بنی‌اسد: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان          = بنی اسد

| نام            = بنی اسد بن خزیمه

| انشعاب به      = بنی صیدا، بنی فَقعَس، بنی نَضر بن قُعَین، بنی زَنیه، بنی غاضره و بنی نعامه

'''بَنی اَسَد''' تیره‌ای از [[عدنانیان|عرب عَدنانی]]، موسوم به بنی اسد بن خزیمه و یکی از تیره‌های مهم مُضَری، از اعراب شمال [[عربستان]]، به شمار می‌رود.

بنا به نقل [[تاریخ طبری|طبری]] از [[سیف بن عمر]]، بنی اسد در فتوحات [[عراق]] و به ویژه [[نبرد قادسیه|قادسیه]]، از خود رشادت نشان دادند و در ناحیۀ عراق و به ویژه اطراف [[کوفه]] و [[بصره]] ساکن شدند و گروه‌هایی از ایشان نیز به سوی [[شام]] هجرت کردند.

شهرت بنی اسد در روزگار معاصر بیشتر به [[تشیع]] آنان است. دو تن از مشهورترین اصحاب [[امام حسین(ع)]] در [[واقعه عاشورا]]، از بنی اسد بودند: [[مسلم بن عوسجه اسدی]] و [[حبیب بن مظاهر اسدی]]. گروهی از ایشان که احتمالاً اهل شهر [[کوفه]] بودند و در آبادی‌های اطراف شهر سکنا داشتند، پیکر شهدای اهل بیت امام حسین(ع) را دفن کردند. این موضوع چندان شهرت یافته است که در نمایش سنتی [[تعزیه]]، نمایش ویژه‌ای به تدفین شهدا به دست افراد بنی اسد اختصاص دارد.<ref>دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، صص۶۲۶-۶۲۹.</ref>

تیره‌ای از عرب عدنانی، موسوم به بنی اسد بن خزیمه است. این تیره یکی از تیره‌های مشهور مُضَری، از اعراب شمال [[عربستان]]، به شمار می‌رود. زنجیرۀ نسب بنی اسد، پس از خزیمه، از مُدرکة بن الیاس به نزار بن مَعَدّ می‌رسد.<ref>کلبی، جمهرة النسب، ۱۹-۲۱، ۱۶۸-۱۶۹.</ref> چند تیرۀ مشهور دیگر عرب نیز عنوان بنی اسد داشتند که جدا از بنی اسد بن خزیمه هستند<ref>سمعانی، الانساب، ج۱، ص۲۱۴.</ref>، بنی اسد به چندین شاخه و عشیرۀ دیگر تقسیم شده‌اند: بنی صیدا، بنی فَقعَس، بنی نَضر بن قُعَین، بنی زَنیه، بنی غاضره و بنی نعامه اشاره کرد.<ref>ابن قتیبه، المعارف، ص۶۵؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۱۸۰.</ref>

بنی اسد غالباً در شبه جزیرۀ عربستان، در صحرای [[نجد]] و [[تهامه]] و در کنار منابع آب ساکن بودند.<ref>ابوالفرج، الاغانی، ج۱۵، صص۳۰۰، ۳۷۷، ج۱۷، ص۸۶.</ref> گفته‌اند که خزیمة بن مدرکه، نیای بنی اسد، نخستین مضری‌ای بود که در [[مکه]] سکنا گزید و اول کسی بود که بت هُبَل را در جای خود نصب کرد و بدین سبب، آن را هبل خزیمه می‌خواندند.<ref>کلبی، اصنام، ص۲۸.</ref>

از دیگر حوادث مربوط به بنی اسد، مقارن ظهور اسلام، اتحاد آنان با [[قریش]] و حضور در قبایل هم‌پیمان، معروف به «احابیش» است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۲۷؛ زریاب، سیرۀ رسول الله(ص)، صص۵۶-۵۸.</ref>، پیوند اینان با قریش تا سال‌ها، به گونه‌های مختلف استوار بود.

 

در آغاز ظهور اسلام، کسانی از این قبیله، به ویژه آنها که ساکن شهر [[مکه]] بودند، در میان مسلمانان اولیه دیده می‌شدند؛ مانند قیس بن عبدالله اسدی از مهاجران به [[حبشه]].<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج۴، ص۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۲۲۱.</ref> در میان اصحاب مشهور [[پیامبر(ص)]] نیز کسانی از این قبیله مانند [[عبدالله بن جحش]] و [[عکاشة بن محصن]] را می‌توان نام برد.<ref>ابن قدامه، التبیین فی انساب القریش، ص۵۰۶.</ref> و باید گفت که ازدواج پیامبر(ص) با [[زینب دختر جحش]]، در حدود سال ۵ق موجب [[تفاخر]] بنی اسد بوده است.<ref>ابن حبیب، المحبر، ص۸۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۰۱.</ref>

بنا به نقل [[طبری]] از سیف بن عمر، بنی اسد در فتوحات [[عراق]] و به ویژه [[نبرد قادسیه|قادسیه]]، از خود رشادت نشان دادند<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۳، صص۴۸۶، ۵۳۴-۵۳۹؛ کلبی، جمهرة النسب، ص۱۷۶.</ref> و در ناحیۀ عراق و به ویژه اطراف [[کوفه]] و [[بصره]] ساکن شدند و گروه‌هایی از ایشان نیز به سوی [[شام]] هجرت کردند.<ref>ابن عدیم، بغیة الطلب، ج۱، ص۵۳۴.</ref> پس از بنای کوفه، بنی اسد یکی از نخستین قبایلی بود که در یکی از «اسباع» آن شهر همراه غطفان و چند قبیلۀ دیگر سکنا گزید<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۴، صص۴۵، ۴۸؛ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص۱۱۷.</ref> [[امام علی(ع)]] پس از [[جنگ جمل]] – که بنی اسد هم در آن به طرفداری از امام جنگیده بودند-<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۳۲۱.</ref> آنها را در سُبعی گنجاند که شامل قبایل بزرگ‌تر مضری، یعنی قریش و کنانه می‌شد.<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۰۰.</ref>

===موقعیت ایشان در شهر===

جمعیت زیاد بنی اسد در [[کوفه]] چنان بود که در همان سال‌های نخست، دومین قبیلۀ ساکن شهر، پس از هَمدان، شمرده می‌شد.<ref>نصر، وقعة صفین، ص۳۱۱.</ref> در حدود سال ۵۰ق/۶۷۰م با توجه به شرایط جدیدی که در خلافت [[معاویه]] پدید آمده بود، [[زیاد بن ابیه]]، حاکم [[عراق]]، در ساختار قبیله‌ای کوفه تغییراتی داد و «اسباع» (هفت قبیله اصلی) را به «ارباع»(چهار قبیله اصلی) تبدیل کرد و اسد و مِذحَج در ربع چهارم جای گرفتند.<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۸؛ ماسینیون، خِطَط الکوفه، صص۱۵-۱۶؛ خلیف، حیاة الشعر فی الکوفه، ص۳۱.</ref> این نظام جدید تا سال‌ها همچنان پا بر جا بود.<ref> طبری، تاریخ طبری، ج۷، ص۱۷۲.</ref>

در حدود سدۀ۳ق، گروه بزرگی از قبیلۀ بنی اسد در شهر [[حلب]] و اطراف آن ساکن شدند.<ref>ابن عدیم، بغیة الطلب، ج۱، ص۵۳۴.</ref> اما منطقه [[بین النهرین]] همچنان زیستگاه اصلی آنان بود، هرچند به عشیره‌های دیگری تقسیم شدند و برخی به [[ایران]] نیز آمدند. مهم‌ترین [[عشیره|عشیرۀ]] بنی اسد که بیش از یک قرن در نقاطی از [[خوزستان]] و جنوب عراق، امارت موروثی یافتند، [[مزیدیان]] هستند. بنی مزید در حکومت [[آل بویه]] بر دیگر عشیره‌های بنی اسد قدرت یافتند و به خصوص پیوند ایشان با کردان منطقه بر قدرتشان افزود، چنان که در [[حلّه]] و نواحی اطراف تا [[اهواز]] و [[حویزه|هویزه]] امارتی بنیان نهادند و بعدها نیز در حوادث مربوط به روابط میان [[برکیارق]] و سلطان محمد، فرزندان ملک شاه، نقشی به سزا ایفا کردند.<ref>کرکوش، تاریخ الحله، صص۱۳-۲۰.</ref> در روزگار معاصر، بنی اسد در عراق، مجموعه‌ای از عشایر را تشکیل می‌دهند که به آنها «اهل الجزائر» هم گفته می‌شود. آنها غالباً در جنوب نهر [[فرات]] و اطراف [[کربلا]] سکنا دارند.<ref>طاهر، العشائر العراقیة، صص۱۰۰-۱۰۱؛ بستانی، دائرة المعارف، ج۳، صص۴۷۳-۴۷۴.</ref>

شهرت بنی اسد در روزگار معاصر بیشتر به [[تشیع]] آنان است. بیشتر اهالی کوفه به تشیع گرایش داشتند و مرکزیت یافتن این شهر در دورۀ خلافت [[حضرت علی(ع)]] در این موضوع بی‌تأثیر نبود. گو اینکه در آغاز [[خلافت امام علی(ع)]] گرایش به تشیع در میان بزرگان بنی اسد چندان رایج نبوده است.<ref>ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۱، ص۳۲۳، ج۲، ص۴۸۴.</ref> با این همه، گروه بسیار زیادی از [[شیعیان]] برجستۀ کوفه از قبیلۀ بنی اسد یا [[موالی]] ایشان بوده‌اند.<ref>کشی، معرفة الرجال، صص۷۸-۷۹، ۴۱۳، ۴۷۸؛ نجاشی، رجال، صص۲۰، ۲۷.</ref>

دو تن از مشهورترین [[اصحاب امام حسین(ع)]] در [[واقعه کربلا|واقعۀ عاشورا]]، از بنی اسد بودند؛ [[مسلم بن عوسجه]] اسدی<ref>ابی مخنف، مقتل الحسین(ع)، پاورقی ص۱۳۶؛ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۲۲.</ref> و [[حبیب بن مظاهر]] اسدی.<ref>علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۳۲.</ref>

همچنین تعدادی از بنی‌اسد در اطراف کربلا زندگی می‌کردند و با دعوت [[حبیب بن مظاهر]] تصمیم گرفتند به سپاه امام حسین(ع) ملحق شوند ولی عمر سعد اطلاع یافت و با فرستادن تعدادی از لشکریان، و پس از درگیری مختصری آن‌ها را پراکنده کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۸۰.</ref>

برخی از روایات مربوط به [[واقعه کربلا|واقعۀ کربلا]]، حکایت از شرکت چند تن از افراد بنی اسد در لشکر کوفه دارد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۵. طبری، تاریخ طبری، ج۵، صص۴۴۸، ۴۶۸؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۹۱.</ref> که مهم‌ترین آن‌ها [[حرمله]] بوده است.<ref>طبری،‌ تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۶۵.</ref>  

گروهی دیگر از ایشان که احتمالاً اهل شهر کوفه بودند و در آبادی‌های اطراف شهر سُکنا داشتند، پیکر شهدای اهل بیت(ع) را [[دفن]] کردند.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ج۳، ص۲۰۵؛ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۱۴؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۸۰.</ref> این موضوع چندان شهرت یافته که در نمایش سنتی [[تعزیه]]، نمایش ویژه‌ای به تدفین شهدا به دست افراد بنی اسد اختصاص دارد.<ref>همایونی، تعزیه و نمایش در ایران، ص۱۰۰؛ شهریاری، کتاب نمایش، ج۱، صص۱۱۸، ۲۶۸-۲۶۹.</ref> همچنین گروهی از راویان و اصحاب [[ائمه(ع)]] از بنی اسد یا موالی ایشان بوده‌اند.<ref>نجاشی، رجال، صص۱۴، ۲۰، ۲۲، ۲۷، ۱۲۷.</ref> از مشهورترین دانشمندان شیعی از این قبیله، می‌توان به [[احمد بن علی نجاشی|ابوالعباس نجاشی اسدی کوفی]]، رجال شناس بزرگ سدۀ [[قرن پنجم هجری قمری|پنجم]] هجری، اشاره کرد.

قبیلۀ بنی اسد به سبب صحرانشینی، مورد توجه دانشمندان لغت شناس و ادیب نیز بوده است و گفته‌اند این قبیله یکی از منابع ادبی در قرن‌های نخستین هجری به شمار می‌آمده است.<ref>سیوطی، المزهر، ج۱، ص۲۱۱.</ref>

از بنی اسد بن خزیمه شاعران بزرگی نیز برخاستند. مشهورترین ایشان [[کمیت بن زید اسدی]]، شاعر بزرگ شیعی است.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۳۸۸.</ref> از دیگر شاعران ایشان، می‌توان به بشر بن ابی حازم اشاره کرد که هم دوران جاهلیت و هم [[اسلام]] را درک کرد.<ref>ابن قتیبه، الشعر و الشعراء، صص۱۴۵-۱۴۷.</ref> ایمن بن خریم، ابن زبیر، اقیشر از دیگر شاعران مشهور این قبیله‌اند.

آثار مکتوب مربوط به بنی اسد را محمد بن عبدالملک فقعسی-که تا پس از روزگار [[منصور دوانیقی|منصور عباسی]] حیات داشت- در کتابی با عنوان مآثر بنی اسد و اشعارها گرد آورده بود.<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۵۵.</ref>

* ابن درید، محمد، الاشتقاق، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۳۷۸ق /۹۵۸م.

* ابن قدامه، عبدالله، التبیین فی انساب القرشیین، به کوشش محمد نایف دلیمی، بیروت، ۴۰۸ق /۹۸۸م.

* سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، ۳۸۲ق /۹۶۲م.

* ماسینیون، لوئی، خِطَط الکوفة، ترجمة مصعبی، صیدا، ۳۵۸ق /۹۳۹م.

[[ur:بنی اسد]]