظر بر ساعات دل شب و حالات و مقامات تهجُّد و شب‌زنده‌داری دانسته‌اند و در دیگر اوقات، به سرعت قرائت کردن قرآن را، برای درک [[ثواب]] بیشتر، همانند ترتیل و تحقیق نیکو قلمداد کرده‌اند.<ref>طوسی، التبیان، تهذیب، همانجا؛ ابن جزری، النشر، ج ۱، ص ۲۰۹</ref>

==شیوه‌های قرائت قرآن==

در گذشته، ترتیل نه یک شیوه بلکه یک اصل در تلاوت [[قرآن کریم]] بوده است، به این معنا که همانند [[تجوید]] در قرائت قرآن به هر شیوه‌ای که خوانده شود، می‌بایست رعایت شود<ref>ابن جزری، النشر، ج۱،ص۲۵۰، التمهید، ص ۶۲-۶۴</ref>ابن جزری شیوه‌های قرائت [[کلام‌الله]] را به سه شیوه تحقیق و حَدْر و تَدویر منحصر می‌کند که در هر سه بایستی ترتیل رعایت شود.

===تحقیق===

یکی از شیوه‌های قرائت قرآن که از دیرباز شیوهٔ معمول در مقام آموزش و اِقراء بوده است و قاریان مقید بوده‌اند، قرآن را به این شیوه با سلسله

سند متصل به [[پیامبر اکرم]] (ص) از استادان قرائت فراگیرند و نزد ایشان قرائت کنند و نهایت ترتیل در آن رعایت می‌شود.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص ۲۰۵-۲۰۶</ref>

===حدر===

شیوه‌ای برای تلاوت قرآن کریم که عبارت است از قرائت سریع و شتاب‌زدهٔ قرآن کریم، با بهره‌گیری از انواع شیوه‌های ادا که از سوی [[قاری|قاریان]] بزرگ مُجاز شناخته شده است و با رعایت شاخص‌های عمدهٔ ترتیل.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص ۲۰۷</ref>

===تدویر===

شیوه‌ای معتدل برای قرائت قرآن که میانهٔ دو شیوهٔ تحقیق و حدر است.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص ۲۰۷</ref>

==ترتیل در دوره معاصر==

در قرن های اخیر، «ترتیل» برای شیوه‌ای از قـرائت سـریع و یکنـواخت و آهنگیـن قرآن کریم عنوان قرار گرفته است و امروزه در سراسر جهان [[اسلام]]، غالباً در عرصه‌های تعلیم و تحفیظ قرآن کریم از آن استفاده می‌شود.

==پانویس==

==منابع==

* ابن جزری، محمد، التمهید، به کوشش غانم قدوری محمد، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.

* ابن جزری، محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت، دار الكتاب العربی.

* راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق/بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.

* زرکشی، محمد، البرهان، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۲م.

* سیوطی، الاتقان، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.

* قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه.

* میبدی، ابوالفضـل، کشف الاسرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۱۳۶۱ش.

{{پایان}}

==پیوند به بیرون==

* [http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,6869 دانشنامه موضوعی قرآن]

{{قرآن}}

[[رده:علوم قرآن]]

[[رده:اصطلاحات قرآنی]]